Íslendingur - 18.09.1925, Blaðsíða 1

Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Sírandgata 29.
XI. árgangur.
Akureyri, 18. september 1925.
40. tölubl.
Stjórninálafundur
yrði aðstaðá seðlabankans til ríkis-
veðbankans hin sama og til hinna
bankanna. — Milliþinganefnd liefði
nú málið til meðferðar.
Sig. Eggerz bankastjóri og 1.
landskj. þm. boðaði til stjórnmála-
fundar í Samkomuhúsinu sl. sunnu-
dagskvöld. Fundurinn var illa aug-
lýstur og var ekki húsfyllir. Fund-
urinn hófst kl. 8V2 og kvaddi fund-
arboðandi Steingrím Jónsson bæj-
arfógeta til fundarstjóra, en hann
aftur Jón Sveinsson bæjarstjóra sér
til aðstoðar.
Fundarboðandinn hélt því næst
klukkutíma ræðu og var fyrsta mál-
ið, er hann vék að: fyrirkomulag
seðlaútgáfutwar. Vildkhann að sér-
stakur seðlabanki yrði stofnaður.
Kvað það hvergi viðgangast, að
bankar, sem hefðu sparisjóðsfé með
höndum og veittu áhættusöm lán,
hefðu seðlaútgáfuna. Seðlabankinn
ætti að vera banki bankanna, ekki við-
skiftabanki almennings. Aðalmótbár-
an gegn seðlabanka áleit ræðumaður
kostnaðinn. Auðvitað ætti sá kostn-
aður engu máli að skifta, þegar
hægt væri að sýna fram á, að slílc-
ur banki væri nauðsynlegur fyrir
viðskiftalífið í Iandinu. En úr kostn-
aðinum mætti draga með því að
hafa — »personaI-union« — starfs-
mannasamband milli seðlabankans
og ríkisveðbankans fyrirhugaða.
Ríkisveðbankinn yrði að koma.
Lögin um stofnun hans væru orðin
4 ára gömul, þó ekki hefðu komið
til framkvæmda ennþá. En á sfð-
asta þingi hefði verið stofnaður
banki fyrir landbúnaðinn, »Ræktun-
arsjóður íslands«, og honum væri
ætlað að ganga inn í ríkisveðbank-
ann er hann kæinist á. Rörfin fyrjr
fasteignabanka væri ekki minni en
verið hefði á Ræktunarsjóðnum,
því að nú væri svo komið, að hvor-
ugur bankinn lánaði lengur fé til
húsabygginga. Peir, sem réðust í
að koma upp húsum, yrðu að taka
lán með óhæfum vöxtum hjá ein-
stöku mönnum, og afleiðingin væri
hin afarháa húsaleiga, sem nú væri
ríkjandi í kaupstöðunum, minsta
kosti í Reykjavík, og væri einn
drýgsti þátturinn í dýrtíðinni. Fast-
eignabankans væri því knýjandi
þörf. Yrði ætlunarverk hans meðal
annars, að lána fé til húsabygginga
með sæmilegum kjörum, líkt og
Ræktunarsjóðnum væri ætlað að
veita landbúnaðinum hagkvæm lán.
Ræðum. áleit, að Ræktunarsjóður-
urinn mundi ekki geta kornið að
verulegu gagni fyr en markaður
fengist erlendis fyrir verðbréf hans,
og það mundi ekki ganga ' eins
greiðlega og ýmsir héldu. Aft-
ur á móti yrði verðbréfasalan miklu
greiðfærari, ef um verðbréf fullveðja
ríkisveðbanka væri að ræða, (en
fasteignabankinn yrði eins og Rækt-
unarsjóðurinn deild ríkisbankans),
og fasteignir í sveitum og bæjum
stæðu að baki honum. Samstarf
seðlabankans og ríkisveðbankans
yrði mikill sparnaður, en auðvitað
Gengismálið kvað ræðumaðurinn
langstærsta málið, sem nú væri á
dagskrá þjóðarinnar. Skoðun sína
á því kvað hann þá, að hægfara
gengishækkun væri heppilegust.
