Fréttablaðið - 27.06.2011, Blaðsíða 10

27. júní 2011 MÁNUDAGUR10
FRÉTTASKÝRING: Áhrif kólíveirunnar á spænska grænmetisbændur
Spænskir grænmetis-
bændur eru í sárum eftir
að þýsk stjórnvöld sökuðu
þá um að hafa dreift kólí-
gerla-smituðum agúrkum.
Tap bændanna hleypur á
hundruðum milljóna evra
en þeir fá aðeins lítinn hluta
bættan. Kristján Hjálmars-
son sótti Almeríu í Anda-
lúsíuhéraði heim og kynnti
sér starfsemi bændanna í
stærsta matjurtagarði Evr-
ópu.
„Við áætlum að tapið frá því að
E.coli umræðan kom upp sé um
400 milljónir evra,“ segir Gabriel
Amat, bæjarstjóri í Roquetas del
Mar, litlum bæ
skammt utan við
borgina Almería
í Andalúsíu-hér-
aði á Spáni.
Spánverjar
urðu fyrir miklu
áfa l l i þegar
þýsk stjórnvöld
lýstu því yfir að
kólíveira sem
kom upp fyrir
nokkrum vikum
og varð sautján
manns að bana,
væri úr spænsk-
um agúrkum.
Áfallið varð ekki
síst hjá spænsk-
um grænmetis-
bændum í Anda-
lúsíu en þeir
framleiða um 80
prósent af öllu grænmeti á Evrópu-
markaði yfir vetrartímann – iðn-
aður sem veltir um 2 milljörðum
evra á ári eða um 300 milljörðum
íslenskra króna. Nú hefur hins
vegar komið í ljós að veiran kom
ekki úr spænskum gúrkum held-
ur strengjabaunum frá norður-
hluta Þýskalands. Þýsk stjórnvöld
og Evrópusambandið hafa beðist
afsökunar á yfirlýsingum sínum en
skaðinn er skeður. Höggið var þungt
fyrir spænska grænmetisbænd-
ur. Spænsk stjórnvöld hafa reynt
ýmislegt til að leiðrétta umræðuna
og brugðu meðal annars á það ráð
að bjóða blaðamönnum frá Evrópu
að heimsækja svæðið og kynna sér
stærsta matjurtagarð álfunnar.
Matjurtagarður Evrópu
Grænmetið frá Andalúsíu-héraði
skiptir spænskan efnahag gríðar-
lega miklu máli. Fyrstu tvo mánuði
ársins nam útflutningur á græn-
meti af svæðinu um 44 prósentum
af öllum útflutningsvörum Spánar.
Meira en þriðjungur þess kemur af
Campo de Dalías svæðinu sem er
um 30 kílómetra frá Almería. Í janú-
ar og febrúar voru 432 þúsund tonn
af grænmeti flutt út þaðan. Campo
de Dalías hefur líka oft verið kallað
„matjurtagarður Evrópu“.
Þegar flogið er yfir Almeríu og
nágrenni blasa við gróðurhús hvert
sem litið er. Hvítir plastdúkar sem
notaðir eru í veggi og þök gróður-
húsanna stinga í augu í annars
afar fallegu umhverfi. Tæplega 40
þúsund hektarar lands eru lagð-
ir undir gróðurhúsin. Vegna þessa
hefur svæðið stundum verið nefnt
„plastsjórinn“. Þessir hvítu, ljótu
og flaksandi plastdúkar gegna samt
stærra og veigameira hlutverki en
maður áttar sig á í fyrstu. Bændur
á svæðinu tóku þá fyrst í notkun
fyrir um fimmtíu árum til að hlífa
ræktarlandi sínu fyrir meginvind-
áttum sem þar ríkja, vestanáttinni
sem kallast levante og austanáttinni
sem kallast poniente. Þess var þörf
enda fer vindurinn á svæðinu yfir
20 hnúta, tæplega 40 metra á sek-
úndu, um hundrað daga á ári. Sólar-
stundir eru um 3.200 á ári sem er
með því mesta sem gerist í álfunni.
