Íslendingur - 09.08.1946, Blaðsíða 3

Föstudaginn 9. ágúst 1946
ÍSLENDIÍMGUR
>
3
ÍSLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgðannaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
Iltgefandi: Blaíuútgúfufél. Akureyrar.
Skrífstofa Hafnarttr. 101. Sími 354.
Auglýaingar og afgreiðila:
Svanberg Einarsson.
Pósthólf 118.
Ekki skal
gráta.
DAGUR birti fyrir skömmu
all-langa grein eftir Bernharð
Stefánsson, alþingismann. Tölu-
setur höfundurinn þar í fjóra
liði ástæðurnar fyrir ósigri
Framsóknar og hvetur hina
hrjáðu og mæddu liðsmenn, sem
Gnn standa undir merki flokks-
ins, til þess að herða nú upp hug
ann og hætta öllu víli, því að
þetta sé svo sem ekki í fyrsta
sinn, sem Framsókn gamla hafi
tapað.
Tilraunir Framsóknarmanna
til að afsaka fylgishrun flokks-
ins eru næsta kátbroslegar. —
Hafa helztu garpar flokksins
vaðið fram á ritvöllinn hver af
öðrum og reynt að útskýra fyr-
ir hinum óbreyttu liðsmönnum
hvaða sjúkdómur það hafi ver-
ið, sem dró svo mjög mátt úr
Þessum gamla valdaflokki við
kosningarnar í vor. Hafa hinir
vísu menn nú setið vikum sam-
Rn með sveittan skalla og leitað
að sýklunum, sem meinsemd-
inni ollu og eru niðurstöour
iserdómsmannanna orðnar æði
hiargbrotnar og sundurleitar,
en að orðaf jölda án - efa efni í
heila bók, sem væri vel þess
verð, áð S. U. F. gæfi hana út,
úr því að það er hætt við útgáfu
á ritverkum Jónasar frá Hriflu.
Það væri óneitanlega skemmti-
leg dægrastytting fyrir læk-na
að gera samanburð á hinum
sundurleitu sjúkdómslýsingum
Framsóknarblaðanna. Hér skal
aðeins minnst á'eina af hinum
vísindalegu niðurstöðum Bern-
harðs Stefánssonar, sem gerir
°þasgilega út af við þá hugsýn,
sern ritstjórar Framsóknarblað-
anna hafa huggað hrellda sái
sína með undanfarnar vikur.
Er í rauninni undarlegt, að jafn
hrjóstgóður maður og Bern-
harð, skuli hafa fengið sig til að
sLta upp þetta hálmstrá, sem
h’íminn og Dagur héldu svo
fast i.
Lessi ágætu málgögn hrun-
stefnunnar hafa þótzt eygja
þau sannindi, að stjórnarand-
stæðingar Í Sjálfstæðisflokknum
úg AlþýðuflokknUm hafi sigrað
i kosningunum vegna andstöðu
sinnar gegn ríkisstjórninni og
stefnu hennar og sýni það bezt,
Hapýíing kjarnorkunnar.
Eftir* PrótessoArthur H. Cámpton. *
Eftirfarandi grein birtist í tímaritinu „VVorld
Digest“ og er útdráttur úr ræðu, sem rektor liáskól-
ans í Washington flutti á fimdi í ameríska vísinda-
félagmu. Munu margir hafa áhuga á að kynnast
möguleikunum til að hagnýta liina miklu atormorku
til aukinnar þæginda fyrir mannkynið.
MÖGULEIKLNN til þess að
leysa kjarnorkuna úr læðingi
veitir mannkyninu stórkostlegt
nýtt afl. Hagnýting þessa afls
getur orðið bæði til góðs og ills.
Hið fyrsta, er kjarnorkan leiddi
til var sprengja, en sprenging
hennar batt endi á hina hörmu-
legu styrjöld og bjargaði með
því miljónum mannslífa. Hið
ægilega eyðileggingarafl sprengj
unnar í hernarþágu hefir gert
okkur óhjákvæmilegt að hug-
leiða aftur og aftur, hversu okk
hvað stjórnarstefnan sé óvin-
sæl. Nú segir Bernharð Stefáns-
son aftur á móti, að meginá-
stæðan fyrir tapi Framsóknar-
flokksins sé sú, að hann hafi
valið sér það óvinsæla hiutverk
að vara við stefnu stjórnarinn-
ar. Bernharð játar þannig, aö
það sé ekki vel séð af almenn-
ingi að berjast gegn núverandi
ríkisstjórn. Þarf raunar ekki
heldur langar bollaleggingar til
að finna, hvað það var, sem
gerði gæfumuninn milli stjórnai
andstæðinga í Sjálfstæðisflokkn
um og Framsóknarmanna. Á-
stæðan var sú, að hinir fyrr-
nefndu buðu sig fram undir
merkjum lítrænnar og athafna-
samrar stjórnmálastefnu, sem
fólkið trúði til djarfra átaka, en
hinir síðarnefndu buðu því
stefnu úrræðaleysis og vantrú-
ar á stórstígar framkvæmdir.