Stýfing krónunnar væri óráðleg og
þjóðinni ósamboðin, því að með
þeirri ráðstöfun lýsti hún sig komna
að fjárhagslegu gjaldþroti. Aðeins þær
þjóðir, sem svo væri ástatt fyrir,
gripu til þessa úrræðis. Væri það
nokkurskonar nauðasamningur, gerð-
ur til þess að fyrrast gjaldþrot. Nú
mætti langt uin frekar segja, að ís-
lenzka þjóðin stæði sig vel en iila,
t. d. myndu fáar þjóðir geta sýnt
hlutfallslega betri verzlunarjöfnuð
en íslendingar hefðu gert í fyrra,
er vöruútflutningurinn hefði numið
24 miljónum kr. meira en verðmagn
innfluttrar vöru hefði verið. Það
væri þvi að gefa umheiminum falska
hugmynd um fjárhag þjóðarinnar,
ef gripið yrði til stýfingar krónunn-
ar, og til þess að spilla lánstrausti
voru erlendis, auk þess sem það
væri eignarnám á innstæðufé manna.
Stýfingin því óhæfa. Aftur á hinn
bóginn væri atvinnuvegunum hætta
búin af of örri hækkun krónunnar,
þar sem mestur hluti af afurðum
landsins væri ennþá óseldur, og
kæmust þeir í kreppu, mundi verka-
lýðurinn fljótlega fá að kenna á því,
jsar sem atvinnurekendur mundu
að sjálfsögðu grípa til þess ráðs,
að lækka framleiðslukostnaðinn og
verkalaunin væru helzti liður hans.
Hægfara gengishækkun væri okkur
fyrir beztu, og að henni ættu stjórn-
in, bankarnir og gengisnefndin að
vinna.
Pá kom ræðum. inn á ýms
þingmál. Sendiherrann vildi hann
að við fengjum sem fyrst aftur,
kvað hann hafa unnið þjóðinni stór-
mikið gagn og vera okkur ómiss-
andi sem fullvalda þjóð. Hann
harmaði breytingu þá, -sem þingið
hefði gert á hæstarétti, og kvað
þann sparnað illan, sem miðaði að
þvf að veikja réttaröryggið í Iandinu.
Ræðum. kvað sig andvígan 3ja ára
meðaltals tekju- og eignaskatts-
greiðslu, sem að fjármálaráðh. hefði
viljað lögleiða á síðasta þfngi. Ekki
fyrir þá sök, að ríkissjóður tapaði
nokkrum þúsund krónum á því,
heldur vegna þess, að hlutafélögun-
um kæmi það ver, og á örðugleika
þeirra væri ekki bætandi, lögin
hvíldu nógu þungt á þeim áður,
Skýrði ræðum. þetta á þann hátt,
að nú hefði hlutafélag haft góða
afkomu 1924 og greiddi aðeins '13
þess tekjuskatts, sem því bæri. Árið
1925 væri stórtap á starfsrekstrin-
um, sanit greiddi íélagið V® af tekju-
skatti fyrra árs, árið 1926 yrði einn-
ig tap, en enn yrði félagið að greiða
tekjuskatt af gróða ársins 1924. Fé-
laginu kæmi það vafalaust betur, að
greiða sinn fulla skatt gróða árið,
AKUREYRAR BIO
Laugardags-, sunnudagskv. kl. 9:
JOHAN ULFSTJERNE
5 þátta kvikmynd, tekin eftir samnefndum'leik eftir Thor Hedberg,
sem frægur er um öll Norðurlönd. Aðalhlutverkin leika:
Mary Johnson og Ivar Hedquist.
Miðvikudags- og fimtudagskvöld kl. 9:
FULLHUGINN
9 þátta kvikmynd. Hún segir frá atburðum, er gerðust í borgara-
styrjöldinni ensku um miðja 17. öld. Aðalhlutverkið leikur:
|j Richard Barthelmess.
heldur en að þurfa að borga hann
að þriðjungi á tapári. Að hlutafé-
lög gætu fengið eftirgjöf á skatti,
ef örðugleikar steðjuðu að, var
ræðumaður mótfallinn.
Ræðum. deildi nokkuð á tvo að-
alflokka þingsins. Kvað þá hug-
sjónalitla og óheila í ýmsu. Sem
dæmi upp á óheilindi þeirra nefndi
hann stjórnarskrármálið. Báðir hefðu
flokkarnir utan þings lýst sig ákveðna
með þeirri breytingu, að þingið yrði
haldið annnðhvort ár. Og á þingi
hefðu þeir þózt því fylgjandi, en
hvor um sig hefði reynt að fyrir-
byggja að svo yrði með því að
koma fram með fleyga, er þeir
treystu að gæti orðið málinu að
fótakefli og jafnframt gefið þeim
tækifæri að þvo hendur sínar. »Eða«
— hélt ræðumaður áfram — »geta
menn ímyndað sjer, að 35 þing-
menn hefðu ekki getað komið þess-
ari breytingu í gegn um þingið, ef
viljinn hefði verið einlægur?« —
Sjálfstæðisflokkurinn hefði altaf ver-
ið á mót því að breyta stjórnar-
skránni.
