Íslendingur - 24.05.1940, Page 1

Ritstjóri og afgreiðslum.: Jakob O. Pétursson, Fjólugötu 1. Sími 375. Pósthólf 118.
XXVI. árgangur.
Akureyri, 24. maí 1940
22. tölubl.
T vennskonar
Aðalágreiningsmál tveggja tærstu
stjórnmáiaflokkanna, er standa að
baki þjóðstjórninni, hafa enn ekki
verið leyst. Pær aðgerðir, sern fram
fóru á sfðasta Alþingi í því efni,
eru kák eitt. og hafa aðeins orðið
til að auka á óþarfan kostnað við
framkvæmd þessara mála- En eins
og öllum er kunnugt, eru það tveir
þættir verzlunarmálanna, er deilurn
ar snúast um; annarsvegar umráð
gjaldeyrisins og hinsvegar skipting
innflutningsins. Hinn fyrri þáttur
mun enn vera framkvæmdur á sama
hátt og undanfarin ár, en með
skipun vörumiðlunarnefndar er gert
ráð fyrir einhverri lagfæringu á
þeim síðari.
Nágrannaþjóðir vorar, sem orðið
hafa að grípa til innflutningshafta,
hafa gætt þess, að allir yrðu jafnir
fyrir lögunum- í Danmörku, þar
sem Alþýðuflokksstjórn ríkir, er
innflutningur hjá hveijum innflytj-
anda miðaður við það, sem tíðkað-
ist áður en höftin komu til skjal-
anna. Hér á landi var önnur leið
farin- Hér voru látin gilda tvenn
lög: Öinuf fyrir Samband ístenzkra
samvinnufélaga og hin fyrir
kaupmenn, pöntunarfé ög og kaup-
félög utan Sambandsins. S. í. S.
fékk leyfi til frjálsrar ráðstöfunar
meginhluta þess gjaldeyris, er það
fékk fyrir utfluttar vöiur, en aðrir
útflytjendur utðu að afhenda bönk-
unum sinn gjaldeyri allan. Og við
skiptingu innflutningsins var fundin
upp hin svo nefrda höfðatöluregla,
sem farið var eftir, þegar Sambands-
kaupféiögunum var úthlutað inn-
flutningi, en engin slík regla gilti
fyrir aðra innflytjendur.
í 6. hefti 2. árg. Þjóðarinnar rit-
ar Árni Jónsson frá Múla grein er
hann nefnir : Viðskiptastefna Sjálf-
stæðisflokksins og bö'ðatölureglan.
Oerir hann þar Ijósa grein fyrir
þeim ágreiningi, er uppi hefir verið
og er um þessi mál. En af því
Þjóðin mun ekki vera í höndum
helmings þeirra manria, er lesa þetta
blað, leyfir það sér að birta tvo
kafla úr téðri grein, er sýna mjög
glöggt aðstöðumun S í. S. og ann-
arra er við utanríkisveiz’un fást, og
hvernig höfðatöluieglan er í fram-
kvæmd:
— — — — »Hér hefir verið
hinn mesti gjaldeyrisskortur á
undanförnum árum. Afleiðingar
þessa gjaldeyrisskorts hafa orðið
þær, að erlendar k:öfur hafa hiúg-
ast upp f bönkunum. Þótt inn-
flutningsleyfi hafa fengist og vör-
urnar verið fluttar til landsins. hef-
ir enginn erlendur gjaldeyrir verið
fáanlegur þegar til átti að taka, Á
þenna hátt hafa einstakir vöruinn-
flytjendur otðið vanskilamenn er-
lendis, ekki vegna þess að þá hafi
skort fé til að greiða fyrir gjaldeyr-
inn í íslenzkum peningum, heldur
vegna þess, að gjaldeyririnn hefir
ekki fengist. Þessi vanskil einstakra
manna eru vitanlega óheppileg
lánstrausti landsins erlendis. Hitt
er þó miklu alvarlegra, að jafnvel
stofnanir ríkisins hafa lent í van-
skilum vegna gjaldeyrisskorts.
