Íslendingur - 09.04.1940, Blaðsíða 3
9 aprfl 1940
ÍSLENDINGUR
3
Islendingur 25 ára
Tilflrög og ástæður fyrir stofimu hans.
Margs er aö minnast, þegar litið
er til baka yfir liðnu árin, 25 ár
er að vísu ekki langur tími, en þau
geyma oft margar endurminningar,
sem mann langar að rifja upp fyrir
sér við hátíðleg tækifæri, einkum ef
þær eru bundnar við merkileg atvik
eða viöburði í manns eigin lífi.
fenna mánaðardag fyrir 25 árum
hófst þú »íslendingur* göngu þína
hér á Akureyri. Pá geisaði sú
ógurlegasta styrjöld, sem sagan
hermdi, í dag er áþekkt meö það,
að einnig nú geisar ógurleg styrjöld,
ef til vill ægilegri en sú fyrri, Ó-
vissan og kvíöinn fyrir framtföinni
lá eins og tnara á mörgum mönn-
um, einnig hér heima, Og enn er
sama óvissan, er.n er sami kvíöinn.
Samt lifum vér, íslendingar, fyrir
utan orustuvelli heimsveldanna, og
komumst því hjá þeim ógnum og
skelfingum, sem ófriðarþjóöirnar búa
við, en ástandið í heiminum og af-
leiðingar styrjaldarinnar bitnar á oss
eigi að síöur, bæöi beint og óbeint.
Á svona tímum, þegar örlög heilla
þjóða skapast, er ekki undarlegt, að
rót komist á hugi manna. Hugsan-
ir, áform og athafnir mótast og
stjórnast meira og minna af jafn
stórfelldum viöburöum, sem styrjöld-
inni fylgja. Nýir straumar á and-
legu og efnislegu sviöi ílæöa yfir
löndin. Aldagamlar lífsvenjur breyt-
ast og fara úr skorðum. Stjórn-
málaviðhorfin taka breytingum og
flokkar riðlast, Nyjar hugsjónir og
hugðarefni vakna, Allt þetta er að-
eins þáttur eöa kaflaskipti í hinni æ-
varandi framþróun.
Fátt þessara hræringa, innra eöa
ytra, uröu þó þess valdandi, að ég
gerðist blaðamaður fyrir rúmlega
25 árum.
Heimsviðburðirnir og fréttaþorsti
fólksins samfara ófullnægjandi blaða-
kosti urðu fyrst og fremst þess vald-
andi, að ég setti »DagblaÖið« af stað
haustið 1914, Var það aöallega
fi éttasnepill, er kom út alla virka
daga vikunnar. En bæði var það,
að fjárhagur minn var þröngur og
tími minn meira og minna upptekinn
af skyldustöríum, svo að mér var
ekki unnt að gera blað þetta svo
úr garöi, sem ég hafði þó helzt
kosið. Þessi tilraun færði mér þó
heim sanninn um það, að ekki væri
tími kominn til að halda dagblaöi
úti á Akureyri. Iiinsvegar var þeim
stjórnmálaflokki, sem ég aðhylltist
brýn þörf á vikublaði, ef hann á
annað borð ætti að hafa nokkur lífs-
eða vaxtarskil vröi þar á staðnum og
í nærsveitunum, því aö svo var
háttað högum hans um þessar mund-
ir, að hann mátti heita bæði for-
ystulaus og blaðlaus.
í þessu sambandi er ekki úr vegi
aö athuga ástæður og ástandið í
þessum efnutn á Akureyri á undan*
förnum árum.
Um aldamótin var aðeins eitt blað
á Akureyri »Stefnir», er Björn ]óns-
son gaf út, og kom það út aöeins
3 og 4 sinnum í mánuði eða 44 blöð
á ári, Björn fylgdi í stjórnmálum
aðallega Benedikt Sveinssyni og
«endurskoðunarstefnunni», er sumir
nefna svo, en tók svo strax afstöðu
með Heimastjórnarflokknum, er varð
arftaki Benedizkunnar. Haustið 1901
stofnuðu þánefndir Valtýingar blað-
ið »Norðurland', og var það prent-
aö í hinni nýju prentsmiöu Odds
Björnssonar, er hóf starf sitt á Akur-
eyri sumarið 1901.