Síðar á fundinum gaf S. E. þá yfir-
lýsingu, að hann væri einlægur fylg-
ismaður frjálsrar verzlunar og hefði
altaf verið. Kvaðst vera á móti rík-
isrekstri á verzlun og atvinnufyrir-
tækjum. Kvað um þesskonar ríkis-
rekstur hljóta að skapast spilling,
er gæti haft víðtæk áhrif, nema því
aðeins, að honum"væri stjórnað af
manni, er væri frábær að réttsýni,
stjórnsemi og ósérplægni, en ekki
myndi auðvelt að finna mann, er
öllum þessum kostum væri gæddur,
og óréttlátt væri það, að ríkið tæki
atvinnu af þegnum sínum.
Er S. hafði lokið inngangs-
ræðu sinni hófust umræður. Var
Þorsteinn M. Jónsson fyrstur að
stíga í pontuna. Lauk hann lofsorði
á flest, er S. E. hafði sagt og taldi
hann bezta ráðherrann, er farið
hefði með völd. Vildi þó ekki við-
urkenna óheilindi Framsóknarflokks-
ins í stjórnarskrármálinu og ekki
heldur að flokkurinn væri tiltakan-
Iega hugsjónalítill, — en það væri
íhaldsflokkurinn. — Steingr. Jóns-
son bæjarfógeti þakkaði S. E. fyrir
nýjan vísdóm í stjórnmálum, er hann
hefði fært sér. Var hann honum
algerlega sammála um sendiherrann
og hæstarétt. Steinþór Guðmunds-
son barnaskólast jóri vildi fá upp
lýsingar um, hvers vegna að vín-
sölustöðum hefði verið þröngvað
upp á þjóðina. Hvort það væri til
að geðjast Spánverjum? Kom í því
sambandi með líkingu úr »FjalIræð-
unni«: »Vilji nokkur hafa lagadeilur
við þig um kyrtil þinn, þá lát hon-
um og yfirhöfn þína lausa.« Virtist
skólastjóra að fyrv. stjórnhefði breytt
eftir þessu og látið Spánverja fá
eigi aðeins kyrtilinn, heldur og yfir-
höfnina líka. Pórhallur Bjarnarson
prentari var og óánægður með Spán-
arsamninginn.
S. E. var þungorður í svari sínu
til skólastjórans og Þórhallar. Pað
væri vandalítið fyrir ábyrgðalausa
menn að finna að gerðum þings
og stjórnar í Spánarmálinu; en þess
kvaðst hann viss, að ef þeir Stein-
þór skólastjóri og Pórhallur prent-
ari hefðu átt sæti á þingi, er Spán-
armálið lá fyrir því, myndu þeir
ekki hafa þorað annað en vera með
að stíga það spor, sem þingið þá
steig, til að bjarga aðalatvinnuvegi
landsmanna frá fyrirsjáanlegri eyði-
leggingu. Og hvað útsölustöðum
viðviki, þá hefði hann ákveðið þá
í samráði við hina beztu menn, er
verið hefðu sér sammála um, að
skemra væri ekki hægt að ganga
svo að trygt væri, að Spánverjar
ryftu ekki samningnum við fyrsta
tækifæri. Ræðumaður kvaðst altaf
síðan hann kom á þing hafa verið
bannlagameginn. Hann hafi greitt
atkvæði á móti öllum þeim breyt-
ingum, er fram hafi komið til þess
að veikja þau, og í embættisfærslu
sinni hafi hann unnið ósleitilega
að því, að bannlögunum væri fram-
fylgt. En hann hafi verið níddur
og rægður af bannmönnum í stað-
inn. Það hafi verið þakkirnar. En
hann ætlaði að segja þeim nú, að
ef þeir héldu áfram sömu iðju
gagnvart sér og öðrum þeim, sem
bezt hefðu reynst bannmálinu á
þingi, að þá gæti svo farið, að
hún kæmi þeim sjálfuin íkoll. Bar-
dagaaðferð þeirra væri ódrengileg,