Aðstæður á svæðinu eru því kjörnar
til grænmetisræktunar.
20% samdráttur hjá bændum
Fernando Díaz er, ásamt konu sinni
Lolu, einn þeirra bænda sem er leið-
andi í grænmetisræktun í Campo de
Dalías. Hjónin reka fyrirtækið Cli-
sol og hafa um tvo hektara lands til
ræktunar. Meðalbóndinn í Almeríu
hefur 1,7 hektara til ræktunar en
það dugir vel til að framfleyta heilli
fjölskyldu. Í Þýskalandi eða á Eng-
landi þarf hver grænmetisbóndi átta
til tíu hektara lands til að komast af.
Díaz segir að um 20 prósenta
samdráttur hafi orðið hjá græn-
metisbændum á svæðinu í kjöl-
far umræðunnar um kólíveiruna.
„Flestir bændur á svæðinu rækta
nokkrar tegundir af grænmeti og
munu því líklega komast í gegn-
um þetta. Aðalhættan nú er hins
vegar að þetta verði huglægt hjá
fólki, það er að grænmetisneysla
almennt dragist saman. Umræðan
hefur áhrif á allan grænmetismark-
aðinn,“ segir Díaz.
Eins og gefur að skilja hugsar
grænmetisbóndinn þýskum stjórn-
völdum þegjandi þörfina. „Ef eitt-
hvað hefði verið að grænmetinu frá
okkur hefðum við bændurnir og
fjölskyldur okkar orðið fyrst til að
veikjast enda borðum við það sem
við þurfum úr gróðurhúsunum,“
segir Díaz.
Skilur vel reiði bændanna
Christian Stielike er þýskur nær-
ingarfræðingur sem starfar hjá
Clisol. Hann kom til Spánar til að
sörfa en heillaðist svo af starfi
hjónanna í Clisol að hann fór að
Mikið högg fyrir matjurtagarð Evrópu
FERNANDO DÍAZ
CHRISTIAN
STIELIKE
ÚR GRÓÐURHÚSUNUM Gróðurhúsin í kringum Almería þekja um 38 hektara lands. Þar eru aðallega átta tegundir grænmetis
ræktaðar, þar á meðal agúrkur, tómatar, paprikur og eggaldin. NORDICPHOTOS/GETTY
Talið er að yfir 90 prósent bænda í Campo
de Dalía noti lífrænar varnir í gróðurhúsum
sínum. Í stuttu máli má segja að með líf-
rænum vörnum séu bændur hættir að nota
eiturefni til að fæla burt skordýr sem herja
á plönturnar. Þess í stað nota þeir „góð“
skordýr sem ráðast á, éta eða koma í veg
fyrir frekari dreifingu, „vondu“ skordýranna
(sjá graf hér til hliðar).
Að sögn Christian Stielike, starfsmanns
Clisol, lentu bændur í Campo de Dalía í
vandræðum með papríkuræktun vegna
eiturefna sem þeir notuðu fyrir nokkrum
árum og í kjölfarið hrundi markaðurinn. Því
hafi bændur tekið upp lífrænar varnir.
„Fyrir tveimur árum voru um 80 prósent
bænda sem notuðu þessa aðferð. Nú held
ég að um 95 prósent bænda,“ segir Stielike.
Hann segir að eldri bændur hafi þrjóskast
við og reynt að halda áfram hinni hefð-
bundnu eiturefnanotkun. „En þegar efnin
fuku yfir til annarra bænda urðu þeir að
bregðast við.“
Hér á landi hófust tilraunir með líf-
fræðilegar varnir um 1980. Samkvæmt
upplýsingum frá Sambandi íslenskra
garðyrkjubænda nota allir garðyrkjubændur
hér á landi slíka aðferð og hafa ekki notað
eiturefni í þó nokkur ár.
Lífrænar varnir
Ýmsir skaðvaldar sækja í
plönturnar. Misjafnt er hvaða
skaða „vondu“ pöddurnar
valda en allar trufla þær vöxt
plantnanna.
Öðrum skordýrum, sem
eru ekki grænmetisætur, er
sleppt í gróðurhúsin. „Góðu“
pöddurnar éta eða hefta
útbreiðslu skaðvaldanna.