»Noröurland« olli straumhvörfum
í blaðaútgáfu norðanlands. Prentun
og allur frágangur var ágætur,
það kom reglulega út, á ákveðnum
vikudegi, ritstjórinn Einar Hjörleifs-
son var þjóðkunnur rithöfundur og
skáld í miklu áliti, og auk hans rit-
uðu að staðaldri í blaðið Guðmundur
Hannesson, héraðslæknir, Páll Briem,
amtmaður, Stefán Stefánsson, síðar
skólameistari ofl. hinna pennafær-
ustu Norðlendinga, er þá voru uppi og
í blóma lífsins. Mun sumum Heima-
stjórnarmönuum hafa þótt hallast á
»Stefni«, er var blað flokksins, og
haustið 1902 stofnaði Jón Stefánsson
blaðið ^Gjallarhornc. Bernh. Laxdal
var meðstofnandi hans, en hann var
orðinn sjúkur af berklaveiki, er blað-
ið hóf göngu sína og hætti nálega
strax öllum afskiptum af blaðinu.
Hann andaðist 2, jan. 1915 eítir
þunga, nálega 2 ára óslitna sjúk-
dómslegu. — »Gjallarhorn« var
prentað hjá Oddi Björnssyni og var
hvað útlit snerti fyllilega samkeppnis-
fært við »Noröurland«, en átti ekld
neitt svipuðum starfskröftum á að
skipa. Jón Stefánsson var þá ungur
að aldri, rétt rúmlega tvítugur og
auk þess bundinn sem bókhaldari
og stundum verzlunarstjóri við stóra
verzlun (J. V. Havsteens, síöar etaz-
ráðs), en fáir aðrir en hann skrif
uðu í »Gjallarhorn« og engir aðrir
um stjórnmál. Hann lenti þegar í
hinum harðvítugustu deilum við
»Norðurlands« menn sérstaklega
Einar Hjörleifsson, Pál Briem og
Guðm, Hannesson, og varð fljótt
persónulegt um of á báða bóga.
(Jm áramótin 1905 og 1906 hóf
»Noröri< göngu sína á Akureyri.
Voru það stuðningsmenn úr þing-
flokki H. Hafsteins, er stóðu að
þeirri blaðaútgáfu.
»Norðra«-félagið keypti »Gjallar-
horn« og »Stefni« og lögðust þau
niður, en Jón Stefánsson varð rit-
stjóri »Norðra« og var það árin
1906 —1908. Ritnefnd úr þingmanna-
ilokknum átti að starfa að »Norðra«
með ritstjóranum, en samvinna mun
aldrei hafa tekist þar, enda hvíldi
útgáfa blaðsins fjárhagslega á honum
í raun og veru, þótt ekki væri svo
ráðgert í fyrstu og mun hann hafa
látið það gefa sér vald til að fara
sínu fram um afstöðu blaðsins til
hinna ýmsu mála. Og ekki breytist
sambúðin við »Norðurland«. Sigurður
Hjörleifsson, læknir, varð ritstjóri
þess 1904. Páll Briem flutti burtu
frá Akureyri sama ár og Guðm.
Hannesson 1907, Og 1908 sagöi
Stefán skólameistari sig úr flokki
frumvarpsandstæðinga. En þeir Sig.
Hjörleifsson og Jón Stefánsson eld-
uðu mjög grátt silfur í blöðum sín-
um og urðu málaferli úr, er að lok-
um fóru fyrir yfirdóm. í ársbyrjun
1909 tók Björn Ltndal við ritstjórn
»Norðra«, en Jón Stefánsson dvaldi
að mestu á ferðalagi erlendis til
sumars 1910, en þegar hann kom
heim reisti hann »Gjallarhorn« upp
aftur (í ágúst), og gaf það út til árs-
loka 1912. Björn Ltndal hætti rit-
stjórn »Norðra« 1910 og tók þá
Björn Jónsson við henni.
