Íslendingur - 10.07.1925, Blaðsíða 1

XI. árgangur.
Akiireyri,
10. júlí 1925
30. tölubl.
AKUREYRAR BIO
Laugardags-, sunnudags- og miðvikudagskv. kl. 9:
Elskhugi droiningarinnar
(Jarlinn af Essex)
. 8 þátta kvikmynd.
Hér er sagt frá ástum þeirra Elísabetar Englandsdrotningar og
Jarlsins af Essex.
Gerðust þeir atburðir, sein myndin segir frá, í lok 16. aldar.
Myndin er ágæt aldarlýsing frá þessum viðburðarfku árum.
Seðlaútgáfan.
Framh.
Alit Björns Kristjánssonar.
Lang-ítarlegasta innleggið í seðla-
bankamálinu er álit Björns Kristjáns-
sonar. Eru þar bæði sýndir gall-
arnir á því fyrirkomulagi, sem pró-
fessor Nielsen heldur fram, og bæði
Landsbankinn og ríkisstjórnin hafa
aðliylst, og svo kostirnir á því fyrir-
komulagi seðlaútgáfunnar, sem hann
(B. Kr.) vill koma á. Pykir honum
ekki nema eðlilegt, þótt prófessor-
inn tali kuldalega um frumvarp sitt
frá þinginu í fyrra, þar sem hann
(prófessorinn) er búinn að láta álit
sitt í ljósi um frv. Landsbankastjórn-
arinnar, áður en hitt kemur fyrir
augu hans og fallast á öll megin-
atriði þess.
Farast B. Kr.- því næst orð á
þessa leið:
»Þegar álit prófessorsins um banka-
frumv. var komið á stað til Lands-
bankans, sendi stjórnin, 6. okt.,
þessum sama prófessor, Axel Niel-
sen, bæði frv. til umsagnar, sem
fyrir þinginu höfðu legið. Og þar
sem prófessorinn var þegar búinn
að gefa álit sitt um bankafrv., sem
hann mun hafa álitið, að stjórnin
ætlaði að bera fram á þessu þingi,
þá er ekki nema eðlilegt, þegar hann
var að vinna í þjónusíu bankans
og stjómarinnar, að hann tali kulda-
Iega um frv. mitt í áliti sínu til
stjórnarinnar, dags. 1. des. f. á. En
fáir eru gallarnir, sem hann nefnin
og gerir sér eðlilega ekki far um að
benda á, hvernig megi bæta úr þeim.
Eg verð því að leyfa mér að rétt-
Iæta frumvarp mitt og afskifti mín
af málinu í fyrra á þingi með nokkr-
um orðum. Orsakirnar til þess, að
jeg valdi þá leið sem frv. bygðist á,
eru aðallega þessar:
1. að eg þekti veikleika vorn,
enn sem komið er, til að stjórna
seðlabanka samkv. fenginni reynslu,
af því að oss vantar kunnáttumenn
til þess. Er það öllum kunnugt, að
lítið er af gáfuðum, reyndum
banka® eða verzlunarfróðum mönn-
um hér á landi, sem hafa fengið
nauðsynlegt uppeldi f þeirri grein
og mótast hafa af göfugum og á-
reiðanlegum viðskiftahugsunarhætti,
enda of lítil trygging fyrir, að þeir
væru valdir í þær stöður, eins og
hér á stendur, þótt kostur væri á
þeim. Og af því svo stendur á,
verður bankafyrirkomulagið og
bankastarfsemin að vera sem óbrotn-
ust, svo að yfirlitið verði sem vanda-
minst, því annars er hætt við, að
bankastjórnin geti ekki sniðið stakk
bankans eftir vexti, Iiafi ekki á valdi
sínu að »dis/)onera«, og rati því í
ógöngur fyr en varir, eins og reynsl-
an hefir sýnt í báðum bönkunum.
Þess vegna verður að varast að öllu
œgi saman í einni og sömu stofnun.
