Íslendingur - 20.11.1946, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 20. nóv. 1946
ÍSLENDINGUR
júlíus Havsteen, sýslumaður:
Hugvekjaum landhelgina
Stœkkun landhelginnar er lífsnauðsyn fyrir íslenzku þjóðina. Þessu
mikilvœga hagsmunamáli hefir þó kki verið eins mikill gaumur gefinn
og skyldi. Hér er þó um mál að rœða, sem mjög varðar framtíð sjávar-
útvegsins. Grein sú, sem blaðið birtir hér fyrri hlutann af, er eftir Júlíus
Hafstein, sýslumann. Sýnir hann með óyggfandi lagalegum rökum, að
íslenzk landhelgi hefir áður fyrr verið miklu stœrri en nú, én Danir
haja í algeric heimildarleysi gertsamninga við Breta um takmörkun
landhelginnar. Er grein sýslumanns mjög ejtirleklarverð.
5
- ■ ' .......-
Á ALÞJÓÐAVETT
----YANGI.-----1
Sögulegt forspjall.
í fornöjd var litið svo á, að hafið,
rúmsjórinn, væri öllum þjóðum
frj áls og ætti þar ekkert eitt ríki öðru
fremur yfirráðin.
Á miðöldum var komið annað
hljóð í strokkinn. Þá fóru ýms ríki
að eigna sér ákveðiii höf þannig, að
þau töldu sig geta bannað öðrum
þjóðum bæði siglingar um þau og
fiskiveiðar í þeim. Feneyjar sögðust
eiga Adríahafið allt, Danakonungar
slóu yfirdrotnan sinni á Eystrasalt
og héldu fram, eftir að ríkjasamband
var á komið milli Danmerkur og
Noregs, að Norðurhafið milli íslands
og Noregs lægi undir yfirráðum
Norðmanna, og svo undarlega brá
við, að Eiríki konungi af Pommern
tókst að fá Englendinga til þess að
fallast á kröfu þessa með samningi,
sem gerður var árið 1432.
Ekki voru Englendingar barnanna
beztir. Vildu þeir banna öðrum þjóð
um, einkum Hollendingum, sigling-
ar og veiðar í Norðursjó, Ermar-
sundi og víðar, en sjálfir fóru þeir
sinna ferða.
Lengst út í öfgarnar fóru Portú-
galsmenn, er þeir bönnuðu Hollend-
ingum siglingar til Indlands. Studd-
ust þeir við gjafabréf frá páfanum
þess efnis, að Portúgalsmönnum ein-
Um væri þessi sigling leyfð sam-
Wcmt vilja Guðs.
Gegn þessari stefnu, að banna höf-
m eða sum þeirra, loka þeim, eins
°g kallað var (mare clausum), reis
ákaft og eindregið lögspekingurinn
Hugo de Grot — venjulega nefndur
Hugo Grotius. —
Fæddist hann í bænum Delft í
Hollandi 1583, andaðist í Rotock
1645. Með réttu er þessi frábæri
gáfumaður og frægi lögfræðingur
talinn höfundur eða stofnandi þjóð-
féttarins. Vann hann það á með rit-
um sínum og þá sérstaklega með því
fitinu, sem nefnist „Mare liberum“
e. „Hafið frjálst”, að rúmsjórinn
varð öllum þjóðum opinn og sigling-
ar um hann frjálsar svo sem verið
liafði til forna.
Ritíð „Mare liberum“ var gefið
Ut 1609, en ekki voru í því nein sér-
slók ákvæði eða tillögur um sjálfa
landhelgina.
Liðu nú tæp hundrað ár, unz
landi Grotíusar Cornelis van Bynk-
ei'shoeck setur fram í riti (De domino
lUaris disserlatio) er út kom 1703
Uieginregluna fyrir umráðasviðinu á
■ s.iónum, eða nánar tiltekið fyrir
latidhelginni, og hljóðar hún í með-
ferð þjóðréttarfræðinganna Jiann-
ig á latínu: „tærre potestas finitur
ubi finitur armorum vis“, en á ís-
lenzku á ]>essa leið, „Jiar endar yfir-
ráðasviðið (á sjónum þ. e. landhelg-
in), þar sem þrýtur máttur vopn-
anna.“
1 ritinu tekur höfundur nánar
fram til skýringar: „eo potestatem
tærre extendi, quousque tormenta
exploduntur“, þ. e. „því þykir rétt
að teygja yfirráð landsins (yfir sjón
um, landhelginni) eins langt og fall-
byssur draga.“ Þannig miðaði Bynk-
ershoeck landhelgina við fallbyssu-
skotfæri frá ströndinni á haf út um
háflæði, en síðar þótti réttara, að
telja land Jrað allt, sem upp kemur
með stórstraumsfj öru, til fastalands-
ins og reikna eða miða fjarlægðina
í sjó fram frá stórstraumsfjöruborði
urn háfjöru.
