Íslendingur - 04.12.1925, Blaðsíða 1

XI. árgangur.
Akureyri, 4. desember 1925.
51. tolubl.
Ritstjóri: Ounnl. Tr. Jónsson.
Talsími 105.
Strandgata 29.
AKUREYRAR BIO
Laugardagskvöld kl. 872:
„ S O N N Y“ ,
kvikmynd í 6 þáttum. sem enginn gleymir.
Sunnudags- og miðvikudagskvöld kl. 87» s
MÓÐURNAFN IÐ,
kviltmynd í 7 þáttum. Tilkomumikil og hrífandi.
A víð og dreif.
1.
Ýmsir af andstæðingum íhalds-
flokksins íslenzka vinna að því
sýknt og heilagt, að koma þeirri
meðvitund inn hjá þjóðinni, að
íhaldið sé pólitisk ófreskja, sem beri
að kveða niður hið fyrsta, svo að
hún nísti ekki þjóðina með hrömm-
um sínum niður í eymd og vesal-
dóm, bæði andlega og Iíkamlega.
íhaldinu er lýst sem hugsjónalausu,
síngjörnu, siðspiltu, drotnunargjörnu
og andvígu ölium framförum. t>ví
sé í rauninni alls góðs varnað. —
Manngöfgi og drenglyndi þekkist
þar naumast, en níðingsháttur og
fúlmenska vaði þar uppi.
Þannig eru lýsingarnar og þessu
er ætlast til að þjóðin trúi.
Nú er það margsannað, að íhalds-
stefnan er sú pólitiska stefnan, sem
heilbrigðust hefir reynst hverju þjóð-
félagi. Hún er varfærnin í jjjóðmál-
unum: Hægfara framþróun, trygg-
ur grundvöllur og festa eru hennar
meginþættir. Og þess vegna er
það, að þjóðirnar fela sig hennar
forsjá venjulegast, þegar skórinn
kreppir að. Paðan er helst að vænta
björgunar úrkreppunni; þar er helzt
trausts að leita.
Tvær voldugustu þjóðir heimsins
hafa nú yfir sér íhaldsstjórn —
Bretar og Bandaríkjaþjóðin. Brezki
íhaldsflokkurinn komst til valda með
þeim mesta meiri hluta, sem þekst
hefir í þingsögu Breta. Pjóðin
treysti honum einum fyrir viðreisn-
arstarfinu og að koma fjárhagnum
aftur í lag. Republikka-flokkurinn,
sem nú er við völd í Bandaríkjun-
um, er íhaldsflokkur þeirra. Þjóðin
áleit vellíðan sinni bezt borgið undir
hans yfirráðum, — og hún hefir
ekki orðið vonsvikin. Mun aldrei
meiri vellíðan hafa ríkt í Bandaríkj-
unum heldur en einmitt nú. Pá hafa
pjóðverjar yfir sér íhaldsstjórn; áleit
þjóðin viðreisnarstarfið tryggast í
hennar höndum og hana færasta til
að ná hagstæðum kjörum í samn-
ingunum við bandamenn. Og þetta
hefir henni tekist.
Fjöldinn af glæsilegustu og fræg-
ustu stjórnvitringum heimsins, hafa
verið íhaldsmenn, og mætti hér til-
færa langa runu af nöfnum því til
sönnunar, en þess gerist ekki þörf.
Hins og íhaldið er kjölfesta þjóð-
anna, eins er það oftast kjarni þeirra
og prýði.
Og íhaldið íslenzka er engin und-
antekning. Margir ágætustu menn
jjjóðarinnar fylkja sér undir merkj-
um þess og allar stéttir landsins
eiga laar ítök og athvarf. Skilur
þar hvað mest á með því og
hinum tveimur aðalflokkunum, sem
báðir mega heita stéttarflokkar, þ. e.
a. s. hafi hagsmuni vissra stétta
fyrir markmið, en ekki þjóðarheild-
arinnar sem íhaldsflokkurinn.
II.
Meðal þeirra manna, sem mest
hafa ráðist á íhaldið, er rithöfund-
urinn Pórbergur Þórðarson. Hann
er sem kunnugt er málfræðingur og
hefir fengið styrk í nokkur ár úr
ríkissjóði til þess að safna fágætum
orðum. Hann hefir því miklu orða-
vali á að skipa og notar það óspart
í lýsingum sínum. Árásir hans hafa
raunar verið víðtækar og komið
víðar niður en á íhaldinu.
