Íslendingur - 14.08.1925, Blaðsíða 2

2
ISLENDINOUR
Nlíufatnaðiir
Línur
Línutauma
Línukróka
Fiskbursta
Fiskihntfa.
Qirðingarssaura úr járni
Gaddavír
Bárujárn
Þaksaum
Málningu og
Fernis.
Oluggagler
Oölukústa
Umbúðastriga
Seglgarn
Kornvörur
Nýleuduvörur margsk.
Sendifierrann.
Kafli tír ræðu Bjarna Jónssonar frá
Vogi við 2. umr. fjárl. í N. d.
.... Einn lið hefi eg þó geymt
mér, og hann er um seridiherra ít-
lands í Danmörku. Hefi eg hér ýms-
ar ástæður fram að færa í því máli og
vona, að menn hlýði til og sjái, hvort
ekki er rétt það, er eg held fram. í
sáttmála þeim, er Danir og íslending-
ar gerðu með sér 1918, er svo fyrir
mælt í 7. gr., að Danir skuli fara
með utanríkismál íslendinga í umboði
þeitra, þar er þeir vildu og þar sem
Danir hefðu sendiherra. En einn stað-
ur er óhugsanlegur, þar er Danir geti
farið með umboð vort, og það er
hjá þeim sjálfum. Árið 1919 varð
það að samkomulagi með stjórnum
beggja ríkja, að framkvæmd sátlmálans
í þessu efni skyldi vera sú, að þjóð-
irnar skiftust á sendiherrum. Danir
urðu fyrri til og sendu hingað full-
trúa með sendiherratitli (Extraordinær
Gesandt og befuldmægtiget Minister).
Litlu síðar sendum vér Svein Björns-
son til Danmerkur, eins og allir vita.
Verður nú varla annað sagt en að
Dönum sé misboðið í því, að láta
sess hans óskipaðan í Danmörku. Því
að um allan heim er það talin sjálf-
sögð hæverska að hafa hjá hverri þjóð
jafngildann sendimann sem hún hefir
á hverjum stað. En óhæverska við
vinveitt viðskiftaríki er eitt hið versfa
glappaskot, sem oss getur hent. Og
svo ber á annað að líta, að þótt
vér höldum, að engir taki eftir því,
sem hér er talað, þá er nú svo, að
margir eru þeir, sem skilja íslenzku
víðsvegar um lönd og skýst ekki yfir
alt hér. Það er oss til lítils sóma, að
því hefir oft verið hampað, að sjálf-
stæðið sé oss of dýrt. Gegn þessu
hefir Einar Arnórsson prófessor komið
með mótmæli í ritgerð nokkurri. Þetta
hefir Knud Berlín lesið, og í danska
blaðið »Skatteborgeren« ritar hann
svo grein um þetfa og kemst að
þeirri niðurstöðu, að sjálfstæðið ís-
lénzka 9é of dýrt fyrir Dani, í grein
hans í þessu blaði segir svo, að hæstv.
forseti leyfir, að eg lesi upp kafla úr
henni (Ferseti B.Sv.: Það væri gott,
ef þýðing fylgdi með). Pess gerist
varla þörf, því að hana skilja allir,
samanber söguna um íslenzku siúlkuna,
sera einu sinni fór til Spánar og Spán-
verjar fóru að tala við hana, þá sagði
hún: »Gú de!< samkvæmt þeirri djúpt
innrættu skoðun, að Danmörk væri
allur heimurinn.