En samtímis því, sem einstakir
menn — og torstjórar ríkisfyrir-
tœkja — hafa orðið giáhærðir af
gjaldeyrisskorti, hefir einu fyrirtæki
í landinu verið bjargað frá þvf að
lenda í vanskilum. Þetta fyrirtæki.
er Samband ísl. samvinnufélaga.
Á tæðan er sú, að gjildeyris- og
ínnflutningsnefnd vei:tu á sínum
tíma þessu fyrirtæki undanþágu
frá því fyrirmæli gjaldeyrislaganna,
sem skyldar íslenzka útflytjendur til
að afhenda bönkunum allan sinn
gjaldeyri. Tímamenu kannast ekki
við, að hér sé um nokkur foriétl-
indi að ræða. E.i þeir, sem nokk-
urt skynbragð bera á viðskiptamál,
og vilja dæma óvilhallt um þessi
elni, sjá, að hér er um afar þýðing-
armikið atriði að ræða. Samband.ð,
sem bæði er útflytjandi og innflytj
andi vara hefir sent menn hvert á
laud sem það hefir viljað, til þess
að kaupa innlendar afurðii og síðan
ráðstafað gjaldeyrinum sjálft Eín-
slakur maður getur vitanlega keypt
upp afurðimar, ef hann hefir fjár-
hagslegt bolmagn í íslenzkum pen-
ingum. En hann er eugu bættad.
Hann verður að skila hverjum
eyri af gjaldeyrinum. Ertenda
víxlahiúgan getur haldið áfram að
vax», þótt hann standi með marg
falda upphæðina í höidunum f ís
lenzkum peningum Eru þetta for-
réttindi fyrir sambtnrlið eða ekki?
Ég hefi setið ár eftir ár á fundum
íslenzkra fiskiframleiðenda. Þeir
hafa óskað þess eins, að fá gjald
eyii til ráðstöfunar fyrir allra biýn-
ustu nauðsynjum útgerðarinnar.
Þeir hafa enga bænheyrslu fengið.
Til þess að afsanna það, að Sam-
bandið hafi nokkur foriéttindi um
ráðstö'un gjaldeyris síns hafa Tfma-
menn fært það fram, að Samband-
ið skili af sínum gjaldeyri.
Aðrir verða að skila 100%. Sam-
bandið kernst með öðrum orðum hjá
að skila 60% af sínum gjaldeyii,
samtímis því, sem sauðsvörtum
kaupmönnum er gert að skila
hveijum eyri. Eftir upptýsingum
Timans um verzlunarveltu sam-
bandsins árið 1938, eru það hvorki
meira né minna en 6,750,000 —
sex miljónir sjö hundruð og fimm
tíu þúsund — hér um bil sjö
miljónir, sem Sambandið hafði það
ái til algerlega fijálsrar láðstöfunar.
Eru þessi forrcttindi einkiiverð?* —
Hvernig höfðatölureglan getur
réttu r.
lítið út í framkvæmdinni má auð-
veldlega sjá af eftirfarandi dæmum,
sem tekin eru upp úr hinni sömu
grein:
— — — »Samkvæmt skýringum
Tímans byggist höfðatölureglan á
því, að hver maður, sem í kaup
félagi er, hafi 4 menn á framfæri
sínu. Þegar heildarinnflutningi
kaupmanna og kaupFélaga til lands-
ins er skipt jafnt niður á hvern
fbúa, á þannig kaupfélag, sem hef
ir 100 félagsmenn, rétt á innflutn-
ingi handa 400 manns. Nú þekki
ég dæmi af því norðan úr Þing-
eyjarsýslu, að þar búa tveir ein-
hleypir menn á sömu jörðinni,
hvoi í sínu húsi, aleinir. Báðir
þessir menn eru í kaupfélagi. Sam-
kvæmt höfðatölureglunni á kaup
félagið heimtingu á innflutningi
handa 8 mörmurn fyrir þessa tvo
einsetumenn.
