Íslendingur - 23.02.1940, Side 1

Ritstjóri og afgreiðslum.: Jakob O. Pétursson, Fjólugötu 1. Sími 375. Pósthólf 118.
XXVI. árgangur.l
Akureyrí, 23. febrúar 1940
I
8. tölubl.
Sjálfstæðismáliö.
Pað líður nú óðum að því, að
vér íslendingar þurfum að taka á-
kvörðun um, hvort vér eigum að
neyta uppsagnarákvæðis sambands-
laganna frá 1918 og taka öll vor
mál í eigin hendur, eða hvort vér
eigum að vera áfram í konungs-
sambandi við Danmörku.
Pað hefir yfirleitt verið hljótt um
þessi mál undanfarin ár. Aðeins
fáir menn, sem telja má að stöð-
ugt hafi talað til þjóðarinnar og
reynt að halda henni vakandi í
Sjálfstæðismálinu. F.n nú á síðast-
liðnu ári virðist áhuginn vera að
aukast, svo sem sjá má af funda-
höldum Stúdentafélags Reykjavíkur
og blaðaskrifum um málið.
Hin mikla þögn, sem skilist gat
sem áhugaleysi, hefir þó ekki staf-
að af því, að þjóðinni yfirleitt liggi
það í léttu rúmi, hveisu málinu
lyktar. Pegar á því hefir verið
ymprað, er venjulega svarað á þá
leið, að þið sé svo sjálfsagt mál,
að íslendingar taki við öllum sín-
um máium sjálfir eftir 1943, að um
það eigi ekki að þurfa að ræða-
Pó vill það til, að raddir heyrast
um það, að ástandið í Sjálfstæðis-
málum vorum sé gott eins og það
er, og vér megum vel við það una.
Slíkar raddir hafa meira að segja
komið fram í íslenzkum b öðum,
og forsætisráðherra Dana, Th.
Stauning, er kom hingað til lands
s. I. sumar virðist hafa umgengist
menn, er slíkar skoðanir höíðu,
eftir því sem skilja mátti af blaða-
viðtölum við hann, er hann koin
heim úr þeirri för.
Peir menn, sem verið hafa með
úrtölur í sambandsmálinu, slá því
oftast fiam, að vér höfum enga
menn til að fara með utanríkismálin,
og aúk þess verði það oss of
kostnaðarsamt.
Pessar mótbárur hafa fljótlega
verið kveðnar niður. Vér förum
nú þegar með mikið af utanríkis-
málum vorum sjálfir. Ætíð, þegar
vér höfum þurft að semja við aðr-
ar þjóðit um verzlun og viðskipti,
höfum vér sent mann eða nefnd
manna til samningsgerða. Með
því höfum vér talið hagsmunum
vorum betur borgið en að fela
slíkt dönskurn mönnum, sem skort-
ir kunnleika á atvinnuháttum vor-
um og framleiðslu. Og þar sem
aðal-utamíkismál vor liggja einmitt á
þessu sviðij er auðsætt, að vér
eigum nóg hæfra manna til að
taka þau að sér.
U.n kostnaðinn er það að segja,
að vér greiðum allverulega fjárupp-
hæð til Dana vegna konungssam
bandsins og kosturn miklu fé til
sendinefnda, er vér getum alveg
sparað oss, ef vér hefðum íslenzk-
an, verzlunarfróðan mann búsettan
á staðnum, þar sem viðskiptasamn-
inganna er leitað. Og í löndurn,
sem vér höfum lítil viðskipti við,
getum vér auðveldlega falið ein-
hverjum umboð vort, án mikils til-
kostnaðar, og erum vér þá ekki
fremur bundnir við danskan mann
en t. d. enskan eða sænskan.
Pau ákvæði sambandslagasamn-
ingsins, sem oss eru hættulegust,
eru jafnréítisákvæðin, sem felast í
6. grein, þar sem segir svo, að
danskir ríkisborgarar njóti að ö'lu
leyti sama réttar á íslandi, sem
íslenzkir ríkirborgarar fæddir þar og
gagnkvæmt.
