Íslendingur - 08.01.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 8. jánúar 1947
ÍSLENDINGUR
5
Lítið á landið.
ÞAÐ VAR sólbjartan sumarmorg-
un í júlímánuði árið 1946. Eyja-
fjörSur lá lognsvæfSur í faSmi fjall-
anna, litirnir dönsuSu í morguntí-
bránni, hvarvetna blöstu viS slegin
tún og hirt. Þögnin var algjör aS
öSru en því, aS óljóst heyrSist í
mótorbát í fjarska.
Eg átti eftir 3 daga af sumarfrí-
inu mínu. HafSi mér dottiS í hug,
kvöldiS áSur, aS garnan væri nú aS
bregSa sér suður á land og rifja upp
viSkynningu viS fagra staSi um
BorgarfjörS og í nágrenni Reykja-
víkur. — Ja, jafnvel sjá sjálfan höf-
uSstaSinn, sem hefir vaxiS svo mjög
upp á síSkastiS, aS gamli stakkurinn
-stendur ekki einu sinni á beini, held-
ur er fyrir lifandi löngu sprunginn
utan af honum. — Einnig kngaSi
mig til aS kíkja lauslega á Skaga-
fjörS og Húnaþing, eftir því sem þaS
gæti orSiS út um hílglugga. — HafSi
ekki korniS þar áSur.
Eg labbaSi í hægSum mínum inn
á stöS B. S. A. en þaSan áttu nokkr-
ir farþegabílar aS leggja upp um 8
leytiS, áleiðis til Akraness.
Þegar á stöSina kom, básuSu far-
þegarnir sig fljótlega í bílunum, og
var nú lagt af staS og fariS liSugt út
KræklingahlíSina. Þessi praktisku en
ónáttúrulegu farartæki þeyttu upp
óhemju rykmekki, svo aS þeir sem
aftarlega voru í lestinni fengu föt
sín grá, •— um lungun hugsar maS-
ur ekki í skemmtiferS — en þeffær-
um manna fellur hálfilla benzinhræl-
an, sem blandast rykinu, einkum
þeim, sem eru bílveikir, — en þaS
eru fleiri en góSmótlega vilja kann-
ast viS.
Þegar kom vestur í Oxnadalinn,
blasti viS augum ýmislegt, sem ég
hafSi ekki séS áSur, en heyrt oft
talaS um, t. d. Hraun, þar sem lista-
skáldiS góSa sá fyrst dagsins ljós,
hraundranga, sem bera viS loft yfir
bænum, sérkennilegu hólana, sem
fylla a. m. k. hálfan dalinn þarna
frammi í fjöllunum. •—- Lengra vest-
ur í dalnum er urrnull eySibýla,
standa kofarnir sums staSar, ann-
ars staSar hefir tímans tönn máS þá
út. MaSur fer aS hugsa um þaS
fólk, sem háSi þarna lífsbaráttu sína,
elskaSi — og dó, hlýtur aS hafa orS-
iS aS lifa við meiri fábreytni, en nú-
tímamenn geta hugsaS sér. Túnin
hafa veriS lítil og kargaþýfð, ein-
hverjir slægjuhlettir meS ánni —
og upptaliS, nema beitilandiS, þaS
var afbragS. -— Frægar eru Gloppu-
kinnar. Hefir veriS sagt um þær, aS
ef horgemlingur geti staSiS, þegar
húiS sé aS bera hann þangaS,, sé
honum borgið, hverju sem viSri.
DálítiS þykir mér einkennilegt, aS
dalurinn skuli hafa fariS mest í eySi
framan viS hóla, þar er hann feg-
urstur og þar eru landgæSin mest,
— en ofurlitlar fjarlægSir í svona
dal hafa ekki mikiS aS segja nú á
bílaöldinni. í brekku fram i dalnum
hillir undir Bakkasel, býli uppbyggt
á ríkisins kostnaS, svo aS ferSamenn
geti frekar fengiS þar skjól. Þar
hvaS vera Lurkasteinn, frægur úr
sögum, en enginn í bílnum. gat bent
mér á hann.