En þetta þekkja útlendingar ekki,
og búast því við, að stjórnir bank-
anna hér séu skipaðar kunnáttu-
mönnum, sem færir séu um að hafa
þetta nauðsynlega yfirlit yfir hag
bankanna og yfir viðskiftaástandinu
í landinu á hverjum tíma. Og út
frá þeirri þekkingu gengur prófess-
orinn sýnilega í áliti sínu um stjórn-
arfrv., sem fyrir hann var lagt, því
skýrt kemur líka fram hjá honum
álitinu til Landsbankans, að alt velti
á því, hvernig seðlabanka er stjórn-
að, og að hversu vel sem seðla-
bankalög séu útbúin, þá komi það
ekki að haldi, ef síjórn bankans
veldur því ekki að stjórna viturlega
og samvizkusamlega. Og þetta er
hverju orði sannara. En eigi að
síður má ómögulega vanrækja að
hafa seðlabankalögin í fullu lagi.
2. að eg vildi láta seðlana vera
bönkunum óháða, til þess að tryggja
seðlana og ríkissjóðinn sem bezt
fyrir slysum af bönkunum, en það
hlaut að vera bezt trygt með því
að taka tryggingarnar að handveði,
ekki samt af handahófi, »avraget'í,
eins og prófessorinn kemst að orði,
heldur trygg handveð, sem formað-
ur seðlastofnunarinnar teldi góð og
gild, og endurskoðendur stofnunar-
innar. Prófessorinn gengur alveg
framhjá því, að sagt er ,í 9. gr. frv.
míns, að bankarnir eigi að setja að
veði »trygg« verðbréf og víxla. Og
í 7. gr. er tekið fram, að fjármála-
deild stjórnarráðsins endurskoði
stofnunina að minsta kosti mánað-
arlega, og á hún, meðal annars, að
»grannskoða tryggingar þær«, sem
settar eru að veði fyrir seðlunum.
en þrátt fyrir þetta segir prófessor-
inn, að veðin eigi að takast »uvra-
get«, eða eins og þau fyrir koma.
Og jeg vil spyrja: Munu slíkar
tryggingar ekki koma til að liggja
»uvraget« í hinum væntanlega seðlæ-
banka? Frv. gerir ekki ráð fyrir öðru.
3. að bankarnir báðir gætu stað-
ið nokkurn veginn jafnt að vígi til
þess að styðja atvinnuvegi landsins
áfram með seðlunum, og stafaði
það meðal annars af því, að jeg
óttaðist, að bankanuni mundi verða
ofurefli að taka við ölluin seðlaút-
gáfuréttinum, þar sem sparisjóðsfé
bankans, sem fer sívaxandi,
hefir reynst svo mikið, að bankinn
hefir ekki séð sér annað fært en að
lána það í allmiklum mæli, að mínu
áliti gegn ofveikum tryggingum, og
séð sig þess utan knúðan til und-
anfarin ár að ávaxta allmikið af
sparisjóðsfénu, alt að 4 miljónum kr.
eða ineira, annarsstaðar innanlands
fyrir að mun Iægri vexti, en
hann hefir sjálfur orðið að borga
sparisjóðsinneigendum sínum. Mér
fanst, að þegar bankinn átti svona
örðugt nieð að ávaxta alt spari-
sjóðsfé sitt, þá yrði honum enn
örðugra að vasast með alla seðla-
útgáfuna með öllu því vafslri, sem
henni fylgir. Á liinn bógin voru
lítil líkindi til, að hinn bankinn gæti
til frambúðar »rediskonterað«
víxla sína með þeim kjörum, sem
íslandsbanki hefir orðið að sæta.
En af þessu gæti Ieitt gjaldmiðils-
þurð, meðan gull og silfur getur
ekki verið í umferðinni.
4. að það vakti fyrir mér, að ef
íslandsbanki yrði sviftur allri beinni
notkun seðla, þá yrði þar með upp-
hafin skylda hans eða a ð h a I d til
að hafa útbú í helztu kaupstöðum
landsins, og þá líka vafasamt, hvort
hann g æ t i haldið þeim útbúum
uppi, sem hann varð að setja á stofn
vegna seðlaútgáfuréttarins. Og gæti
hann það ekki, þá hlyti afleiðingin
að verða hrein bankaeinokun á þeim
stöðuni, og taldi eg það eklcert
gæfuspor fyrir lántakendur eða at-
vinnuvegina.
