Íslendingur - 27.11.1946, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 27. nóv. 1946
ISLENDINGUR
5
Lanclhelgi Íslancls
Landhelgi íslands liefir verið ein
og hin sarna bæði uni löggæziu og
fiskiveiðar, en til þess að fá í s _,mi
sem gleggstar og rétlastar heiiíiildir
um hana bæði sögulegar og lag.ileg-
ar, tel ég rétt að nota og taka hér
upp „bréf dómsmálasljórnarinnar íi.l
utanríkisstjórnarinnar um fiskveið-
ar útlendra manna við lsland“, dags.
18. apríl 1859. Þar segir svo:
Stjórn utanríkismálanna hefir í
bréfi 10. f. m. skýrt dómsmálastjórn-
inni frá, að hinn kobunglegi verzl-
unarfulltrúi í Leith hafi m. a. o 'iðst
upplýsingar um það, í hverri fjar-
lægð undan landi erlendum mönn-
um séu leyfilegar fiskiveiðar við Is-
land. Jafnframt þessu hefir utanrík-
isstjórnin spurt um, að hve miklu
leyti hafi verið farið eftir reglum
þeim, sem seltar voru í konungsúr-
skurði 22. febrúar 1812, þá er á-
kveðin hafa verið þau takmörk, sem
mönnum. úr erlendum ríkjum er
bannað að fara yfir á fiskveiðum
við ísland; en konungsúrskurður
þessi, sem birtur var öllum háyfir-
völduin í Danmörku með Canc. br.
25. s. m. kveður svo að orði, að um-
ráð konungs yfir sjónum nái eina
mílu undan landi, og sé sú vegalengd
talin frá yztu eyjum eða hólmum
við landið.
Mál þetta stendur í enu nánasta
sambandi við það pem um er rætt í
bréfi utanríkisstjórnarinnal 18. f.
m, en í því var beðið um skýrs'u
um það lagaboð og aðrar þær yfir-
valdatilskipanir, er niiðuðu til að
vernda fiskiveiðar íslendinga, og
sem þætti æskilegt að kunngjört yrði
skipverjum á erlendum fiskiskútum.
einkum frakkneskum og enskum,
þeim er stunda fiskveiðar í höíum
þessum, samkvæmt því sem hafði
verið farið fram á í bréfi dóns-
málastjórnarinnar 22. febr. þ. á.
Dómsmálastjórnin leyfir sér því
að svara bréfum þessum báðum í
einu lagi á þessa leið: Frá ómunatíð,
°ít allt þangað til íslenzka verzlunin
'ar laus látin við alla þegna Dana-
konungssins árið 1786, voru fiski-
veiðarnar við ísland álitnar að vera
eign hinnar dönsku stjórnar, og þeg-
ar verzlunin um ýms tímabil var
seld á leigu einstökum mönnum eður
félögum, voru veiðiréttindi þessi
einnig látin fylgja með. Privilegia
16. desember 1631 og leyfisbréf 16.
aprílmán. 1636 eru hin elztu lagaboð
er lil taka, hvað langl undan landi
rétturinn *til fiskiveiða við íslctnd
núi; með þeim var það leyft hinu
islenzka verzlunarfélagi að gjöra
uPptœk ensk livalveiðaskip, er kæmu
"cer landi en 4 vikur sjávar, og skip
nnnarra þjóða, er nœr kœmu land-
inu en í ó milna jjarlœgð. Opið brcf
13. maímán. 1682, um fyrirkomu-
lag hinnar færeysku og íslenzku
Verzlunar, bannar í 2. gr. ölhun,
er eigi voru í verzlunarfélagi því,
Se*n þar um ræðir, að slunda fiski-
''eiðar við ísland nær en 4 mítur
^dan landi, og skyldu þeir sem á
bióti brylu missa skip og farm, og
'■‘tda jjar ag au^j Hkamlegd hegn-
luSu. Þessar ákvarðanir eru cndur-
Júlíus Hafsteen, sýslumaður
Huovekja um landhelgina.j
nýjaðar í ýmsum seinni verzlunar
lögum.
Með opnu bréfi 18. águstmán.
1786 voru fiskiveiðarnar við íslarid,
ásamt verzluninni, látnar lausar vlð
a’la þegna Danakonungs. Var þar á
cítir tneð tilsk. 13. júnímáa 1787
h.gt fullt bann við, að skip úilendtn
þjóða l.temu inn í firði, flóa og liafn
ir landsins, nema þau vœrn na ið
stödd, skyldu skipin vera upptœlc ef
á móti vœri brotið. Það var og bann-
að öllum útlendingum að standa
augguveiðar og fiskiveiðar við 'and-
ið og sama hegning við lögð.