ReiSar þurka þeir ei val,
þreytuslurk þó reyni.
Allan skurka Yxnadal
upp að Lurkasteini,
segir í Þórðar rírnu HreSu. Ójú,
þeir hafa sjálfsagt reynt aS fara hratt
yfir þá sem nú, og mikill hefir mun-
urinn veriS aS njóta ferSalags á
hesthaki — kannske góShesti -— eSa
hristast og skakast í illþefjandi bíl.
Vegurinn liggur í þægilegum sneiS-
ingum upp á Öxnadalsheiðina, lagS-
síSar ær meS lömh sín, glápa kæru-
leysislega á þessi veltandi ferlíki. —
ÞaS hefir gleymst aS rýja þær, og
svfrnarhitijnn er þeirn óþægilegur.
Nokkur tryppi standa viS veginn en
hrökkva frá en ekki langt, eins og
þau vildu segja: „Eiginlega er okkur
sama urn þessi vélabákn.“ — Mér
verSur á aS spyrja, þegar komiS er
góSan spöl frá Bakkaseli, hvar er
þessi ÖxnadalsheiSi? •— Mér fannst
þetta vera frekar þægilegt skarS en
heiSi. '— Einhver brosti aS svona
barnalegri spurningu, — og svo var
ekki meira um það. Vestur í svohefnd
um Giljareit er stoppaS, skilaS pósti
lil vegakarla, sem þar eru aS leggja
nýjan veg uppi í hlíSinni, mannvirki
mikiS, sein mokaS er inn í hlíSina
m'eS jarSýtu, — og var garnan aS
sjá hana vinna.
Áfram er haldiS og er brátt kom-
iS á vesturbrún heiðarskarSsins, þar
blasir viS dalur mikill og frægur:
NorSurárdalur í SkagafirSi, þröng-
ur virSist hann en sæmilega grasi-
gróinn. Þar eru sögustaSir, svo sem
Hálfdánartungur, í brekkunum und-
ir heiSinni, þar sem hesldraugur-
inn átti heima, Silfrastaðafjall meS
Valagilsá og Skeljungssteini, sem
SilfrastaSaskeljifng'itr var bundinn
viS. Valagilsá er ^ sérkrímiileg og
fræg af kvæSi Hannesar Hafstein,
sem þóttist hafa orSiS" tímanaumur
í viSskiptum viS ána. SilfrastaSir
eru og sögufrægt höfuSból, ferSa-
maSurinn tekur helzt eftir hinum
ótölulega grúa af torfbæjum, um allt
tún. ÞaSan sér í ýmsar áttir til
byggSra dala, en hýsing sýnist yfir-
leitt torfkofaleg.
HjóliS snýst! Blönduhlíðin blas-
ir viS. Þar tekur maSur bezt eftir
Bólu, sem Hjálmar var kenndur viS,
kotræksni við djúft gil. SögustaSur-
inn Miklibær er skammt frá, — á
bílamælikvarSa, þar eru ÖrlygsstaS-
ir, þar sem Sturlungar féllu. Gætu
heitiS ÖrlagastaSir, því aS varla hef-
ir nokkur blettur haft meiri áhrif á
örlög lands og þjóSar.
NiSur um héraSiS hlasa þau viS
stórbýlin skagfirzku, svo sem Akr-
ar, Flugumýri, VíSimýri og hvaS
þau nú öll heita, hýsing verSur ný-
tízkulegri, — og grasiS, maSur lif-
andi — allt veSur í grasi. Bílarnir
taka HéraSsvötnin í einu stökki, ■—-
af sem áSur var! — Þau velta þarna
áfram, meS „stoiskri“ ró, sama um
gjörSina, sem bílarnir renna sér yfir,
sama um allt. Brátt er komiS aS
Varmahlíð, þar er áð. VarmahlíS er
skólasetur, — ungmennaskóli. Á
sumrum er haldið þar uppi gisli-
húsi. Standa húsin utan í lágum ási,
og er þaðan ljómandi útsýn austur
yfir sléttlendið og niður um Hegra-
nesiS og Hólminn. Af Stóravatns-
skarði, sem er milli Skaga- og Húna-
vatnssýslna, sér út um allan Skaga-
fjörS. Drangey og ÞórSarhöfði.
blasa við, sem fjöll, upp úr miSjum
firði og Mælifellsh iiúkur stendur
hnarreistur yfir þeim, eins og hann
eigi að passa hjónaleysi þessi, — og
sé sér þess meðvitandi vel.
