Íslendingur - 07.06.1946, Blaðsíða 2

2
ISLENDINGUR
Föstudaginn 7. júní 1946
Stórbruni á Isa
Fimm manns íarast. — Um fimmtíu missa
aleigu sína
Eignatjón yfir 3 milj. kr.
r;r~, 'Z-~J '
Einhver hörmulegastieldsvoði, hér á landi í mörg
ár, varð á ísafirði snemmasl. mánudagsmorgnn, þar
sem 5 manns brunnu inni,er Fell, stærsta timburhus
kaupstaðarins brann tilösku á skammri stundu og
2 önnur hús gereyðilögðust.
Greinargerð Nýbyggingarárðs
um áburðarverksmiðjumálið.
Allir, sem björguðust úr eldinum
sluppu fáklæddir eða á náttklæðum
einum. Nokkrir slösuðust, er þeir
voru að forða sér úr eldinum, þar af
tveir alvarlega. Eftir þennan hroða-
lega eldsvoða eru um 60 manns
heimilislausir, og flest missti fólk
þetta aleigu sína í brunanum. Eigna-
tjónið í brunanum er talið nema
rúmum 3 milj. kr. Eignir flestra ó-
vátryggðar og húsin lágt vátryggð,
miðað við núverandi verðlag.
Þeir, sem fórust í brunanum,
bjuggu allir á 3ju hæð í húsinu Fell.
Það voru ung hjón, Sigurvin Vetur-
liðason, sjómaður, um þrítugt, og
kona hans, Guðrún Árnadóttir, 26
ára. Þau áttu 2 börn, 6 og 3ja ára,
en bæði voru að heiman. Þá fórust
systkini: Hermann Bjarnason, 18
ára og systir hans Sigríður Borghild-
ur, fjögra ára. Fósturforeldrar þeirra
voru ekki heima, er eldurinn kom
upp, en 10 ára telpa, Bjarney Sveins-
dóttir, er hafði verið fengin til að
gæta Sigríðar litlu, fórst í eldinum.
Fjöldi Isfirðinga hafði um nótt-
ina verið á Sjómannaskemmtuninni
og voru ekki komnir heim er eldsins
varð vart kk rúml. 5 um morguninn
en engri hjálp var við komið, stór-
hýsið var alelda á nokkrum mínút-
um.
Fjársöfnun er nú hafin víðsvegar
um landið til hjálpar hinu nauð-
stadda fólki. Hér á Akureyri veita
blöðin samskotum viðtöku. — Einn-
ig Verzl. Esja.
SJÓMANNADAGUR-
INN
Myndarleg hátíðaliöld
Mikil hátíðahöld vóru í kaupstöð-
um og sjávarþorpum yíðsvegar á
landinu í tilefni af „Sjómannadegin-
um“, er að þessu sinni var sunnu-
dagurinn 2. júní. Sumstaðar hófust
þó hátíðahöldin, að nokkru, síðdeg-
is á laugardaginn.
Hér á Akureyri fóru hátíðahöldin
hið bezta fram. A laugardagskvöld-
ið fór kappróðurinn fram og kepptu
8 sveitir, þar af tvær frá Slysavarna-
sveit kvenna. Þótti það hin mesta
skemmtun að horfa á kappróður
kvennanna. Hlutskörpust varð sveit
nótabrúksmanna undir stjórn Sveins
Sveinbjörnssonar, reri 1000 mtr. á
5 mín. 49.3 sek. Onnur varð sveit
Sjómannafélagsins, stýrimaður Lór-
enz Halldórsson. Tími 5 mín. 49.2
sek. Ungfrú Sesselja Eldjárn stýrði
kvennasveitinni er fremri varð.
Á sunnudaginn hófust hátíðahöld-
in með skrúðgöngu. Var um morg-
uninn gengið undir fánum víða um
bæinn og síðan til kirkju og hlýtt
messu. Síðar um daginn fóru fram
ýms skemmtiatriði. Mesta athygli
vakti sýning á björgun úr skipi. Var
línu skotið út í póstskipið Drang,
undan orfunefsbryggjunni, og síðan
voru menn úr skipinu dregnir á
land í björgunarstól. Tókst þetta
prýðilega.