Ln ekki eru í tilskipun þessari tekin
til nein ákveðin lakmörk, sem beri
bæði innlendum og útlendum, þeirn
að álíta, að umráð sjávarins nái að.
En um það, hvernig ákvörðunum
þeim, sem nú hefir verið um getið,
hefir verið fram fylgt á fyrri og
seinni tímum, þá má það varl t ælla,
að neinni fastri reglu hafi verið fylgt
í því efni. Þannig er gert ráð fyrir
því, að takmörkin séu 3 mílur undan
landi, í reglugjörð þeirri, er samin
var handa Bille skipsforingja, þá er
hann var sendur með íreygátuskip
árið 1774 til þess að bægja útlend-
um fiskimönnum frá íslandi. En í
skýrslu þeirri er hann samdi eftir
það að hann var kominn aftur úr
ferð þessari, segir svo frá, að útlend-
ir fiskimenn vildu eigi hlýðnast á-
kvörðuninni um 3 mílna fjarlægð,
en könnuðust aðeins við, að þeir
ckki mœttu fara inn í firði og flóa
við landið. Eigi hefir heldur verið
íarið eftir hinni ahnennu grundvall-
arreglu um það, liversu langt umráð
konungsins nái yfir sjónum undan
landi, sem tekin er fram í konungs-
úrskurði 22. febrúarmán. 1812, við-
víkjandi fiskiveiðum við ísland, þar
á móti er gjört ráð fyrir því, og það
jafnvel nú á seinni árum, í reglu-
gjörðum þeim er sarndar hafa verið
handa herskipaf oringj unum, er
sendir hafa verið á ýmsum tímum
til íslands, til þess að vera á kross-
siglingum þar við landið, að enn
séu 4 mílur undan landi takmarkið,
cg megi ekki úllendir fiskimenn
veiða nær landihu, þó er þess jafn-
frarnt getið, að ekki beri að fram-
fylgja banni þessu eins stranglega og
orðin hljóða.
Á hinn bóginn virðist það vera
ákjósanlegt, að fengist geti stöðug
og óraskanleg regla, er farið væri
eftir í þessu efni. Eftir bréfuin þeim,
er fyrrum fóru milli rentukanuners-
ins og stjórnardeildar hinna útlepdu
I mála um þetta (sbr. bréf stjórnar-
deildarinnar 11. desember 1833),
virðist svo sem það muni vera sam-
kvœmi almennri skoðun um yfirráð
yfir sjónum, að takmörkin séu á-
kveðin á þann liátt, sem um er rætt
í konungsúrskurði 22. febr. 1812,
en þar er til tekin einnar mílu fjar-
lœgð frá yztu ey eður hólma við
landið sem stendur upp úr sjó. Þess J
vegna mælist dómsmálastjórnin til
þess, að utanríkisstj. hlutist til um
það við stjórnir hinna útlendu ríkja
þær er hlut eiga að máli, að útlend-
um fiskimönnum verði boðið að
halda sér fyrir utan þetta svið, og er
það sjáljsagt, að þeim ekki heldur
er heimilt að fara til fiskiveiða inn í
jirði og flóa við landið. Bæri þá urn
leið að gefa þeim til vitundar, að ef
þeir fari inn á þetta svið megi þeir
búast við því, að farið verði með þá
samkv. hinum konunglegu tilskipun-
um einkum tilsk. 13. júní 1787.