Dæmi um pöddur sem herja á íslensk gróðurhús og
pöddur sem notaður eru til varnar:
Vondar pöddur - Góðar pöddur
Hvítflugur - Sníkjuvespa (Encarsia Formosa)
Köguvængja (Trips) - Ránmaur (Amblyseius Cucumeris)
Blaðlús - Sníkjuvespa (Aphedius Colemani)
Spunamaur - Ránmaur (Phytoseilus Persimilis)
Bændur nota líka bláar og gular límgildrur sem varnir gegn
pöddunum. Þá nota bændur geldar hungangsflugur til
frævunar.
vinna hjá þeim. Hann segist vel
skilja reiði bændanna. „Ég skil vel
að þýsk stjórnvöld hafi brugðist
við enda dóu margir eftir að hafa
veikst af kólíveirunni. En að sama
skapi skil ég vel reiði Spánverja
enda um mikla hagsmuni að ræða
fyrir þá. Verðið á agúrkum féll, sem
kom illa við marga. Þetta hefur líka
haft áhrif á aðrar grænmetisteg-
undir,“ segir Christian. „Nágranni
okkar var tilbúinn með agúrkur sem
hann átti bara eftir að senda af stað.
Hann þurfti að fleygja þeirri upp-
skeru, sótthreinsa húsin og byrja
upp á nýtt.“
Áhrifanna gætir víða
Áhrifa kólígerlaumræðunnar gætir
víðar en á Spáni. Í síðustu viku lauk
málþingi garðyrkjubænda á Norð-
urlöndunum sem fram fór á Íslandi.
Þar var meðal annars farið yfir
áhrif kólígerlaveirunnar í Þýska-
landi á grænmetisbændur á Norð-
urlöndunum. Að sögn Bjarna Jóns-
sonar, framkvæmdastjóra íslenskra
garðyrkjubænda, hafði hún ekki
vond áhrif á grænmetisneyslu
Íslendinga. „Við bjuggumst við því
að neyslan myndi dragast saman en
þess í stað jókst hún – okkur til mik-
illar furðu.“ Bjarni segir að sama
hafi hins vegar ekki verið uppi á
teningnum í Svíþjóð og Danmörku.
Þar hafi grænmetisneysla dregist
töluvert saman. Danskir grænmetis-
bændur áætli að þeir séu að tapa um
1 milljón danskra króna á dag eða
um 22 milljónum íslenskra króna.
Lágar bætur
Evrópusambandið hefur nú boðið
grænmetisbændum í Evrópu um 210
milljónir evra í skaðabætur í kjöl-
far kólígerlaumræðunnar. Breska
ríkisútvarpið hefur það eftir Daci-
an Ciolos, landbúnaðarráðherra
Evrópusambandsins, að það sé um
helmingur þess fjár sem talið er
að bændur hafi tapað á meðan kólí-
veiruumræðan stóð sem hæst.
Í byrjun árs upplýsti breska blaðið Guardian að tugir þúsunda ólöglegra inn-
flytjenda, flestir flóttamenn, væru notaðir sem vinnuafl í gróðurhúsunum í
kringum Almería. Góðgerðarsamtök sem unnið hafa með flóttamönnunum
segja að um nútíma þrælahald sé að ræða. Eftir að fasteignamarkaðurinn á
Spáni hrundi misstu margir flóttamenn vinnuna. Stór hluti þeirra neyddist til
að sækja um starf í gróðurhúsunum þar sem aðstæður eru skelfilegar.
■ Meðal þess sem kemur fram í grein Guardian er að:
■ Flóttamennirnir búa í skúrum sem gerðir eru úr gömlum fjölum, klæddir
plastdúkum.
■ Þeir hafa ekki aðgang að rennandi vatni.
■ Launin eru helmingi lægri en lágmarkslaun.
■ Þeim sem hafa ekki vegabréfaáritun er hótað að verða tilkynntir til lög-
reglu.
Nútíma þrælahald
Kristján
Hjálmarsson
kristjan@frettabladid.is