I reiptogi sigraði Vélstjórafélagið
og vann KEA-bikarinn, en í knatt-
spyrnu Sjómannafélagið. Verðlaun
fyrir beztu afrek og Atla-stöngina
hlaut Jónas Einarsson stýrimaður á
m.s. Ernu. Fékk hann 45 stig. Næst-
ur honum varð Yngvi Baldvinsson,
hlaut 44 stig.
Tunnuhlaup, stakkasund og björg-
unarsund o. 11. var til skennntunar
um daginn.
Um kvöldið voru haldnir dansleik-
ir í Samkomuhúsinu og Hótel Norð-
urlandi.
Merki voru seld um daginn til á-
góða fyrir dvalarheimili aldraðra
sjómanna.
Hátíðin fór hið bezta fram.
Vestfirðingar!
Nokkrir Vestfirðingar hafa kom-
ið sér saman um að beita sér fyrir
fjársöfnun til hins bágstadda fólks á
Isafirði, sem missti aleigu sína í hin-
um hryllilega bruna, sem þar varð
þann 3. júní síðastliðinn. Skorum
vér á alla Vestfirðinga að láta nokk-
uð af hendi rakna í þessu augnamiði
og mun hr. kaupmaður Oskar Sæ-
mundsson taka á móti fé því, sem
þið viljið gefa.
Aku^eyri 6. júní 1946
Jens Eyjóljsson, Guðmundur Magnússon,
Bragi Eiríksson, Oskar Sœmundsson.
Hvað eftir er
Samkvæmt efnahagsyfirliti Lands-
bankans (seðlabankans) okt. 1945
—marz 1946, birtu í Hagtíðindum
(apríl þ. á.), var enn ógreitt 31.
marz sl. 235 milj. og 331 þús. kr. af
innieign bankans erlendis, er lögð
var til hliðar samkvæmt lögum nr.
62, 1944, „til kaupa á framleiðslu-
tækjuin og til annarrar nýsköpunar
í atvinnulífi þjóðarinnar, samkvæmt
nánari ákvörðun nýbyggingarráðs“,
en sú upphæð, er lögð var lil hliðar
í þessu skyni, nam alls 300 miljón-
um króna.
Fyrir forgöngu umdæmisstúkunn-
ar nr. 5 verður haldið bindindis-
mannamót á Sauðárkróki dagana
15., 16. og 17. júní n. k. og hefst
það laugardaginn 15. júní. Á mánu-
dag verður ekið heim að Hólum og
mótinu slitið þar. Þeir templarar,
sem taka vilja þátt í hópför vestur,
gefi sig fram við Olaf Daníelsson
klæðskerameistara sem fyrst.
Nýbyggingarráð heíir nýlega gef-
ið út tilkynningu urn hvað gerst hef-
ir í áburðarverksmiðjumálinu, en
Alþingi fól Nýbyggingarráði undir-
búning þess máls, sem kunnugt er.
Tilkynning Nýbyggingarráðs er
svohljóðandi:
„Á Alþingi 1945 var frv. til laga
um áburðarverksmiðju afgreitt með
rökstuddri dagskrá, þar sem lagt er
til, að ríkisstjórnin feli Nýbygging-
arráði frekari undirbúning málsins
áður en fullnaðarákvörðun yrði tek-
in á Alþingi.
Þann 6. júní 1945, gerði Nýbygg-
ingarráð svohljóðandi ályktun:
„Nýbyggingarráð samþykkir að
láta halda áfram ítarlegri alhugun á
frekari framkvæmdum í áburðar-
verksmiðjumálinu, nota til þess öll
þau gögn, sem fyrir liggja, og ráð-
inu hafa verið afhent frá ríkisstjórn-
inni, og það, sem í skjölum Alþing-
is liggur fyrir frá meðferð málsins,
á síðasta þingi. Ennfremur að ráða
dr. Björn Jóhannesson, efnafræðing,
til þess að fara sem allra fyrst til
Norðurlanda og Englands til frek-
ari athugana málsins og undirbún-
ings væntanlegra framkvæmda, ef að
lokinni alhugun, verður talið rélt að
leggja út í fyrirtækið.“
Með bréfi dags. 22 júnídag 1945
var svo dr. Rirni Jóhannessyni falið
að ferðasl utanlands til þess að rann
saka málið. I bréfinu segir svo:
„Vill ráðið tjá yður þakkir sínar
fyrir það, að þér hafið tekizt á hend-
ur ]já rannsókn er um ræðir í álykt-
uninni, og að fara utan i því skyni
hið allra fyrsta. I utanför yðar biðj-
um vér yður að athuga svo sem unnt
reynlst, og að afla upplýsinga um
það, er hér fer á eftir:
1. Þá reynzlu, .sem fengist hefir
við framleiðslu ammoníumnit-
rats, sem áburðar á Norður-
löndum og Englandi, og teknisk
atriði, sem meslu máli skipta
við slíka fratnleiðslu.