Vestan til í StóravatnsskarSi stend
ur maSur eins og merkikerti
viS veginn, —- stendur þannig, aS
þaS vekur eftirtekt, bakhlutinn snýr
að bílunum unz þeir eru allir komn-
ir framhjá. — Bílsljóri okkar stopp-
ar og lítur út, enn slendur þessi ná-
ungi þarna í moldarflaginu og hreyf
ir ekki svo mikiS sem hönd. Bílstjór-
inn kallar til hans og spyr hvort
hann vilji upp í bílinn. Náunginn
muldrar eitthvaS urn, að það væri
kennske gott, ■— „dálítinn spotta“.
— Inn í bílinn kemur liann og hjá
mér sezt hann. HugSi ég gott til aS
spyrja náunga þenna um eitt og
annað, sem fyrir augu bar, en ....
jú takk .... ef ég yrti á hann, var
hann úti á ,,þekju“ — eða í öðrurn
hugarheimum, og heyrSi víst lítiS
til mín — svo aS ég huggaði mig
viS aS hann færi vonandi eflir „dá-
lítinn spotta“, — og gafst alveg upp
viS aS ræða viS hann. KomiS er á
háa hlíSarbrún og sér yfir fagran
dal — bær sýnist vera úti í hvolfinu,
nærri upp undir brún, sér þar á
lúngarSshorn og eitthvert hús. HvaS
er þarna? spyr ég einhvern. Þverár-
dalur, var svariS. Hvar er þá Ból-
staSarhlíS? — beint fram undan,
þarna niðri. Ætla bílarnir aS steypa
sér hérna fram af heiðinni? —•
Þetta er skárra en þaS sýnist. Mér
sýnist vegurinn liggj a hjá BólstaSar-
hlíS en Þverárdalur vera talsvert úr
leið, — raula braginn hans Þorsteins
Erlingssonar. — Mér er sagt aS brag
ur sá sé til orðinn í samræmi við
gestrisni þessara tveggja bæja, -—
og varS ég aS láta mér þaS lynda.
—• Bílarnir eru komnir klaklaust
niður og fara nú fram hjá BólstaSar-
hlíS. — Jú! Þar er svipuð kofa-
mergS í túninu og á SilfrastöSum.
— Brált er komiS aS á mikilli, og
rennur hún eftir fögrum dal, meS
byggSum þverdölum til beggja
handa. HvaS heitir nú þetta: —
Langidalur og Langadalsá — sagði
einhver, Blanda sagSi annar, og
þarna eru Holtastaðir, prýSilega hýst
stórbýli, — en slík voru nú fleiri
þarna í dalnum. — Eg sætti mig við
þessar upplýsingar.
Hefði ég ekki, vífaval
vissn á þínum fundum.
— Leiðin, eftir Langadal,
löng mér þætti stundum,
kvaS einn hagyrðingurinn á hesta-
öldinni, þegar sækja varð á fund
unnustunnar — eða hjákonunnar —
á færleiknum einum — oSa þá gang-
andi. — Bílaöldin hefir gert athafn-
ir þessar auSveldari, eins og annaS
fleira. — Brátt er komið að Blöndu-
ósi. Meyjarskólinn frægi er á hægri
hönd á háum mel, þar er og hæki-
stöS kaupfélagsins, — og sýnist
sambúðin góð, — aS sumri til. Far-
ið er yfir hrú ofan viS þorpiS og er
nú brátt komiS í aSalhlutann, þar
sem sýslumaðurinn býr, kirkju-
garðurinn, kaupmenn o. s. frv. Þar
er og lyfjabúð í Vöruhússhorni og
þar eru allmörg grasbýli, meS lag-
legum túnum og góðri töðulykt úr
hlöSum. FólkiS hvarf inn í fremur
lítiS hús og keypti mat. UndirritaS-
ur ranglaði niður aS sjónum, þar
sem Blanda blandast honum, og
virtust kossar þeirra stórskornir,
faðmlög og feginsandvörp þung. Eg
gekk vestur eftir fjörusandinum,
þar var á nokkrum stöSum stungiS
netum út í sjóinn, meS stöng og lá
hún þar hjá. Sennilega silungnum
ætlað aS renna í þetta. SíSan klifr-
aði ég upp á höfðann sýslumanns-
ins og hafSi þaSan yndislegt útsýni.