Lengi vel var stuðst við þessa
reglu Bynkershoeck og sefjandi áhrif
hefir hún haft á landhelgislöggjöf
þjóðanna fram á þennan dag, því að
einmitt skotfæri það, sem höfundur-
inn miðar við, er talið sem næst J)rír
mílufjórðungar.
Löngu er nú hætt að miða land-
helgina við fallbyssuskotfæri, enda
nefnd hernaðartæki farin að draga
ískyggilega.langt út á sjó fram, held-
ur hafa hlutaðeigandi Jjjóðir ýmist
ákveðið sjálfar með lögum stærð
eða lengd sinnar landhelgi, ellegar
gert um hana samninga við aðrar
Jrjóðir, og þá venjulega með tilliti
til sameiginlegra eða alþjóða hags
muna, en ekki er því að neita, að
furðu oft virðast stórveldin hafa
mestu ráðið um slíkar samninga-
gerðir, og smáþjóðirnar neyðst til
þess, beint eða óbeint, að hlýða valds
boðinu.
Hjá flestum Jreim þjóðum, sem
yfirráðasvið eiga á sjónum, er gerð-
ur talsverður munur á löggæsluland-
helginni og fiskiveiðalandhelginni.
Löggæslan.
Er hin fyrrnefnda venjulega tals-
vert rýmri, alla leið upp í 12 mílu-
fjórðungar, þar sem stöðva má skip
og rannsaka vegna sóttgæzlu, toll-
eftirlits, leggja hald á tollskyldar
vörur, gera þær upptækar og jafnvel
skipið sjálft ef sannast, að það er ein-
göngu notað til smyglunar, einkum
áfengis og eiturlyfja.
F iskveiðalandhelgin.
Um fiskveiðilandhelgina má
segja, að í alþjóðasamningnum hafi
skapazt sú regla að telja hana jnjá
mílufjórðunga á haf út frá yzlu tak-
mörkum lands um háfjöru. Er ]>að
einkum Bretaveldi, sem gengizt hefir
fyrir því, bæði í alþjóðasamningn-
um og sérsanmingum við ein-
stakar Jrjóðir, að þannig
yrðu takmörk landhelginnar al-
mennt ákveðin og notað til Jjessa
valdaaðstöðu sína á höfunum. Vold-
ugasta siglingaþjóð heimsins hefir- í
máli þessu hugsað fyrst og fremst
um fiskiflotann sinn og hagsmuni
brezkra togara við strendur annarra
Jjjóða.
Á friðarfundinum í París 1763, '
er Frakkar urðu að láta Kanada af
hendi við Breta, en þá var lagður
hyrningarsteinninn að heimsveldi .
Breta á höfunum, fengu þeir Frakka
og Spánverja til þess að fallast á, að
meginreglan um víðáttu landhelginn
ar skyldi vera þrír milufjórðungar
á haf út um fjöru. Samskonar ákvæði
um stærð landhelginnar voru sett í
samninga um fiskveiðar milli Breta
og Bandaríkjamanna. Smám saman
hafa svo aðrar þjóðir gert eða orðið
að gera svipaða samninga um sína
landhelgi. Nokkrar skera sig þó úr
leik, svo sem Rússar með 10 rnílu-
fjórðunga fiski- og selveiða land-
helgi, Spánverjar með sex mílufjórð-
unga, Norðmenn og Svíar sem halda
rígfast við eina mílu danska eða
fjóra mílufjórðunga, og hið sama
gera Danir austan Jótlandsskaga, en
vestan hans og í höfunum kringum
Færeyjar og ísland hafa þeir orðið
að lúta boði Englendinga, eins og
síðar skal að vikið.