í fyrrasumar var ég á ferð aust-
ur í Skaftafellssýslu. V,ð fórum
þar fram hjá bæ einum í Suður-
sveit. Fylgdarmaðurinn sagði okk-
ur, að þarna byggju hjón með 5
eða 6 bö'n, með öðrum o:ðum 7
eða 8 manns í heimili. En það
vsr til maiks um sparsemi, atorku
og nýtni þessa fólks, að kaupstað-
a; úttekt þess var innan við 300
krónur á ári, Ef við jöfnum inn-
flutningnum niður á alla landsmenn
í krónutali, eins og innflutningur-
inn var t. d árið 1938, koma um
400 krónur á mann til j ifnaðar.
Þetta heimili, sem ég nefndi í
Suðursveitinni skiptir að öllu við
kaup'élag. Samkvæmt hö ðatölu-
reglunni á Sambrnd ísl. samvinnu-
félaga hekntingu á 400 króna inn
flutningi fyrir hvern þenna heim-
ilismann, eða alls um 3000 krónur
vegna þessa heimilis, sem ekki
notar einu sinni 300 krónur í inn
fluttum vörum. Svona er höfða-
tölureglan í framkvæmd.
Loks vil ég nefna dæmi frá
mesta kaup é agshéraðinu á land-
inu. í 1. hefti Samvinnunnar s. I.
ár er skýrsla uin fé'agsmannatölu
sambandskaupfélaga. Sigurður Krist-
insson forstjóri gaf þessa skýrslu
á aðalfundi sambandsins síðast.
Engum dettur í hug aó efast um,
að hann skýri létt frá. Eins og
menn vita, er Kaupíélag Eyfirðinga,
KEA, voldugasta kaupfélagið á
landinu. Starfssvæði þess er Eyja-
fjarðarsýsla og Akureyraikaup ;tað-
ur, Fétagatala þess er samkvæmt
KIRKJAN: Messað verður n. k.
sunnudag í Akureyrarkirkju kl.
11 f. h. Ferming og altarisganga.
Sama dag í Lögmannshlíð kl. 2 e.
h. Ferming og altarisganga.
NÝJA HKinm
Föstudags- Iaugardags- og
sunnudagskvöld kl. 9:
Amerísk stórmynd gerö eftir
hinni írægu samnefndu skáld-
sögu enska læknisins og rit-
höfundarins
A. J. Cronins.
Aðalhlutverkin:
Andrés lækni leikur
Robert Donat, Rrist
ínu konu hans leikur
Rosalind Russell.
Bókin Borgarvirki, sem á frum-
málinu heitir The Citadel kom
fyrst út í Englandi 1037 en 6
mánuðum seinna hafði hún
komið út í þrettán útgáfum þar
í landi og verið seld í 150228
eintökum. Hún hefir auk þess
verið þýdd á fjölda tungumála,
meðal annars á íslenzku í ágætri
þýðingu Vilmundar Jónssonar
ltndlæknis. Bókin er um lækna
og lækningar og hefir af mörg-
um verið ritdæmd sem ádeila
á læknastéttina.
Sunnudaginn kl. 5:
Josetta&Co.
Síðas'a sinn! Niðursett verð!

I. O. O. F. == 1225249 =
skýrslu Sigurðar Kiistinssonar 2987.
En auk þess er starfandi á Akur-
eyri Kaupfélag Veikamanna rreð
160 félagsmenn. Kaupfélagsmenn
í Eyjafjarðarsýslu og Akureyri eru
þannig:
KEA.................... 2987
Kaup'él. Vetkamanna 160
Alls 3147
Samkvæmt höfðatölureglunni eiga
þessir félagsmenn í KEA og Kaup
félagi Veikamanna heimtingu á inn-
flutningi fyrir félagsmannatöluna
margfaldaða með fjórum. Það er
4X3147 eða 12588 manns. Mér
þótti þetta íurðuleg tala og fór
þess vegna að athuga, hve margir
menn væru á þessu félagssvæði.
Samkvæmt manntalsskýrshim 1938 er