Íslendingur - 06.09.1946, Blaðsíða 3

Föstudaginn 6. september 1946
ÍSLENDINGUR
3
ÍSLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgSarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
íltgefandi: BlaSaútgáfufél. Akureyrar. i
Skrifstofa Ilafnarstr. 101. Sími 354. |
Auglýsingar og afgreiðsla:
Svanberg Einarsson.
Pósthólf 118.
Það veröur að
spara
gjaldeyririnn
Undanfarin ár hefir íslénzka
þjóðin eignazt mikið fé í erlend
um gjaldeyri, bæði vegna hag-
stæðrar sölu íslenzkra afurða
og margháttaðra viðskipta
hinna erlendu setuliða í land-
inu.
Með málefnasamningi núver-
andi ríkisstjórnar var ákveðio
að festa 300 miljónir af erlend-
úm innstæðum bankanna til
kaupa á framleiðslutækjum. —
Hefir því fé nú að mestii leyli
verið ráðstafað.
I hlutfalli við fólksfjöida, er
utanríkisverzlun Islendinga lík-
lega meiri en nokkurrar annarr
Rr þjóðar. Framleiðsia vor er
einhæf, og vér erum því mjög
háðir öðrum þjóðum með marg-
ar helztu iifsnauðsynjar. Þjóð-
inni er því á hverjum tíma nauð
synlegt að eiga gjaldeyri til
.þess að geta keypt þessar náuð-
synjavörur. Flestir muna,
hversu bágborið ástandið var í
gjaldeyrismálum þjóðarinnar
fyrir stríð, og það er full á-
stæða fyrir þá menn, sem nú
fara með gjaldeyrismálin, að
renna huganum til þeirra hörm-
úngatíma.
Kaup nýrra framleiðslutækja
er ekki sóun á gjaldeyri heldur
sjálfsögð ráðstöfun til þess að
skapa bætt skilyrði til 'frekari
gjaldeyrissöfnunar í framtíð-
inni. Hinsvegar veröur því ekki
neitað, að gjaldeyriseign þjóð-
arinnar hefir á ýmsum öðrum
sviðum verið mjög gálauslega
táðstafað. Þótt tekizt hafi að
safna miklum gjaldeyri á
skömmum tíma nú á stríðsárun
Um, þá er það ekki ótæmandi
sjóður, og því er ekki að neita,
að síðan stríði lauk, hefir
straumurinn úr þessurn vara-
sjóði þjóðarinnar verið stórum
hieiri en rennslið í hann, þótt
Dndan sé skilið það fé, sem var-
hefir verið til nýsköpunarinn -
Ef vel á að fara, verður að
s^apa hér nauðsynlegt jafnvægi
fjársöfnunarinnar og eyðsl
Unnar. Vér megum ekki haga
°ss sem ráðleysingi, er alit í
Oinu verður auðugur, en kann
ekki með fé sitt að fara og sóar
Bkuno Kalnin
elsi sín
Undanfarið hafa birzt í Morgunblaðinn nokkrar
greinar eftir litháiskan menntamann, Theodoras
Bieliackinas. Hefir hann skýrt þar frá því, hvernig
Rússar hafi nndirokað þjóð lians og aðrar þjóðir
Eystrasaltslandanna. Kommúnistar hafa auðvitað
talið sér skylt að verja atliæfi Rússa á þessu sviði
sem öðrum og því ráðist dólgslega á þenna landflótta
menntamann fyrir það, að lianii skuli leyfa sér að
hnlda fram þeirri ósvinnu, að þjóð hans vilji vera
frjáls éins og aðrar þjóðir. Eftirfarandi grein er eftir
Iettneskan hershöfðingja og staðfestir hún æði margt
af því, sem Bieliackinas liefir sagt. — Greinin er ör-
lítið stytt í þýðingunni.
SÍÐASTA áratuginn hefir
Lettland orðið að búa við inn-
lenda einræðisstjórn og hernám
tveggja þjóða. Einræðisstjórn
var komið á fót af K. Ulmanis,
forsætisráðherra, sem náði völd*
um með stjórnarbyli'ngu þann
því í fyrirhyggjuleysi.
Það er nú komið á daginn,
sem flestir hugsandi menn
munu hafa séð fyrir, að eftir-
stríðsárin myndu færa oss ýmsa
erfiðleika við sölu framleiðslu-
vara vorra. Þessum erfiðleikum
verðum vér að mæta með skyn-
sefni en ekki gífuryrðum eins og
atvinnumálaráðherra lét sér
sæma að viðhafa við opnun
sjávarútvegssýningarinnar. Síld
veiðarnar hafa nú einnig brugð-
izt,, og sala síldar og síldaraf-
urða mun því færa þjóðinni
mun minni gjaldeyri en vonast
hafði verið el'tir.