Nú hefir ritstjóri Dags lýst aðdá-
un sinni yfir skrifum Pórbergs; tel-
ur hann Pórberg vera hinn djarf-
asta þjón sannleikans, sem nú sé
uppi með þjóðinni og þótt víðar
væri leitað. Nú vill svo vel til, að
þessi djarfi þjónn sannleikans hefir
ráðist á margt það, sem ritstjóri
Dags hefir þráfaldlega vegsamað í
blaði sínu og lamið það hirtingar-
vendi sínum hlífðarlaust og ræki-
Iega, — og nú gefur ritstjóri Dags
honum sannleiksvottorð.
Eitt er það, sem ritstj. Dags hefir
aldrei nógsamlega getað vegsamað,
og það er bændwnenningin íslenzka;
hennar vegna á bóndinn í sveitinni
að hafa tvö eða þrjú atkvæði á móti
einu atkvæði »malarbúans«. En
hvernig lítur nú hr. Þórbergur á
bændamenninguna?
I bók sinni »Bréf til Láru« kemst
hann m. a. svo að orði:
». . . í sumum kaupstöðum lands-
ins eru menn, sem liggja á því lúa-
Iagi, að Ijúga því að veslings bænd-
unum, að þeir séu svo ósköp »heil-
•brigðir«, mentaðir, gáfaðir, víðsýnir,
höfðinglyndir og andlega vakandi.
Þeir séu kjarni þjóðarinnar. Þeir
eigi að ráða lögum og Iofum í
landinu o. s. frv. Sumir flónskast
út í þetta af blindum þjóðarremb-
ingi. Aðrir sníkja sér pólitiskt fylgi
bænda með því. Og eftiræturnar
tyggja þetta svo upp eftir hinum
í einskærri einfeldni eða fáfræði. Af-
leiðingarnar eru auðsæjar. Bænd-
urnir trúa því í einfeldni sinni, að
þeir séu meiri og fullkomnari en
þeir eru. Petta hindrar þá í and-
legum framförum.«
»Eg vil segja bændunum sann-
leikann . . . Pið standið yfirleitt á
heldur lágu menningarstigi . . .«
». . . En broslegust verður þó
göfgi »bændamenningarinnar«, þeg-
ar frumherjar hennar haldast ekki
við meðal bændanna, þegar heimsk-
an og nirfilsskapurinn neyðir þá til
að flýja til sjóþorpanna til þess að
geta lifað, þegar jafnvel »óvinir
bændamenningarinnar«, kaupmenn
danskra selstöðuverzlana, eru einu
mennirnir, sem kunna að meta hæfi-
leika þeirra og liafa mannúð tii að
halda í þeim lífinu.«
Pannig talar hinn »djarfastiþjónn
sannleikans^. Pað er sízt að undra,
þó að ritstjóri Dags vegsami hann
fyrir ummælin.
En hvað um bændurna, sem Dag-
ur þykist þjóna?
III.
Aukakosning stendur fyrír dyrum
í Gullbringu- og Kjósarsýslu til
þess að kjósa þingmann í stað
íhaldsmannsins Ágústar Flygenrings,
er vegna vanheilsu hefir orðið að
leggja niður þingmensku. Enn joá
er óvíst, hverjir verða í kjöri, nema
hvað Verkamaðurinn álítur, að fram-
bjóðendurnir verði jafnmargir og
flokkarnir. Blaðið segir ennfremur,
að á kosningaúrslitunum velti, hvort
núverandi stjórn verði áfram við
völd »og að íhaldsflokkurinn geti
misþyrmt þjóðinni fleiri árin«. ís-
Iendingur er nú þeirrar skoðunar,
að það sé síður en svo, að íhalds-
flokkurinn eða stjórn hans hafi mis-
þyrmt þjóðinni, heldur hafi stjórnin
þvert á móti læknað ýms mein, er
voru á búskap hennar, og að auðn-
ist íhaldsstjórninni að vera við völd-
in nokkur árin enn, þá verði þjóðin
algróin þeim sárum, sem hún hlaut
af völdum stríðsins. En um þetta
skal ekki þráttað að þessu sinni.