Annars skal forkólfum Fram-
sóknar á það bent, að ennþá
hafa þeir ekki fundið — eða lík-
lega öllu heldur hefir þeim vilj-
andi sézt yfir — þann sýkilinn,
sem var undirrót þeirrar mein-
semdar, er rýrði svo mjög
flokksþrótt Framsóknar við
þesSar kosningar. Sýkill þessi á
sér rætur innan forustuliðs
flokksins. Það er ekki skilnings-
leysi kjósendanna, sem á sök á
óförum flokksins, heldur óvitur-
t
leg og þröngsýn stefna og bar-
átta flokksforustunnar. Það eru
því kjósendurnir, sem hafa ver-
ið foringjaliðinu skilningsbetri.
Þeir fundu það, að Framsóknar
flokkurinn var orðinn lamandi
hönd á framfarahug og athafna^
þrek bjartsýnnar þjóðar.
Ef Bernharð Stefánsson og
aðrir foringjar . Framsóknar
setla sér að stöðva fylgishrun
flokks síns, verða þeir sjálfir að
breyta um stefnu, því að íslenzk
alþýða gerir það ekki. Haldi
þeir áfram á þeirri braut, sem
Hermann og Eysteinn hafa
markað, mun þeim ekki duga
að taka sér í munn hreystiyrði
Ólafar ríku, því að liðinu mun
þá halda áfram að fækka, en
blöð flokksins gráta yfir skiln-
ingsleysi fólksins, unz þau gefa
upp andann, af því að enginn
vill lengur lesa þau.
ur má takast að afstýra styrj-
öld í framtíðinni. En sönnunin
á sprengikrafti hennar, sem
kom í ljós yfir Hiroshima, hefir
beint athyglinni frá mikilvægi
kjarnorkusprengjiumar að iðn-
aði okkar, lífsvenjum okkar og
menningu. í þeim efnum mun
kjarnorkan e. t. v. verða mann-
inum mikilvægust.
Hverjar þessar afleiðingar
muni verða, er samt sem áður
erfitt að segja fyrir um, eins og
það myndi hafa verið fyrir einni
öld, rétt eftir að Faraday lagði
vísindalegan grundvöll að raf-
magnsfræði, að segja fyrir um
hver áhrif rafmagnið myndi
hafa í framtíðinni. Nú er það
augijóst, að það, sem vinnast
mun með kjarnorkunni, er fram
leiðsla hita og orku i þágu véla-
tækni. Læknavísindin pg iðnað-
urinn munu einnig hafa mikil-
væg not af geislamögnuðúm
gerviefnum, sem framleidd erv
með keðjubreytingu, enda þótt
framleiðsla þeirra sé enn nokk-
uð takmörkuð. Þetta síðast-
talda er e. t. v. enn mikilvægara
en þær nýju horfur, er skapazt
hafa við vísindalegar tilraunir,
sem f jalla um hagnýting ýmissa
nýrra efna, er fram koma við'
kjarnaklofningar.
Kjarnorkuna má hagnýta við
stór orkuver.
Nú halda eigi allfáar vinnu-
stöðvar uppi óslitinni fram-
leiðslu hita, í stórum stíl, úr
beizlaðri kjarnor'ku. Vinnustöðv
ar þessar eru flestar við Gak
Ridge, Tennessee og Hauford í
Washington. Hitinn frá stöðv-
um þessum er leiddur brott, ann
aðhvort með lofti eða vatns-
straumi. Það, sem hér kernur
vinnslu hitans af stað, eru neu-
trónur, sem verka þannig á viss
frumefni, að þau breytast í önn-
ur efni, með sérstaklega gagn-
legum eiginleikum. Breyting úr-
anium í plutonium er hin lang-
mikilvægasta af öllum þessum
breytingum. Áður en menn
þekktu keðjubreytinguna, sem
er hin auðugasta neutrónuupp-
spj'etta, var notuð cyclotrón,
sem verka á rafmagn. Af 1 kíló-
watti af orku gefur keðjubreyt-
ing 1000 sinnum meira neutrón-
magn en eydotrón, og það
er engum erfiðleikum bundið að
reisa keðjuklofningsstöð, sem
gefur af sér 100 sinnum meiri
orku en cyclotrón. Af þessu
leiðir, að jafnvel nú notum við
mikið kjarnorkumagn, með
miklu betri árangri í neutrónu-
framleiðslu, heldur en bezta
rafmagnsvélin, sem við höfum
enn fundið upp.
En okkur hefir ekki enn tek-
izt að framleiða kjarnorku, sem
gefur af sér rafmagn. Þetta er
eingöngu vegna þess, að við höf
um verið önnum kafnir við að
vinna styrjöld og enginn alvar-
legur skortur hefir verið á raf-
magni. Ef nægilega kröftuglega
væri farið fram á, að sýnt yrði,
að slíkt væri hægt, væri mögu-
legt að reisa á tæpu ári vinnslu-
stöð, sem notaði sjóðheita vatns
gufu til þess að knýja snúnings-
mótor. En þrátt fyrir það,
myndi þurfa fleiri ára framþró-
un, ef slíkar vinnslustöðvar
ættu að geta orðið f járhagslegir
keppinautar núverandi rekst-
urs.