, Viðskiptaráð verður því í
samráði við ríkisstjórnina að
gera ráðstafanir til þess að
draga stórlega úr gjaldeyris-
eyðslunni. Gjaldeyrir hefir verið
veittur í allof stórum stíl til alls
konar skemmtiferða til útlanda
og margskonar varningur hefir
verið keyptur til landsins, sem
vel hefði mátt vera án. Nýsköp-
unarframkvæmdirnar megn
ekki stöðvast, en tryggja verður
það, að gjaldeyrir sé fyrir
hendi til kaupa á nauðsynjavör-
um. Eðlilegt virðist vera, að
heildsalar þeir, sem fundnir
voru sekir um ólöglega álagn-
ingu á vörur sínar í Ameríku
verði látnir greiða sektir sínar
og ólöglegan ágóða í dollurum,
að minnsta kosti að nokkru
leyti, því að þeir hljóta að hafa
á sínum tíma fengið gjaldeyri,
sem svarar þessari aukaálagn-
ingu.
Þótt gaman sé að geta borið
sig mannalega og veitt: sér 'ýms-
an munað, fer ekki hjá því, að
vér verðum á þessu sviði sem
öðrum að sníða oss stakk eftir
vexti.
15. maí 1934 og afnam stjórn-
arskrána. Miklu verri erlend
einræðisstjórn tók við með
komu rauða hersins þann 17.
júní 1940.
1 fyrstu neituðu Rússar ákveð
ið, að þeir ætluðu sér að innlima
Lettland í Sovietríkjasamband-
ið. Prófessor Kirchenstein, for-
sætisráðherra hinnar nýju
stjórnar, sem sett var á laggirn-
ar vegna þvingunar frá Rúss-
um, lýsti því yfir í ræðum, cr
liann flutti þann 22. júní og 12.
júlí, að Lettland myndi áfram
verða sjálfstætt ríki. Fulltrúi
Rússa, Vyshinsky, flutti ræðu
þann 6. júlí og fordæmdi þann
orðróm, að fyrirhugað væri að
innlima Lettland í Sovietríkin.
Hn nýja ríkisstjórn gaf jafnvel
út tilskipun um það, að hin lýð-
Umferdamálin
ÁI.ITSGERÐ nmfer'ðánefndar Akur-
eyrav er að mörgu leyti athyglisvert plágg,
og sannarlega ekki vanþörf á að liæ.ta úr
ýmsu |i\í, sem nefndin lelur athugavert.
Nefndin 1elur víða nauðsynlegt að færa
síma- og rafmagnsstaurai Pessir staurar
|nirfa ekki aðeins að færasl úr stað heldur
alveg hverfa og leiðslurnar að leggjast í
jörð. Galnagerð í bænum þarf einnig mik-
illa urnbóta við. l'arf bærinn að eignast
betri vélar til gatnagérðar en liann nú á.
Eg er ekki ktmnugur skipulagsuppdrætti
bæjarins, en það er áreiðanlega initun að
jafn knöppum hornum og krókóltum göl-
um eins og eru hér víða uppi á brekkun-
um. Það er auðvilað erfiðara að skipu-
leggja beinar götur í bröttum brekkum en
á jafnsléttu, en ýmsar götur á brekkun-
um eru mjög erfiðar fyrir bifreiðaumferð'
og ólíklegt, að ekki ltefði að minnsta
kosli mátt Itafa þær svolítið rúmbetri. Þá
er |iað mjög einkennilegt, ef það er rétt
hjá umferðanefnd, að í skipulagi bæjár-
ins sé ekki gert ráð fyrir neinum bifreiða-
stæðum handa bifreiðastöðvum.
Þólt tnnferS um bæinn sé þannig ap
ýinsu ievli erfið, ltafa bifreiðaslys verið fá-
tíð, sem betur fer, og virðist það benda til
þess, að bifreiðastjórar ltér aki gætilega.
ræðislega stjórnarskrá, sem Ul-
manis hafði afnumið, skyldi
taka gildi aftur.
Þar sem aðstæður voru slík-
ar, hvatti jafnaðarmannaflokk-
ur Lettlands flokksmenn sína
til þess að styðja hina nýju
stjórn. Flokkurinn vonaði þann-
ig að geta tryggt sjálfstæði
Lettlands og fengið rússneska
aðstoð, ef til styrjaldar kæmi.
Höfundur þessarar greinar var
af þessum sökum og vegna óska
lettneskra hershöfðingja skipað
ur yfirhershöfðingi. I þessari
stöðu sinni reyndi hann að
vernda hagsmuni lettneska hers
ins, og leiddi sú afstaða til þess,
að kommúnistaflokkurinn krafð
ist þess, að hann yrði þegar í
stað látinn víkja frá stö.rfum.
Ástandið breyttist skypdilega
nokkrum vikum seinna. Þingið,
sem kosið hafði verið árið 1931
og rofið af Ulmanis einræðis-
herra, var ekki kvatt saman.