Arið 1912 var myndaður »Bræð-
ingurinn« svonefndi. Sigurður Hjör-
leifsson var með í þeim samtökum,
varð meðritstjóri »ísafoldar« og ílutti
til Reykjavíkur, en Jón Stefánsson
keypti »Norðurland« haustið 1912,
semeinaði það »Gjallarhorni« og gaf
út frá ársbyrjun 1913 til ársloka
1920. Á þeim árum var Jón oft á
löngum ferðalöguin erlendis, jafnvel
hálf ár í senn, sló hann þá mjög
slöku viö blaðamennskuna og
hafði hina og þessa til að sjá um
útgáfu »Norðurlands«. Árin 1913
og 1914 og fram til vorsins 1915,
er »íslendingur« byrjaði að koma út
var »Norðurland«, — sem strax í
höndum Jóns Steíánssonar varð ein-
dregið Heimastjórnarblað — eina
vikublaðið og eina pólitíska blaðið
á Akureyri. Svona var þá ástatt
nér, þegar »íslendingur« hóf göngu
sína 9. april 1915. Sigurður Hjör-
leifsson, sem hafði verið þingmaður
flokksins, foringi hans og ritstjóri
flob ksblaðsins, skildist við flokk sinn
á staðnum forystulausan og blað-
lausan í árslok 1912, en blaðið hafði
hann í þokkabót sett í hendur and-
stæðinganna. Mér og öðrum Sjálf-
stæðismönnum, gömlum fylgismönn-
um Sigurðar Hjörleifssonar, þótti
súrt í brodð að horfa upp á slíkan
viöskilnað. En þótt dráttur yrði
á að rétta hlut okkar var þó tilraun-
in gerð með útgáfu »íslendings«.
Frá upphafi var ég svo heppinn
að fá tvo ágæta samstarfsmenn með
mér við blaðið, þá Ingitnar Eydal
sem meðritstjóra og Hallgrím Valde-
marsson sem afgreiðslumann,
Fjárhagshlið útgáfunnar hvíldi á
mér þau 5 ár, sem ég átti blaðið,
og. naut ég ekki styrks til hennar,
nema lítilshfttar ritstjórnaiþókn-
unar Eydal til handa þau 3 árin,
sem hann var við blaðið. Samvinna
tókst hin ákjósanlegasta með okkur
og hélzt meðan við vorum sjálfráðir,
eða þar til utan að komandi áhrif
glöptu hana.
Ný viðhorf höfðu skapast og gömlu
flokkarnir tóku að riðlast. Menn
litu svo á, að meiri áherzlu bæri
að leggja á lausn ýmissa vanda-
íslendingur.
I. árg. •
»•••••••••••
• • • • • • ••••••• •-♦-•-* • • ••• • • •-• • «
, Ritstjórar: Ingimar Eydal op Sig. Einarason.
yikureyri föstudagínn 9 april 1915
■I'
* 1. tbl,
» • • •-•-•••-•
ÍSLENDJNGARf
'Kjcg heji nii undanfarna 5 tnán-
'uði haldið uti „Dagblaði", sem að-
allega flutti Jrjettir af striðinu og
öðrum nýfustu viðburðum, erlendis
og nœrlendis. Dlaðinu hefir vcrið
tekið mjög vcl og fengið talsverða
útbreiðslu. Kaupendur haja verið
fleiri en búast mátti við i fyrstu,
þar sem blaðið var i raunirini ein-
göngu eða aðallega œtlaö Akur- '
eyrarbúum, til þess aö ftytja þeim
úuglega frjettir at striðinu niikla.
En samt scm úður vat svo komið
áður en blaðið hcetti, að altmikill
hluti kaupenda blaðsins voru ein-
mitt utanbœjarmenn og hejðu þeir
verið miklu fleiri ef samgönguleysi
við nœrsveitirnar hefði ekki táimalf
útbreiðslu blaðsins.
Auk þess hefi jeg ekki gctað ha/t
blaöið svo úr garði gcrt, að mönn-
um út um sveitir vceri verulegur
fengur i þvi. Liggur til þes$ su á-
sta-ða, að i svo örlitlu frjettablaði,
einsog Dagblaðið var, er litt mögu-
legt að taka til meðferdar nein
sta'rri lands■ eða þjóðþrifamál. —
Ritgerðir um slik efni yrðu allur
bútaðar t sundur og óaðgengiiegur
til lesturs.
Retta hefir mjer verið fullljóst.
Enda hafa ýmsir af kaupendum
þess vikið að þvi við mig, að þeir
óskuðu cjtir, að blaðið Ijeti meira
til sin taka almenn landsmdl eða
flytti tneira af uppbyggilegum rit-
gerðtim um ýmisleg efni, sem til
gagns og fröðleiks mœtti verða.