5. að eg vissi, að aðalbanka-
stjórn Landsbankans var skipuð
fyrir lífstíð, sem ekki getur sam-
rýmst hagsmunum nokkurrar þjóð-
ar eða seðlabanka, samkvæmt feng-
inni reynslu. Par af leiðir að stjórn-
ir erlendra seðlabanka eru nú venju-
lega ráðnar til stutts tíma, eða að
minsta kosti með stuttum uppsagn-
arfresti. Er þetta gert til þess, að
seðlabankinn eða bankastjórn hans
verði jafnan laus við alla flokkapóli-
tík og klíkuskap. Má í því efni
benda á, hvernigfrændur vorir Norð-
menn velja í stjórn og yfirstjórn
seðlabanka síns, og er það gert sem
hér segir: Samkvæmt 20. gr. laga
seðJabanka Noregs frá 1892 stend-
ur bankinn undir stjórn 15 manna
bankaráðs og undir stjórn 5 banka-
stjóra. Og hverju útbúi stjórnar 1
bankastjóri og 2 meðstjórnendur,
sem eru undirstjórn útbúanna.
Meðlimi bankaráðsins velur Stór-
þingið til 6 ára, en hvert þriðja ár
fer hálft bankaráðið frá, 7 eða 8
meðlimir þess í hvert skifti. Pess
utan eru 7 varamenn valdir þriðja
hvert ár.
Samkvæmt 22. gr. nefndra laga er
formaður ogannar formaður banka-
stjórnarinnar skipaðir af konungi, að
fengnum tillögum bankaráðsins.
Þeim má segja upp með 6 mán-
aða uppsagnarfresti, þó þannig, að
víkja megi þeim burt -fyrirvaralaust,
gegn því að fá iaun sín næstu 6
mánuði.
Hinabankastjórana þrjá velur Stór-
þingið til 6 ára. En þriðja hvert ár
ganga 1 eða 2 úr stjórninni á víxl.
Ennfremur velur stórþingið 3 vara-
menn. Svona tryggilega er þar
um búið.
6. að eg álít, að meiri trygging
væri fyrir því, að eigi yrði gefið út
of mikið af seðlum eða oflítið eins
og nú á stendur, eða að of ógæti-
lega yrði lánað, ef sérstakur vel hæf-
ur maður eða menn, óháðir bönk-
unum, vektu yfir því, eins og ann-
arsstaðar gerist. Eg taldi meiri
tryggingu í þessari tilhögun en að
bankastjórarnir einir hefðu alt vald
yfir seðlaútgáfunni, eins og stjórn-
arfrumvarpið ætlast til.
7. að mér var það ljóst, að ef
seðlastofnunin væri sérstök, þá
þyrfti ekki að útvega gullforðatrygg-
ingu nema fyrir seðlunum einum.
En ef Landsbankinn ætti að taka
við seðlunum, þá mundi hann ekki
komast hjá að gullíryggja það fé,
sein hann ávaxtar fyrir aðra, að
minsta kosti undireins og seðlarnir
eru gerðir innleysanlegir.
Eigi get eg verið sammála pró-
fessornum um, að verðþensla (Infla-
tion) stafi eingöngu af því, að seðl-
arnir eru óinnleysanlegir. Pað má
sannarlega lána of mikið og gefa út
ofmikið af seðlum, þótt þeir séu
gulltrygðir með 6 7 8/s af upphæð þeirra,
En það er vitanlegt, að því ódýrari
sem seðlarnir eru bönkunum, og
minna gulltrygðir, því meiri hvöt er
fyrir þá að gefa út of nrikið af þeim,
í von um aukinn gróða. Og eins
er hitt, að vel má lána í hófi, þótt
seðlarnir séu óinnleysanlegir.
Próféssorinn álítur, að hættan við
það að gefa út of mikið af seðlum
hverfi við það, að seðlabankinn sé
gerður að ríkisbanka, sem hafi minni
hvöt til að græða en hlutabanki. En
alt fer þetta eftir skoðunum banka-
stjórnarinnar á hverjum tíma og
kringumstæðunum. Hún getur á
ýmsum tímum verið flokks-pólitísk,
á öðrum tímum ekki. Hún getur
ýmist verið andstæð sósíalistahreyf-
ingunni, eða henni fast fylgjandi,
og þá skoðað fé bankans nokkurs-
konar almenningseign, og því slept
tökunum á að lána gegn fullgildu
veði eða gildri tryggingu. Og svo
gæti ennfremur ástaðið, að á bank-
anum hvíldu eitthvert tímabil yfir-
vofandi stór töp, þungar skuldir og
s. frv. Og ef svo stæði á, lægi þá
ekki hættan nærri, þó bankinn sé
ríkisbanki, að hann geti gefið út of
mikið af seðlum, til þess að auka
veltuna sem mest, í von um aðgeta