Varast verður geislamögnunina.
Beinasta leiðin til þess að
framleiða orku með kjarna-
klofningi, er að hita kælandi
efni, svo ?em loft, gufu eða fljót
andi málm og renna þessu hit-
aða kæliefni gegnum hitaskipti,
sem hitar gufuna til þess að hún
geti knúið snúningsmótor. Allt
til meðferðarinnar í hitaskiptin-
um krefst verkið nýrra aðferða,
þar á meðal verndar fyrir hinni
áköfu geislamögnun allra ná-
lægra efna, m. a. kæliefnisins,
sem er óvarið fynr neutrónum.
Keðjubreytingin sjálf getur
verið í ýmsum myndum. Nauð-
synlegt er, að hún innihaldi
kljúfandi efni, svo sem urani-
um, annaðhvort í sínu eðlilega
ásigkomulagi, eða, ef lítils
magns er æskt, að þá sé í því
dálítið af U 235 eða plutonium.
Með því að nota uranium, sem
inniheldur meira en hið venju-
lega brot af U 235, hafa menn
fengið keðjubreytingar í’ miklu
smærri stíl. Hinn mikli skjöld-
ur, sem er nauðsynlegur til að
varna neutrónum og öðrum
hættulegum geislunum frá að
komast út, setur kjarnorku-
vinnslustöðvunum samt minni
takmörk. Næst hæðageislunum
hafa þessar geislanir mest gagn
verkandi áhrif, að því, er við
vitum. Til þess að koma í veg
fyrir þær þarf skjöld, sem jafn-
gildir að þunga 2—3 fetum af
vandaðasta stáli. Samkvæmt
grundvallarlögum eðlisfræðinn-
ar er það mjög ólíklegt, að hægt
sé að finna upp léttari skjöld.
Af þessu leiðir, að ekki er þess
að vænta, að hægt verði að
framleiða kjarnorkuvélar, sem
vegi minna en 50 tonn. Að
knýja bíla eða flugvélar venju-
legrar stærðar, með kjarnorku,
kemur því ekki til mála.
Ágætastir af kostum kjarn-
orkunnar er undralítil eldsneyt-
iseyðsla og þar aL leiðandi ó-
verulegur eldsneytiskostnaður,
hinn mikli beygjanleiki og auð-
velda stjórn þess mælikvaðra,
er segir til um, hvenær orkan
hefir náð hámarki og að
vinnslustöðvarnar eru algjör-
lega lausar við reyk og skað-
vænar gufur. Þegar eldsneytinu
er algerlega eytt, er klofnings-
orkan, sem fáanleg er úr einu
pundi af uranium, jöfn því, ef
að brennt væri rúmlega 1000
tonnum af kolum. Þar sem verð
á uranium sýri var 3 dollarar
pundið fyrir stríð, og tonn af
kolum kostaði á sama tíma,
einnig 3 dollara, myndi þetta
merkja mikinn sparnað, með
uranium sem eldsneyti, þótt að-
eins 1/1000 af þeirri orku, sem
fáanleg er úr því, væri notuð.
Raunverulega ættum við að
vænta þess, að fyrstu stöðvarn- *
ar, sem reistar eru til þess að
framleiða kjarnorku, væru öfl-
ugri en þetta í hagnýting sinni
á klofningsorku, sem myndi
vera til mikils hagræðis í kostn-
aðinum við uranium. Einnig
verður að íhuga nauðsyn þess
að hreinsa og útbúa uranium í
hina nothæfu mynd. Vissar teg-
undir vinnslustöðva þarfnast U
235 og það er mjög dýrt. Séu
allir þættir málsins hugleiddir,
eru horfur á, að eldsneytiskostn
aður við kjarnorkuvinnslustöð
munin í framtíðinni verða lítill,
samanborið við kostnað vinnslu
stöðvar, sem knúin er með kola-
afli.
Enn er mikið ólært, hvað
snertir málmvinnslu og önnur
tæknisleg vandamál við bygg-
ingu fullkominnar vinnslustöðv-
ar, til þess að breyta klofnings-
orku í hámarkshita. Efnin sem
þarf að nota, kunna að vera
dýr. Uppdrættirnir eru, engu að
síður, mjög einfaldir. Megin-
kosturinn við kjarnorkuna
er að hitagjafanum — þ. e.
uranium — er greiðlega hægt
að halda á því hitastigi, sem
óskað er eftir, án tillits til,
hversu fljótt hitinn er tekinn af.
Af þessu leiðir, að ekki þarf
nema lítið hitamagn hlutfalls-
lega, og að hægt er að hafa
taumhald á eyðingu sökum á-
kafs hita.
Framh.
Píanó
Gott og vandað píanó í
mahognykassa til sölu. —■
Til sýnis að Hótel Norður-
land. Upplýsingar gefnar á
sama stað.