Hér segir svo:
»Men efter et Par Aar at have
prövet, hvad denne Herlighed kostede,
har Island nu indrettet sig mere prakt-
isk og billigt, idet det har betroet Stilling-
en som dets diplomatiske Repræsentant
til en dansk Mand, der er praktiser-
ende Overretssagförer í Kbenhnvn, og
som samtidigt med denne Virksomhed
Hreinarflöskur kaupir
Áfengisútsalan, Akureyri.
udförer det d'plomatiske Hverv som
islandsk Cliargé d’Affaires.*
Pessi samanburður er réltur, og líka
hitt, að sá maður, er nú er Charge
d’Affaires fyrir ísland í Danmörku, er
danskur þegn. Og er menn hugsa
um þetla, má nærri geta, hvort slíkt
geti ekki rekið s'g á. Eg er ekki að
niðra þessum manni, og eg hefi marg-
sinnis tekið það fram, að hann er sá
eini, er eg gat trúað hér fyrrum, er
eg var sendiherra íslands og hafði tvö
konungsríki á bælunuur, bæði ísland
og Danmörk; eg vet því, hvernig
horfir við hjá þessum marini. Að vísu
er til í Danmörku danskur maður, sem
fer með sendiherraumboð fyrir annað
ríki, en það er Svertingjaríki suður í
Afríku. Og það er víst sá keppinaut-
ur, sem ísland á að líkjast mest! Eða
hvað?'
Sjálfstæði það, er vér fengum 1918,
var ekki stolið, og þurfum vér því
ekki að feta það. En er það ekki
alveg hið sama og vér felum það, þá
er vér viljum ekki hafa sendimann á
þeim stað, þar sem ekki er hægt að
hafa umboðsmann? Að minsta kosti
lítur þá svo út fyrir annara augum,
sem vér séum að fela sjálfstæði vort.
Gott er það, að vera ekki orðsjúkur,
þora að gera rétt og fara ekki mikið
eftir því, sem aðrir segja. Hér er öðru
máii að gegna. Pað er ekki einskis-
virði, hvað aðrar þjóðir segja um oss
og að þær hafi gott álit á þessu litla
ríki; Gott álit er miklu meira virði
fyrir þjóð heldur en féð það, sem fer
til að afla þess. Petta kemur í Ijós
daglfega, eigi aðeins í viðskiftum þjóða,
heldur og einstaklinga. Á þetta vii
eg benda hinum miklu sparnaðarmönn-
um þingsins. Að vísu er kostnaður
nokkur við að hafa sendiherra í Kaup-
mannahöfn. Eg hefi átt tal við Svein
Björnsson, hvort sæmilegt væri að
ætla slíkum manni 40 þús. kr. á ári,
en hann sagði mér, að vel athuguðu
máli, að slíkt mundi eigi geta kostað
minna en 42 þús. kr. Kaus eg þá
heldur að gera ráð fyrir 45 þús. kr.,
því að það er betri upphæð í með-
förutn.
Eg viðurkenni það enn, að þessu
fylgir kostnaður fyrir ríkissjóð. En
hvað kemur svo á móti? Auðvitað
það gagn, er að þessum sendiherra
má verða, og til skilningsauka get eg
gefið nokkrar upplýsingar um það,
hvert gagn hefir af þessum sendiherra
hlotist fjárhagslega. Árið 1921 var
hann sendur til Osló til þess að semja
um tunnutollinn. Árangurinn af því
varð sá, að ísland græddi 50 — 100
þús. kr., en svo að við förum meðal-
veg, þá skulum við segja, að það hafi
ekki grætt nema 75 þús, kr. Árið
1921 fór sendiherrann líka t:l Lundúna,
til þess að taka þar lán; þetta var
þungt og erfitt í vöfum, en hefði ver-
ið notið þeirrar aðstöðu, er landið
átti, og sendiherrann hefði verið send-
ur til Lundúna 2 dögum fyr, þá hefði
landinu getað sparast ein miljón króna
í gengismun. Og hefði hann nú sjálf-
ur tekið lánið i stað milligöngu dansks
manns, þá hefðu sparast margar milj-
ónir. — Þctta hafa fjármálamenn í
Lundúnum viðurkent.