Að lyktum skal þess getið, að sjó-
liðsstjórninni hefir í dag verið skrií-
að til, að setja foringjanum fyrir
herskipi því, er fara ó í sumar til ts-
lands, reglur, er þessu séu samkvæm-
ar.“
Þetta merka bréf dómsmálastjórn-
arinnar, — sem er stutt en mjög
glöggt yfirlit yfir landhelgislöggjöf
Islands frá fyrstu tíð, — sýnir okk
ur og sannar:
1. Að alla tíð frá 1631 til 1859
hefir verið litið svo á og ríkisst|órn
Danmerkur og Islands haldið fram,
að útlendingar mættn ekki stunda
fiskiveiðar við ísland nær landi en
4 mílur og landhelgi íslands *<mi-
kvœt þessu 4 mílur danskar, sbr. orð
in „að enn séu 4 mílur undan landi
takmarkið, og megi ekki útlendir
fiskimenn veiða nær landinu.“
2. Að frávikin, sem gerð eru frá
þessari gömlu reglu með konungs-
úrskurði 22. febr. 1812, sem ákveð-
ur landhelgina „einnar mílu fjar-
lægð frá yztu ey eður hólma við
landið sem stendur upp úr sjó“, eru
fram komin aðallega af þrem ástæð-
um:
1 fyrsta lagi, „að fengist geti stöð-
ug og óraskanleg regla er farið
verði eftir í þessu efni.“
í öðru lagi, að reglan sé , sam-
kvæmt almennri skoðun um yfir •
ráðin yfir sjónum“, en hún hefir þá
verið sú, að landhelgin ætti að vera
a. m. k. fjórir mílufjórðungar frá
landi um háfjöru.
I þriðja lagi, að landhelgin vairi
viðráðanleg fyrir þau herskip sem
hennar áttu að gæta.
3. Að um það átriði hefir aldrei
verið neinn ágreiningur og beinlínis
viðurkennt af hinum útlendu fiski-
mönnum sjálfum, að íslenzkir firðir
og flóar vœru þeim bannaðir til fiski
veiða sbr. „er það þá sjálfsagt, að
.þeim ekki heldur er heimilt að fara
til fiskiveiða inn í firði og fióa við
landið.“
Það virðist koma greinilega fram
í nefndu bréfi dómsmálastjórnarinn-
ar, að ákvæðin í konungsúrskuroi
22. febr. 1812 um landhelgi íslands
hafa ekki komið raunverulega til
framkvæmda fyrr en árið 1859.
Varðskipsforinginn danski, sem
hingað kom til landhelgisgæzlu árið
1859, hélt fast við fyrirmælin um að'
landhelgin væri ein míla dönsk eða
fjórir mílufjórðungar, en þá risu
upp Englendingar og Frakkar með
þær staðlausu staðhæfingar, að land
helgisákvæðin fyrir veiði í Norðnr-
sjónum giltu einnig fyrir haíið
kringum ísland og því væri íslenzka
landhelgin aðeins þrír mílufjórðung
ar frá landi um fjöru.
Þessu mótmælti ríkisstjórn Dan-
merkur og íslands eindregið og hélt
fast við þá ákvörðun um stærð hinn-
ar íslenzku landhelgi, sem felst í kon
ungsúrskurðinum frá 1812.
Reis nú deila um íslenzku land-
helgina milli Dana annars vegar og
nefndra tveggja stórvelda hins veg-
ar og gekk í þófi til ársins 1872, að
gefin var út hinn 12. febrúar tilskip
un um fiskiveiðar útlendra skipa við
ísland o. fl., sem átti að setja niður
deiluna. Tilskipun þessi, sem er í 7
greinum, var lögð fyrir Alþingi,
sem gerði á henni nokkrar breyting-
ar og lagði til, „að láta 1. gr. frum-
varpsins alveg falla burtu.“ Konungs
fulltrúi mælti með greininni einkum
sökum þess, að hann taldi sektar-
ókvæði hennar nauðsynleg.
Greinin er svohljóðandi: „Ef út
lendir fiskimenn hafa við nokkra
fiskiveiði fyrir ströndum Islands
innan þeirra takmarka á sjó, þar
sem landhelgi er, eins og þau eru
ákveðin í hinum almenna Þjóðar-
rétti, eða kunna að verða sett fvrir
ísland með sérstökum samningum
við aðrar þjóðir, skulu þeir sæta
10—200 rd. sektum.“
Eins og Alþingi réttilega benti á,
er greinin svo óákveðin um takmörk
landhelginnar, að hún mátti þess
vegna falla niður. Þjóðarrétturinn
hefir aldrei sett ákveðnar reglur um
stærð landhelgi og ekki lá fyrir neinn
samningur um víðáttu landhelginn-
ar. Var því stœrð hentiar raunveru-
lega óbreytt frá því sem konungsúr-
skurðurinn 1812 tiltók, og sömuleið-
is óhaggað h.ð jorna ákvœði um að
firðir og flóar Islands vœru bann-
aðir útlendingum til fiskveiða.