Pegar á það er litið, að Danir
eru meira en 30 sinnum stærri
þjóð en íslendingar og býr í miklu
minna landi, þarf ekki í neinar
grafgötur til að sjá, hver hætta ís-
lenzku þjóðinni getur af þessu á-
kvæði stafað. Danir hafa jafnan
rétt og vér sjálfir til atvinnurekstrar
í landi voru og til að leita sér at-
vinnu hér. Þeir hafa jafan rétt og
vér til fiskveiða innan íslenzkrar
landhelgi og geta látið skip sín
sigla undir íslenzkum fána. Og þó
að vér höfum sömu téttindi í
Danmörku höfum vér tiltölulega
lítið gagn af þeim.
Pótt Danir hafi ekki notfært sér
þetta jafnréttisákvæði eins og þeir
hefðu getað, er ekki þar með sagt,
að þeir kynnu ekki að gera þ3Ö síðar
meir, ef samningur þessi yrði fram-
lengdur. Og hvets virði væri oss
hið yfirlýsta fuilveldi, ef þeir not-
færðu sér jafntétiisákvæðin út í
æsar?
í þeim hagsmunaátökum stór-
véldanna í Evrópu, sem nú eru
orðin að blóðugri styrjöld, er oss
bætta búin af konungssambandinu
við Danmörku. Danmörk er þann-
ig selt, landfræðilega, að hún get-
ur komið við sögu í þeim harm-
leik. Oetur íslandi þá ekki veiið
hæita búin af því, að vera álitið
danskt land, eins og svo víða á
sér stað, meðan Danir fara með
utanríkismál vor að nokkru leyti
og vér höfum einn og sama kon-
ung og Danir?
Höfuin vér almennt geit oss
Ijóst, hvers við þarf, ef vér eigum
að verða fullkomlfcja sjálfstæðir
eftir 1943?
Margir munu hugsa sem svo, að
til þess þurfi ekki annað en segja
sambandssamningnum upp. Og
þetta er vissulega létt. En vér
vetðum um leið að gera oss Ijóst,
hvaö til þess þarf, að slík uppsögn
verði tekin gilci. Um það segir 18.
grein satnningsins:
»Eftir árslokin 1940 getur Ríkis-
þingið og Alþingi, hvort fyrir sig,
hvenær sem er, krafizt að byrjað
verði á samningum um endurskoð-
un laga þessara.
Nú er nýr samningur ekki gerð-
ur innan þriggja ára frá því að
krafan kom frarn, og getur þá
Ríkisþingið eða Alþingi hvort fyrir
sig samþykkt, að samningur sá,
sem felst í þessum lögum, sé úr
gildi felldur. Til þess að ályktun
þessi sé gild, verða að minnsta
kosti ’/s þingmanna annaðhvort í
livorri deild Ríkisþingsins eða í
sameinuðu Alþingi, að hafa greitt
atkvæði með henni, og hún síðan
að vera samþykkt við atkvæða-
greiðslu kjósenda þeirra, sem at
kvæðisiétt hafa við almennar kosn-
ingar til löggjafarþings landsins.
Ef það kemur í Ijós við slíka at-
kvæðagreiðslu, að 8/a atkvæðis-
bæria kjósenda að minnsta kosti
hafi tekið þátt í atkvæðagreiðslunni
og a. m. k. s/4 greiddra atkvæða
hafi verið með samningsslitum, þá
er samningurinn fallinn úr gildi*.