Landhelgi fjarða og flóa.
Allmikil frávik og mjög eftirtekt-
arverð hafa þó verið gerð frá regl-
unni um Jjrjá mílufjórðunga, þegar
ákveða skal fiskveiðalandhelgina á
fjörðum inni og flóum.
Kemur þá greinilega í ljós, að eng
in Jjjóð sættir sig við að aðeins þeir
firðir og flóar, sem í fjarðarmynni
eru sex mílufjórðungar eða þrengri,
séu taldir innan landhelgi. Því hafa
Bretar lagt til, bæði í sanmingunum
um fiskiveiðar í Norðursjónum og
víðar, að landhelgi fjarða og flóa
skyldi takmarkast af línu, tíu mílu-
fjórðungar á lengd, dregin þvert yiir
fjörðinn. Svæðið innan við línu
þessa væri landhelgi. Svona vilja
þeir að við reiknum nefnda land-
lielgi, og Jjannig höfum við gert frá
því urn síðustu aldamót af þegnskap
við Breta og Dani Jjó alrangt sé, eins
og síðar verður rökstutt.
MjÖg hefir það misheppnazt, að.
fá þessa tíu mílufjórðunga landhelgi
samþykkta og misbrestasamt hefir
Bretum sjálfum orðið með sína firði
og f'óa, og skulu nefnd nokkur dæmi.
Norðmenn banna yfirleitt útlend-
ingum veiðar á flestöllum fjörðum
sínum og flóum, t. d. Yestfjorden hjá
Lófót, en fjarðarmynnið er 32 mílu-
fjórðungar. Standa Frakkar og
HVAÐ ER LÝÐRÆÐI?
Lýðræði og frelsi hefir verið þrá
mannkynsins síðan ]>að tók að skynja
gildi þessara liugtaka. Nú keppast
forustumenn allra þjóða og allra
stjórnmálaflokka um að reyna að
sannfæra Jjjóðir sínar um það, að
þeir séu mestu lýðræðisvinirnir.
Eftir að möndulveldin voru brotin
á bak aftur, munu flestir hafa von-
að, að öfl einræðis og kúgunar væru
nú endanlega sigruð. Síðan hefir
það komið í ljós, að í hópi sigurveg-
aranna er verulegur ágreiningur urn
það, hvað kalla beri lýðræði. Eitt
stórveldið, Rússland, hefir komið á
fót hjá sér Jjjóðskipulagi, sem rúss-
neska stjórnin og aðdáendur hennar
út um heim nefna hið fullkomnasta
lýðræði, en sem eftir skilningi vest-
rænna Jjjóða er hið harðsvíraðasta
einræði. ,
Þessi ágreiningur 'um skilning á
lýðræðishugtakinu hefir leitt til
þess, að Rússar og Rússavinir hafa
reynt að mynda hugtakið „austrænt
lýðræði“. Á alþjóðaráðstefnum
þeim, sem haldnar hafa verið eftir
stríðið, má segja, að fylgjendur hins
vestræna og austræna lýðræðis hafi
skipzt í tvo flokka. .
Sá stjórnmálamaður, sem ötulast
hefir barizt fyrir rétti smáþjóðanna
á undanförnum alþjóðaráðstefnum,
er Evatt, utanríkisráðherra Ástralíu.
Hefir einurð hans og markviss bar-
Rússar með Norðmönnum, Bretar á
móti, en fá ekki að gert.
Frakkar telja Concaleflóann ailan
innan landhelgi þó að mynni hans
sé 17 mílufjórðungar.
Eins líta Bandaríki Norður Ame-
ríku á Delawer og Chesapeake-íló-
ana, en mynni þeirra eru 11 til 12
mílufjórðungar.
Bretar fara sjálfir einna lengst í
undanþágunum, þegar um er að ræða
firði og flóa stórveldisins sjálls.
Telja þeir Conception Bay á Ný-
fundnalandi, sem er 20 mílufjórð
ungar á breidd, allan innan land-
helgi, sömuleiðis Chaleur og Mira-
michi-flóana í Kanada, en mynni
þeirra eru 16 og 14 mílufjórðungar.