2. Notagildi þess áburðar við
ræktun.
3. Fjárhagshlið málsins.
I fyrsta lagi skal aflað áætlana'
ineð tilboðum eða öðruvísi, um
stofn- og reksturskostnað áburð
arverksmiðju á íslandi, og
hversu framleiðslukostnaður
kann að vera háður stærð verk-
smiðjunnar. I öðru lagi skal
reynt að afla nokkurs mats á
framleiðsluhorfum, framboði
og verðlagi á köfnunarefnisé-
' burði á meginlandinu og í Eng-
landi í náinni framtíð, með sér-
stöku tilliti til pólitískra og hag
fræðilegra breytinga, sem hafa
átt sér stað við aðra heims-
styrjöld.
4. lðnað, sem tengja mætti við á-
burðarverksmiðj u á íslandi.
5. Önnur atriði, sem ætla má að
geti haft þýðingu í sambandi
við þetta mál.
Dr. Björn Jóhannesson fór svo ut-
an. svo sem til var ætlast. lerðaðist
hann um Norðurlönd og England.
Ilafði hann tal af fjölda mörgum sér
fræðingum og aflaði sér merkra og
mikilvægra upplýsinga um verk-
smiðjumálið í heild. Skýrslu um á-
rangur farar sinnar afhenti hann svo
Nýbyggingarráði seint í september-
mánuði 1945.
Skýrsla dr. Björns leiddi í Ijós
ýms ný og áður lítt rannsökuð við-
horf í málinu.
Forsaga þessa áburðarverksiniðju
rnáls er í fæstum orðum þessi: Árið
1935 fékk ríkisstjórnin B. Wadsted
verkfræðing, til þess að athuga mögu
leika á að reisa áburðarverksmiðj u
á Islandi og er greinargerð hans birt
í „Skipulagsnefnd atvinnumála“. A-
lit og tillögur I, bls. 319 (útg. í Rvík
1936).
Á fyrstu árum síðari lieimsstyrj-
aldarinnar var málið tekið upp að
nýju og var fenginn hingað W. j.
Rosenbloom verkfræðingur frá Ce-
mical Construction Corporation,
Inc., New York, haustið 1943. Gerði
hann allítarlegar athugasemdir í sam
bandi við verksmiðjubyggingu og
skilaði síðan byggingaráætlun í fe-
brúarmánuði 1943.
Fyrir tilhlutan Ásgeirs Þorsteins-
sonar verkfræðings skilaði firmað
Bamag, Ltd., London, byggingará-
ætlun fyrir köfnunarefnisverksmiðju
á íslandi í októbermánuði 1944.
Eflir að skýrsla dr. Björns Jó-
hannessonar hafði verið athuguð i
Nýbyggingarráði var málið í heild
sinni rætt á fundi í ráðinu 14. jan.
sl., þar sem viðstaddir voru ýmsir
áhugamerm og sérfræðingar. En á
þessum fundi kom það í ljós að frek-
ari rannsókna þyrfti með áður en
bygging verksmiðjunnar yrði end-
anlega ákveðin.
Á fundi Nýbyggingarráðs 24. jan.
sl. ákvað svo ráðið í samráði við
landbúnaðarráðherra, að skipa nefnd
sérfróðra manna og áhugamanna til
þess.
1. Að rannsaka möguleika, sern á
því eru, eða kunna bráðlcga að
verða, að fá nœgilegt og nógu
ódýrt rafmagn til að reisa á-
burðarverksmiðju hér á landi.
2. Að setja fram í skýrslu álil sitt
á stofnun slíkrar verksmiðju, er
sé staðsett þar, sern hentast þyk-
ir að öllu athuguðu og sé stœrð
hennar miðuð við árlega frarn-
leiðslu af 2500 smálestum af
hreinu^ köfnunarefni, en haft
jyrir augum að stœkka rnegi
verksmiðjuna síðar, ef þörj þyk
ir, svo að afköstin tvöfaldist.