Til þess að vér getum orðið
fullkomlega sjálfstæð þjóð, þarf
næsta Alþingi að samþykkja kröfu
um endurskoðun samningsins. —
Þremur árum síðar þarf svo Al-
þingi með 2/s atkvæða að sam-
þykkji ályktun um að slíta samn-
ingnum. Loks þaif að leggja þá
ályktun undir þjóðaratkvæði. Og
þar dugar enginn einfaldur
meirihluti. 75 af hverjum 100
kjósendam þurfa að greiða
atkvæði og 75 af hverjum 100
greiddum atkvœðum þurfa að
samþykkja samningsslitin.
Af þessu er sjáanlegt, að eigi
ísland að verða fullvalda og sjálf-
stætt ríki meira en að nafninu,
dugir ekkert tómlæti. Pað þarf
vakandi áhuga þegnarina sjálfra,
— vakandi »meðvitund þjóðarinnar
sjálfrar um hið mikla hlutverk, er
hennar bíður*, eins og komist er
að orði í hinni skýiu ályktun frá
nýafstöðnum Landsfundi Sjálfstæð-
isflokksins, er birtist á öðium stað
f blaðinu í dag.
Kosning i raiðstjórn.
Á landsíundi Sjálfstæðisflokksins
fór fram kosning fjögurra manna í
miðstiórn flokksins.
Kosnir voru.
Ólafur Thors með 1 ‘22 atkv,
Bjarni Benediktsson — 120 —
Árni Jónsson — 113 —
Pétur Magnússon — 102
I. O. O. F. = 1212239 =
□ Rún 59402287 - I
40 ára leik-
afmæli.
Nú, á þessum vetri, eru liðin 40
ár, síðan frú Svava Jónsdóttir kom
fyrst fram á leiksvið hér í bæ.
Hefir hún jafnan síðan lagt drjúgan
skerf til leiklistarlífs hér á Akureyri
og notiö álits og vinsælda í starfinu.
SVavrt /ónsdóttir.
Þegar vanda hefir þuiít val leik-
enda í kvenhlutverk, hefir nafn frú
Svövu jóasdóttur ætiö verið efst á
blaði, Fyrir hið langa og mikla
starf í þágu leiklistarinnar, hefir
hún, fyrst allra leikara hér um
slóðir, hlotið á þessu ári viðurkenn-
ingu hins opinbera með dálítilli upp-
hæð af íé því, sem skáldum og
listamönnum er úthlutað, samkv. 18.
grein fjárlaga.
í tilefni þessa merkilega afmælis,
heimsótti tíðindamaður blaðsins fiú
Svövu að heimili hennar, Strand-
götu 25, fyrir nokkrum dögum og
bað hana að skýra eitthvað frá
leiklistarferli sínum þessi 40 ár.
— Fyrsta hlutverkið, er ég lék,
byrjai fruin, var Lovísa, ung stúlka
í leiknum »Annarhvor verður að
giftast*. í*að var leikið til ágóða
fyrir G, T -stúkurnar hér í bænum.
Næst lék ég Ástu í Skugga-Sveini.
Þá var ég 16 ára gömul. Síðan
hef ég leikið bæði Gvend smala og
Möngu í sama leikriti.
— Hversu oft hafið þér komið
upp á sviðið þessi 40 ár?
— Það væri mér ómögulegt að
muna. En hlutverkin, sem ég hef
leikið, eru aldrei færri en 50. Árin
1914 — 21 bjuggum við vestur á
Sauðárkróki. Þar lék ég í nokkr-
um leikritum og leiðbeindi við eitt
þeirra. Á þeim árum vai Leikfé-
lag Akureyrar stofnað. Eftir að
við komum til Akureyrar aftur, hef
ég flest árin leikiö með því, en
gekk þó ekki í það fyrr en árið
1926 Á 25 ára leikafmæli mínu,
veturinn 1924—25, lék ég Erlu í
»Dómum« eftir Andrés G. Þormar.
Meðan á sýningu leiksins stóð, hafði
Leikfélagið sérstakt sýningarkvöld
mér til heiðurs í tilefni af afmælinu,
í*að var 15, febrúar. Á eftir sýn-
ingunni hélt L, A., ásamt fiölda