Einnig vilja þeir þrátt fyrir mótmæli
Bandaríkjanna, telja allan Hudson-
flóann landhelgissvæði, og er hann
50 sjómílna breiður. Þennan rétt
sinn til þess að banna útlendingum
nefnda firði og flóa, þrátt fyrir stærð
þeirra, byggja hlutaðeigandi ríkis-
stjórnir á sögulegum heimildum, þ.
e. fornum rétti og þar af leiðandi
hefð, sem aftur á sér stoð í reglum
þjóðaréttarins um sérstaka firði og
flóa.
Að loknu þessu forspjalli um land
lielgina almennt, skal vikið að land-
helgi okkar íslendinga, en þetta mál
málanna virðist ennþá í hers hönd-
um og gegn því hefir hvorki þióð-
in sjálf, Alþingi né ríkisstjórn gert
skyldu sína fram að þessu, eftir að
ísland varð lýðveldi.
átta fyrir réttlæti og fyllsta lýðræði
í samskiptum þjóðanna vakið heims-
athygli.
Á blaðamannaráðstefnu, sem liald
in var í sambandi við Parísarráð-
stefnuna, lagði svissneskur blaða-
maður svohljóðandi spurningu fyrir
Evatt, utanríkisráðherra:
„Víðsvegar um heim berjast menn,
og ætíð nota báðir deiluaðilar hug-
takið „lýðræði“ til þess að túlka til-
gang sinn. Hvað er lýðræði? herra
Evatt“
Evatt svaraði:
EG VEIT, hvað lýðræði er, því að
ég hefi alizt upp í lýðræðisþjóðskipu-
lagi. Sérhver karl og sérhver kona
hefir rétt til þess að greiða atkvæði.
í þessu felst réttur fólksins til þess
að velja sér sjálft ríkisstjórn. Þetta
es. undirstöðuatriði.
LÝÐRÆÐI merkir einnig réttinn
til þess að fá að velja milli fleiri en
eins frambjóðanda. Sé framboðsrétt
urinn ekki tryggður, er ekki um
neinar raunverulegar kosningar að
ræða og tvímælalaust ekkert lýð-
ræði.
EFTIR að þjóðin hefir valið sér
ríkisstjórn, krefst lýðræðisskipulag-
ið þess, að úrskurður þjóðarinnar sé
virtur af þjóðinni. Reyni fólkið að
losna við kjörna ríkisstjórn með of-
beldi, eða reyni ríkisstjórn að losna
við stjórnarandstöðuna með ofbeldi,
er það í algerri mótsögn við lýðræð-
isskipulagið. Samkvæmt lýðræðis-
reglum verða menn að gera sér ósig-
urinn að góðu, þar til þeir geta
sigrað með lýðræðislegum aðferð-
um.
EN ÞETTA er þó aðeins einn
þáttur lýðræðisins. Það er ekki um
að ræða raunverulega frjálsar kosn-
ingar eða lýðræðislega ríkisstjórn,
nema fólkið hafi frelsi til þess að
láta í ljós skoðanir sínar og gagn-
sýna. Þess vegna verða þeir, sem á-
líta, að hin kjörna ríkisstjórn sé að
gera eitthvað rangt, að hafa rétt til
þess að segja það — að láta skoðun
sína í ljós, jafnvel þótt þessi skoðun
sé röng.
Það sem er að gerast á þessari
blaðamannaráðstefnu, sýnir lýðræð-
ið í reynd. Þið hafið óskoraðan rétt
til þess að spyrja mig í þaula um
hvað sem er, án þess að liika, svo að
sannleikurinn komi í ljós gegnum
þessar spurningar og svör.
ÞAÐ er eitt af meginskilyrðum
lýðræðisskipulagsins, að menn geti
óttalaust notað réttindi þess. Borg-
ararnir verða að geta valið sér ríkis-
stjórn, án hræðslu við nokkurn að-
ila. Þar getur ekki verið um að ræða
neinar fyrirskipanir eða einræði.
AÐ LOKUM ÞETTA: — Á þesr-
ari ráðstefnu hefi ég heyrt fulltrúa
Albaníu bera fram kröfur vegna
framlags albönsku þjóðarinnar í
þessari styrjöld. Hann sagði, að alb-
anska þjóðin hefði bjargað flugmönn
um bandamanna og veitt þeim hæli,
Og hann krafðist endurgjalds fyrir
Framh. á 7. síðu.