3. Að semja og gera útboð, án
skuldbindingar á slíkri verk-
smiðju, svo víða, sem þörf þyk-
ir, ej niðurstöður rannsóknar-
innar berula til þess að fært sé
að ráðast í fyrirtœkið.
25. jan. sl. voru þessir menn vald-
ir í nefndina:
Dr. Björn Jóhannesson, efnaíræð-
ingur. Dr. Trausti (ilafsson, efna-
íræðingur. Bjarni Ásgeirsson, al-
þingismaður. Ásgeir Þorsteinsson,
verkfræðingur.
Þessi nefnd hefir ekki enn skilað
áliti sinu til Nýbyggingarráðs.
Reykjavík 24. maí, 1946
Nýbyggingarráð
; Skjaldborgarbíó
-• Kvöld eftir kvöld !;
( í síðasta sinn).
Annan í hvítasunnu kl. 3, ;
5 og 9: !
! BÖR BÖRSSON Jr.
Erfiðleikar um íriðar-
samuingana
Umræður á þingi Breta.
Umræður urn utanríkismál fóru
fram á þingi Breta þriðjudag og
miðvikudag þessarar viku. Hnigu
þær mjög á eina ieið, hvort heldur
stjórnarsinnar eða stjórnarandstæð-
ingar töluðu: að víta framkomu
Rússa. Hóf Bevin utanríkismálaráð-
herra umræðurnar. Ræddi hann að-
lega um erfiðleika þá og ósamkomu-
lag, sem orðið hafa ó því að semja
frið við hin sigruðu ríki og hvað
það mestmegnis þvermóðsku Rússa
að kenna. „E'rfiðleikarnir, sagði ráð-
herrann, spretta að verulegu leyti
af því, að Rússar haja fengið þá
hugmynd, að hvergi sé lýðrœði,
neiria hjá sjálfum þeim og kalla þeir
alla fasista og yjirdrottnárseggi, sem
ekki viðurkenná sjónarmið þeirra
orðálaust“.
Ástandið, varðandi friðarsamn-
ingana kvað ráðherrann vera að
verða óþolandi. Hann kvaðst þó vilja
reyna að gera eint tilraun enn á
vettvangi hinna fjögurra utanríkis-
ráðherra, en ekki kalla saman strax
þing hinna sameinuðu þjóða. En
héldi sömu erfiðleikunum áfram yrði
að breyta til, því friði yrði að koma
á, hvað sem það kostaði. „Það er
ekki svo,“ sagði Bevin, að erfiðleik-
arnir á friðarsamningunum séu á
einu sérstöku sviði, heldur eru þau
um allan lieim. Og það kemur mest
aj andstœðurn lífsskoðunum að samn
ingar hafa ekki tekisl.
Bevin sagði það væri auðsjáan-
lega álit Molotovs, að ef bandamenn
Rússa bæru fram tillögur við þá,
þá jværu þeir að skipa þeim fyrir
verkum og séu lillögur Vesturveld-
anna tekiiar sem fyrirskipanir og
ekki virtar svars. „Vér skipum ekki
fyrir verkum,“ sagði BevinUen vér
viljum komast að samkomulagi.“
Ekkert kvaðst Bevin skilja í mót-
spyrnu Rússa í að samningar gætu
tekist um samgöngur á fljótum
MiðjEvrópu og að opnaðar væru
flutningaleiðir svo hægt væri að
flytja hungruðu fólki matvæli. Sagð-
ist hann ekki geta skilið hver þægð
Rússum væri í því, að matvælaflutn-
ingar stöðvuðust til bágstaddra
þjóða.
Winston Churchill lauk lofsorði
á framkomu Bevins, en byggði að-
alvonir sínar um farsæla lausn mál-
anna ó Bandalagi hinna sameinuðu
þjóða.
Fundur utanríkisráðherranna kem
ur að nýju saman í París 15. þ. m.
— en fremur eru menn vondaufir
að málin Ieysizl þar.
Jóhann Jósefsson,
form.

NÝKOMIÐ:
KARLMANNAHATTAR
og
HÁLSBINDI
nýjsta tíska.
Fataverzlun Tómasar Björnssonar h. f.
jAkureyri Sími: 155