Hinir samningavönu Bretar sáu
brátt, að með tilskipuninni 1872
hafði ekkert annað áunnist, en að
opnuð var leið til þess að semja
um landhelgina, þessi leið var farin
og tókst þeim svo vel, að hinn 24.
júní 1901 er gerður samningur milíi
Danmerkur og Stóra-Bretlands um
tilhögun á fiskiveiðum danskra og
brezkra þegna á hafinu umhverfis
Færeyjar og ísland og þar er land-
helgin aðeins talin „3 fjórðungar
úr mílii* út frá yztu takmörkum þar
er sjór gengur eigi yfir um fjöru.“
Bretar liafa með samningi þess-
um fært sig enn betur upp á skaftið
og telja sér samkvæmt honum heim
ilt, að fara inn í firði okkar og flóa,
sem víðari eru en 10 mílufjórðung-
ar milli landa, og fiska þar eftir geð-
þótta, enda þótt ekkert liggi fyrir
um að hinu forna ákvæði um lokun
íslenzkra fjarða og flóa fyrir fiski-
veiðum útlendinga, hafi verið breytt.
Við þennan yfirgang bætist svo ann-
ar sízt minni, en hann er sá, að i
kjölfar Englendinga hafa aðrar
þjóðir, einnig „frændur vorit“
Norðmenn og Svíar, sem þó heima
hjá sér halda fast við fjögra sjó-
mílna landhelgi, siglt inn á einka-
svið okkar og gert fiskistofni okkar
þær búsifjar sem seint verða bættar.
Það sér og á, að ekki hefir sam-
vizka þeirra þjóða tveggja, sem um
íslenzku landhelgina sömdu 1901
verið góð, því ekki var samningur-
inn auglýstur hér á landi fyrr en 2.
marz 1903, og verður hvorki séð, að
álits íslenzkra stjórnarvalda hafi ver:
ið leitað né Alþingi á hann fallist.
Gagnvart íslandi verður því að líta
á samning þennan sem algert valds-
boð, niður fallið um leið og sam-
bandsslitin fóru fram milli íslands
og Ðanmerkur.
LTm víðáttu hinnar íslenzku land-
helgi gilda því nú aðeins hin fornu
fyrirmæli eins og þau eru fram sett
og túlkuð í framannefndu bréfi
dómsmálastjórnarinnar 1859, og
undirstrikast hér enn einu sinni, því
mesta þýðingu mun það ákvæði
hafa, þegar Alþingi gengur frá fiski-
veiða- og landhelgislöggjöf íslenzka
lýðveldisins, að útlendingum hafi
frá fornu fari verið bannaðar fiski-
veiðar á öllum fjörðum og fláurn ís-
lands hversu breiðir sem þeir voru.
Landhelgi sérhvers lands er hluti
af landinu sjálfu, Meðan við íslend-
ingar höfum ekki gengið frá land-
helgismálum okkar, meðan landhelg
in ekki er endurheimt, er ísland
ekki endurheimt að fullu.
Alþingi eitt getur sett og á án
frekari undandráttar að setja lög um
landhelgi lýðveldisins og getur til
álita komið, hvort fella beri ákvæð-
in inn í stjórnskipunarlögin ellegar
bafa þau sérstakan lagabálk.
Vissulega er hér um að ræða rnál
málanna, því auk þess sem löggjöf-
in um landhelgina er þáttur af sjálf •
stæðismáli okkar, þá geymir hafið
kringum ísland þá gullnámu, sem
við höfum ausið upp úr okkar efna-
lega sjálfstæði undanfarinn manns-
áldur.
Hvers virði er það að eiga ein-
hver beztu fiskimiðin í heimi og
geta búið að þeim sjálfir með ný-
tízku skipum og veiðarfærum? Að
hvaða gagni kemur okkur hinn nýi
floti, ef hann kemst ekki einu sinni
út úr fjörðum og flóum fyrir að-
komuskipum útlendum, sem eru á
leið inn í okkar landhelgi að toga
•
okkar fisk, eða herpa síldina okkar?
Það er ekki tilætlunin með rit-
gjörð þessari, að setja fram tillögur
til Alþingis og ríkisstjórnar um
hvernig haga skuli landhelgislc.g
gjöfinni, vona að þessir aðilar beri
gæfu til þess, að ljúka henni sem
heilladrýgst fyrir þjóðina og sem
a'lra fyrst, en sem leiðarvísir og
hugvekja er hún til orðin, og fái hún
vakið þá, sem virðast hafa sofnað á
vaktinni, er tilganginum náð.
tlússyík 11 nóvember 1946.
Júl. Havsteen.