Aðeins svolítil spurning lögð fyrir
ritstj. Verkamannsins og mælst til,
að hann svari henni.
Og hún er á þessa leið: Færi
svo, að frambjóðandi Alþýðuflokks-
ins næði kosningu og að stjórnin
yrði í minni hluta í þinginu, álítur
ritstjórinn, að Alþýðuflokkurinn
mundi styðja Framsókn til stjórn-
armyndunar?
Þótt nú ritstj. ísl. viti nokkurn
veginn, hvernig að svarið rnuni
verða, þá er gaman að fá að sjá það
svart á hvítu.
IV.
Fregn frá Khöfn hermir, að at-
vinnumálaráðherrann, Magnús Guð-
mundsson, hafi endurnýjað samn-
inginn við Stóra Norræna ritsíma-
félagið óbreyttan, en þó með því
ákvæði, að segja megi honum upp
með stuttum fyrirvara. Ef þessi
fregn er sönn, er þetta engan veg-
inn viðunanleg lausn málsins, jafn-
vel þó aðeins til bráðabirgða sé.
Flestir rnunu hafá búist við því, að
einokun símafélagsins yrði upphafin
og eins að árstillag ríkissjóðs félli
niður. En eftir þessari fregn að
dæma, hefir hvorugt orðið. Kemur
nú til þingsins kasta, að taka ákvörð-
un í málinu.
. V.
Kaupgjaldsdeilunum syðra er Iok-
ið. — »Sjómannafélag Reykjavíkur«
gaf á fundi sínum á sunnudaginn
samninganefnd sinrii fullveldi til
samninga við útgerðarmenn, og að
þau kjör, sem samninganefndirnar
kæmu sér saman um, yrðu bind-
andi fyrir sjómenn. Á miðvikudag-
inn komust svo samningar á og
eiga þeir að gilda til þriggja ára.
Kaup háseta er ákveðið 235 krónur
um mánuðinn og fer hækkandi eða
lækkandi, eftir því sem vísitala Hag-
stofunnar sýnir dýrtíðina vera. Fyrri
lifrarfat er lofað 28 krónum, én fer
hækkandi eða lækkandi, eftir mark-
aðsverði lifrarinnar. — Hefir hér
ræzt fram úr málurn betur en á-
horfðist og er það vissulega vel
farið.
Togararnir eru sem óðast að fara
á veiðar.
co
Frá Vestur-íslendiif m.
Islenzkur þingmaður. Landi vor
H. M. Hannesson náði kosningu á Sam-
bandsþingið í Kanada í nýafstöðnum
kosningum. Er hann fyrsti íslending-
urinn, sem þann heiður hefir hlotið,
að eignast sæti á alsherjarþingi fylkja-
sambandssins. Mr. Hannesson er Ey-
firðingur að uppruna, fæddur í Öxna-
dal 27. nóv. 1884. Voru foreldar
hans, Hannes Hannesson og PáHna
Jóhannesdóttir, búandi hjón þar í
dalnum. Fjögra vetra fiuttist sveinninn
með foreldum sínnm vestur um haf,
og þar hefir heimili hans verið síðan.
Alla mentun sína hlaut hann í Winni-
Peg> °g árið 1905 útskrifaðist hann
af Manitobaháskólanura með lofi.
Hefir hann síðan stundað lögmanns-
störf, bæði í Winnipeg og Selkirk.
Hann gengdi ábyrðarmiklum stöðum
í kanadiska hernum meðan á heims-
styrjöldinni stóð, og smáhækkaði í
tign, unz hann var gerður að herdeild-
arforingja. Mr. Hannesson er maður
bráðgáfaður og áhugasamur um kana-
disk stjórnmál. Hann er kvæntur
Kristínu Arngrímsdóttir Johnson frá
Héðinshöfða, bróðurdóttur Thomasar
H. Johnson fyrv. dómsmálaráðherra
Manitobafylkis.
Islenzk tunga hefir verðið viður-
kend námsgrein í gagnfræðaskólum
Manitobafylkis. Heimskringla þakkar
þetta Þjóðræknisfélaginu, og þá fyrsí
og fremst fyrv.’ forseta þess, Albert
Kristjánssyni, unitarapresti að Lundiar,