Af þessum ástœðum hefi júg nu
dkveðið aö liœtta útgáju Dagblaðs•
ins og i þess stað gefa út viku•
blað þuð, sem hjer birtist af fyrsta
tölublaðiö.
feg heji orðið svo heppmn að Já
hr. Ingimar Eydal, kennara,
sem samverkamann minn við blað-
ið, og vonast jeg ejtir þvi, að menn
taki blaðinu mun betur fyrir. þá
ráðstöfun.
Frjettasambönd höjum vjer jajn-
góð og áður.
Að svo miklu leyti, sem blaðið^
kann að láta stjórnmál tit sin taka,
mun það yfirleitt hallast ad fram-
sóknarstefnunni, cða þeirri stejnu,
sem vill auka. en um fram alt ekki
rýra sjóljstæði landsins og forn
landsrjettindiK Að svo slöddu sjá-
um vfer ekki ástœðu til að lýsa,
jiánara^ stejnu blaðsins eða ajstöðu
Framhald a z. siðu. 7
•r-'- :/ • Erlendar símfrjettir.
■Opinber tilkynning frá brésku utanrikisstjór'nirini
i London.
London X apríl.
' Flotamáíastjórnin tilkynmr, að breskur flugmaður hafi gert á-
fás á kafbáta Fjóðverja hjá Antwerpen og orðið vel ágengt.
Annar flugmaður fór til Zeebriigge og varpaði niður 4 sprengi-
kúlum á 2 kafbáta Þjóðverja þar. Halda menn. að góður ár-
angur hafi orðið af því. Flugmennirnir komu heilir á húfi heim.
Síðastiiðna viku (sem endaði 31. marz), sigldu 1559 skip til
og frá breskum höfnum. Kafbátar óvinanna söktu 5 skipiim á
þessu tímabili,
London 7. aprit.
Utdráttur úr opinberum skýrslum Frakka frá 3.-6. apríl:
1 orustum þeim, sem nú hafa staðið í La Pretréskógi, hafa,
Frakkar handtekið rúmlega 200 hermenn þar á meðal 6 fyrirliða,,
Peir náðu 3 skotgröfum hvofn á fætur annari.
Fyrir austan Verdun hafa Frakkar sigrað og náð þar smáþorpt
og hæðum nokkrum.
I Voevrehjeraði sigruðu þeir einnig og tóku þar þorp og
samkvæmt frásögnum hertekinna manna var b þýskum herfylkjum
gertvistrað þar.
Fyrir sunnan og austan St. Michiel náðu Frakkar skotgryfjum
af Fjóðverjurn og hafa huldið þeim þrátt fyrir gagnáhlaup.
Milli sjávar og Champagne hefir ekker.t markvert skeð.
London 7. apríl.
Utdráttur úr opinberum skýrslum Rússa frá 4.-6. apríl.
Hjá Niemen hafa staðið smá bardagar og halda Rússar sókn
sinni þar.
I Póllandi hefir ekkert markvert skeð
I Karpathafjöllum hafa Rússar enn unnið ágæta sigra. Frá
20. mars til 3. apríl hafa Riissar ‘handtekið 378 foringja og
33155 liðsmenn og náð 17 fallbyssum, 101 vjelbyssu milli Bali-
grot og Usok eingöngu. Frásagnir Austurríkismanna um sigra
síns liðs er einber uppspum.
Tyrkneska beitiskipið Medjegeh rakst á tundurdufl fyrir utan.
Odessa og sökk.
Rússnesk herskip eltu Goeben og Breslau og neyddu þau til
þess að leita skjóls í Sæviðarsundi.
EtNKASKEYTl til Morgunblaðsins.
Kaupmannahöfn /. aprlf.
l’jóðverjar segjast liafa tekið 1000 Rússa höndum í orustunni
hjá Tauroggen og unnið sigur hjá Krasnopol. 2000 Rússar fjellu,
en 3000 voru handteknir. Rjóðverjar náðu 7 vjelbyssum, 1 fall-
byssu og inörgum skotfæravögnum.
Frá Tyrkjum kcmur fregn um það, «að flugmaðm þeirra liafi
varjiað sprengikúlum á herskip bandamanna fyrir framan Hellu-
sund.
Von Kluck, yfirhcrshöfðingi, særðist af sprengikúluílís er
MUNIÐ
SS Sjúkrasamlags Akureyrar
tafarlaust. — Vinnuveitendur gefi skýrslur um mannahald sitt.