Árið 1922 sendu íslendingai þeun-
an sendiherra sinu suður til Madrid,
og varð sú ferð til þe s að spara hér
aukaþing, og auk þess varð árangurinn
sá, að Spánverjar geymdu það að
setja toll á saltfisk. Hvað á þessu hefr
græðst, veiður ekki nieð tö'um talið.
Sumir kunna að segja, að þelta hafi
ekhi verið íslenzka sendiherranum að
þakka einvörðungu, en líti menn þá á
hitt, að meðan dan^ki sendheriann í
Madrid var einn, var engu hægt um
að þoka, enda var það ekki von, þar
sem hann var öllum málavöxtum ó-
kunnugur, r.ema af afspurn. •
Það var hinum íslenzka sendiherra
að þakka, að málið komst í gott horf;
því þótt þarna væri danskur maður.
að semja fyrir oss, kom hann eigi
miklu til leiðar, ekki af því, að hann
hefði eigi vilja til að vinna oss fult
gagn, heldur af því, að hann gat það
alls ekki, er hann brast kunnugle ka á
högum vorum og þörfum. En þegar
hinn íslenzki sendiherra kom til, fékst
frestuiinn, og það að tollurinn kom
ekki á því ári, má reikna sem alt að
7 miljón króna gróða fyrir oss. Síðan
var hann sendur á alþjóðafund í Genúa,
og varð sú ferð talsvert ódýrari fyrir
það, að hún var hafin frá Kaupmanna-
höfn en ekki frá íslandi, Þá var hann
enn sendur til Oslóar 1922, 1923 og
1924 viðvíkjandi kjöttollsmálin.u, og
eru þeir samningar, sem þá tókust,
bonum að þakka. Að vísu voru
sendir menn héðan, eri þeir kotnu
eugu til leiðar og gerðu því ekki gagn.
Sendiherrann okkar réð þessu máli til
tyktar, og euginn annar. Eg hefi séð
í Tímauum, að hagur ísl. bænda af
þessum samningum hafi orðið um
700 þús. kr., aðrir telja hagnaðínn
600 þús. kr., ef varlega er reiknað,
og er þetta árlegur gróði á kjöítolls-
samningunum. Þetta gelst að vísu eklci
í ríkissjóð, en eg tel hann góðu bætt-
an fyrir þær 40—50 þús. kr., sem
sendiheriaun kostar, ef landsmenn
græða þannig á því, að embættið var
stofnað. Það eru góðir vextir af 40
þús. kr. á áti. Þetta er fjárhagshlið
þessa máls, en það er ótrúlegt, að
nokkurn tíma komi það ár, að sendi-
herrann geti ekki gert þjóðinni tvöfalt,
ferfalf, tífalt eða margfalt gagn við
það, sem til hans er kostað, þó ekki
væri með öðru en því að fara sendi-
ferðir fyrir oss frá Kaupmannahöfn,
svo eigi þurfi.að senda mann héðan.
Þar að auki má hann verða bönkum,
ríkisstjórninni og einstökum mönnum
að miklu gagni með búsetu sinni í
Kaupmannahöfn. Reyndar niá segja,
að þeirri hlið málanna, sem Iýlur að
erindreksti i í Kaupmanuahöfn, sé borg-
ið með því fyrirkomulagi, sem nú er.