Ríkisstjórnin þverbraut stjórn-
arskrána með breytingum sín-
um á kosningalögunum þann 4.
júlí 1940 og kosningum þeim,
er hún lét fara fram þann 14.
og 15. júlí. Það var aðeins kosiö
um einn kommúnistiskan fram
boðslista, því að hinir þrettán
listarnir voru á ólöglegan hátt
ógiltir. Fólkið fékk ekki að
njóta lýðræðislegs frelsis og
stjórnmálaflokkunum var ekki
leyft að starfa. Aðeins Tulltrúar
hinnar nýju ríkisstjórnar áttu
sæti í kjörstjórnunum, og öllu n
öðrum flokkum var þannig neit
Skotvopnakaup
L.ÖGREGLAN befir tjáS blaðinu, að
uiidanfarið hafi menn keypt mikið af sknt-
vopnum, og stafi af þessu hin mestu vand-
ræði. Menn kaupa auðvitað þessi skot-
vopn til þess að reyna skotfimi sína, en
bannað er að skjóta í bæjarlandinu. Njð-
urstaðan befir svo oft orðið sú, að skot-
mennirnir liafa reynt að sniðganga bann-
ið. Hverjum manni má vera Ijóst, að af
þessum skótæfingum getur stafað bin
mesta lut'tta. Er það ófært með öllu, að
svo að segja bver sem er geti fengið í
bendur skotvopn til þess að skemmta sér
með. Gæti sú skemmtun reynzt æði dýr-
keypt og því full ástæða til að setja ein-
liverjar skorður við l>essum vopnabúnaði,'
nema því aðeins að bugmyndin sé sú. að
lslendingar eigi yfirleitt að vígbúast.
Ó stundvísin
ÓSTUNDVÍSI hefir verið talin einn af
þjóðargöllúm islendinga, og mun það ekki
fjarri lagi. Akureyringar liafa heldur ekki
farið varhluta af þessari sýki. Fólk er að
tínast inn í kvikmyndahúsin löngu eftir að
sýning er byrjuð, dansleikir og aðrar
samkomur og fundir geta aldrei byrjað á
réttum tíma og nú síðast á söngskemmtun
Einars Krisl jánssonar gat einsöngvarinn
ekki hafið söng sinn á réttum tíma, af því
^Þaníta6rot
að um að fylgjast með kosning-
unum. Tuttugu af hinum ný-
kjörnu þingmönnum voru ekki
lettneskir heldur rússneskir
borgarar. Þetta ólöglega kjörna
þing ákvað svo, án frekari um-
hugsunar, að innlima Lettland í
Sovietríkjasambandið.
Frá þessari stundu var kapp-
samlega unnið að því að efla
gengi kommúnismans í landinu.
Allir jafnaðarmenn voru reknir
úr stöðum sínum. I september-
mánuði 1940 var höfundur
þessarar greinar og 800 liðs-
foringjar leystir úr herþjón-
ustu. Lettneski herinn var gerð
ur að héraðsdeild í rauða hern-
um. Um haustið var farið að
beita ofbeldisaðgerðum við and-
stæðingana: 6.000 menn voru
handteknir og dæmdir í margra
ára þrælkunarvinnu vegna fyrri
andstöðu gegn kommúnistum,
1.114 menn voru skotnir, og
þann 14. júní 1941 var 14.0,00
manns í 39 hópum flutt til
Siberíu. Meðal þessa fólks voru
fyrrverandi þingmenn hins lýð-
ræðislega þings, borgarstjórar,
ritstjórar og stjórnmálamenn
úr öllum flokkum. I Síberiuhóp-
unum var helmingur þing-
manna, meðal þeirra báðir for-
setar framkvæmdarráðs verk-
lýðssambandsins, J. Visnia og
A. Veckalns. Hin umbótas'nn-
aða félagsmálalöggjöf og stofn-
anir Lettlands var afnumið, og
kjör verkamanna versnuðu svo
mjög, að laun þeirra voru ekki
nema þriðji hluti af því, sem áð-
ur liafði verið.
Hernám Þjóðverja
I JLINl 1941 lauk skyndiega
hernámi Rússa. Þriðja ríkið
sagði Rússum stríð á hendur,
og hersveitir Ilitlers réðust inn
í Lettland. Riga féll þann 1. júlí,
og nokkrum dögum seinna
höfðu Þjóðverjar liernumið allt
Iandið.
Nazistisk einræðisstjórn kom
nú í stað hinnar kommúnist-
isku. Lettneska lýðveldið var nú
eitt af héruðum þeim, er sett
voru undir yfirstjórn ríkisráðu-
neytisins fyrir hernumdu lönd-
in, þar sem hinn illræmdi Ros-
enberg var æðsta ráð. Eftir
miklar bollalegginngar komu
Þjóðverjar á fót hinni svoköll-
uðu lettnesku stjórn Dankers,
hershöfðingja, en þessi stjórn
hafði engin völd og varð að fara
eftir fyrirskipunum þýzka lands
stjórans.
Lettland var í rauninni undir
stjórn stormsveitanna og ör-
yggislögreglunnar. Fjöldaaftök-
ur hófust, og þeim linnti aldrel
í fjögur ár. 10.000 Lettar og
60.000 Gyðingar voru teknir af
lífi án dóms og laga. öll fang-
elsi voru yfirfull, og margar
fangabúðir voru reistar — hin-
Framltald á 4. síðu.
að' allir voru ekki komnir í sæti sín. —
Revnum nú öll að sameinast um aS út-
rýma þessum ósiS.