En það er aukaatriði. Hins þarf
vissulega með, að þar sé reglulegur
íslcnzkur sendiherra, því að málalokin
eru oft undir því komin, hver mað-
urinn er. Það fer eftir áliti og stöðn
sendimanns vors, við hvern hann nær
semja. Það er eigi hverjum manni
sem er leyft að vaða inn til erlendra
sendiherra, ráðherra eða annara stjórn-
arvalda. Það er undir því komið hver
sendimaðurinn er, við hvern hann fær
að tala! Óvaldir menn verða oftast
að láta sér lynda að ná tali af skrif-
stofustjóranum eða öðrum mönnum
lægra settum, sem minni völd hafa,
og því enn minna mark takandi á
þeim. Eg hefi stundum sagt, að slíkir
erindrekar fengju ekki tal af öðrum en
dyravörðum, og færu málalokin auð-
vitað eftir því. Þetta þykir máske
full hart að orði kveðið, en þó er það
að mestu leyti satt. En sendiherra,
sem verið hefir búsettur þarna um
nokkur ár, hann er orðinn kunnur
öðruin sendiherrum, sem þar eru, og
getur ávalt fengið meðmæli þeirra og
aðstoð, ef hann æskir þess; hann er
auk þess viðuikendur sem »dplomat«,
og standa honum því allir, vegir opn-
ir. Hann hafir hundrað sinnum betri
aðstöðu en menn, sem seridir eru að-
vífandi. Þar að auki er liann maður,
sem hefir gefið sig við þessum hlut-
um um langan tíma, og hefir því tam-
ið sér margt, sem nauðsynlegt er þeim
er veiða að umgangast erlenda »diplo-
mata«. Hann hefir tamið sér varúð í
tali, án þess að sýna þó neina undir-
úyggju; er orðinn leikinn í þeirri list,
að fara hvergi of langt rié skamt.
Sendiherra er því eigi sambærilegur
við alóvana rnetin, sein koma aðvíf-
andi »eins og sporr í trönudans«, og
þekkja því ekki til, hvernig þeir eiga
að haga sér, til þess að korna mál-
um sínum fram, en geta þó þar fyrir
verið fullgóðir menn, ef þeir aðeins
væru vanir þessu. Þelta er aðalástæð-
an fyrir því, að það þarf að hafa
sendiherra, — að maðurinn sé og
heiti sendiherra; ella verða hans eigi
full not.
Þá er annað, sem eg hefi ekki enn-
þá drepið á, sem sé að ineð því að
hafa engan sendiherra erlendist stað-
festist það álit, sem enn er algengt, að
ísland sé eigi sjálfstætt ríki, úr því
það fer ekki sjálft með utanríkismál
sín. Þetta gerir alla samninga við er-
lend ríki crfiðari og er oss mikill á-
litshnekkir. Þess er heldur eigi að
vænta, að erlend ríki sendi hingað
»diplomatiska« sendimenn, ef vér sjálf-
ir hðfum euga sent utan, og er það
eitt allmikill álitshnekkir hinu unga,
íslenzka rík;. Það er mikið undir því
koinið, að erlendar þjóðir viti, fyist
og frenist að vér séum til, og í öðru
lagi að vér séum sjálfstætt og full-
vatda ríki. Eg sá nýlega í dönsku
blaði talað um »Dmmarks nordlige
Bilande«, og var ísland þar ineð talið
í þeirri þvögu, og var þar sýnilegt,
að menn vissu eigi, að þessi ganila
hlekkjafesti, ísland, Færeyjar og Græn-
a nd, hafði þó slitnað á einum stað.
Það skal enginn ætla, að eg mæli
þetta af orösýki, vilji aðeins fá eiti-
hvern »tildurherra«, eins og Títninn
orðar það; en það er eigi. Nei, eg
lít aðeins á hagnaðinti, peningana,
sem stofnun þessa einbættis beinlfnis
gefur af sér. Þótt eg telji sóma lauds
vors mikils virði, ræði eg ekki um
þann hlut að sinni né fer út í að rneta
hann til fjár. En eg ætla aðeins að
tala uin peninga, enda eru þeir mörg-
urn mönnum kærastir allra hluta, —
að það ,eru miklir peningar græddir,
að það er stórgróðafyrirtæki að hafa
sendiherra erlendis.*
Kirsuberjasaft
fæst í
6 E Y S I R .
B i f r e i ð A 5
fæst í ferðir út úr bænum og smá-
túra um bæinn. — Vagnstjóri er
Vilhjálmur Jónsson, vélatuaður á
verkstæði mínu. Ökugjaldið er sann-
gjarnt.
Símar 15 og 175.
Jón S. Espholin.