— Skagaströnd blasti við í austri, í
norðri var Flóinn, viðfemur ómælis-
geymur, í norðvestri gamlir kunn-
ingjar, fjöll úr Strandasýslu, hjúpuS
hálfgagnsærri hitamóðu júlídagsins.
Eg geng suð’ur eftir höfSanum, alla
leiS suður í holt. Þar var ganda sag-
an, — ræktaðir blettir og uppuriS
land skiptist á, — eins og viS önnur
þorp á Islandi. •— Ræktunin og rán-
yrkjan! ■— Svo inn í þorpið á ný, —
ég held ég mundi kunna við mig á
Blönduósi. Fólkið er að tínast út úr
matarhúsinu, — og brátt snúast
hjólin á ný og „hinn þögli“ er sestur
við hliSina á mér! HvaS skyldi
„spottinn“ hans vera langur?
Nú liggur leiðin í suðvestur —
alls staðar blasa viS fögur sveita-
býli, — og hvaS er nú þetta? Þing-
eyravatn svarar einhver. — Mér
fannst það ná talsverðri líkingu við
Húnaflóa sjálfan, söm var móSan,
sama víðfemið, — eða a. m. k. sömu
ættar. Þarna viS austur horniS —
eða veginn — er Akur hans Jóns Pá,
— og þarna eru Þingeyrar. — Sko
kirkjuna langt frá bænurn, uppi á
hól. Þarna langt vestur í móðunni
grillir í Gottorp, hans Ásgeirs —
með hrútana og góðhestana, — og
þarna .... ja, það mætti lengi telja
svona óendanlega. — LeiSin liggur
yfir Vatnsdalinn, yndislega sveit. —
Allavega litar beljur sjást á beit, og
sést ekki nema nokkur hluti búks-
ins, hitt hverfur í grasið. — Skyldi
nokkurs staðar á Islandi vera eins
búsældarlegt og í Vatnsdal í Húna-
þingi, það væri þá helzt sums staðar
Framhald á 6. síðu.
Sigurður Guðmundsson,
skólameistari:
Heiðnar hugvekjur
og mannaminni.
Utg.: Tónlistarjélag Akureyrar.
SigurSur GuSmundsson, skóla-
meistari, hefir fyrir löngu hlotið al-
menna viðurkenningu sem einn merk
asti skólamaður og uppeldisfrömuð-
ur þjóðarinnar. Margar ræður lians
„á sal“ — eins og það er kallað af
skólanemendum M. A. — hafa sýnt
svo næman sálfræSilegan skilning,
aS þær munu jafnan verða þeim
minnisstæðar, sem á lilýddu.
Tónlistarfélag Akureyrar hefir nú
gefið út safn af erindum og grein-
um skólameistara. Nefnir skólameist-
ari safn þetta Heiðnar hugvekjur og
mannaminni.
Nafn bókarinnar er óheppilegt og
engan veginn réttnefni. Sem sannur
uppalandi, er SigurSur GuSmunds-
son ákveðinn talsmaður kristilegra
siðgæSishugmynda, og. hera hugvekj-
ur hans þess víða merki. Þarf því
enginn aS forðast bók hans af þeim
sökum. Er margt snilldarlega sagt í
hugvekjum hans, og eru þær hverj-
urn manni hollur lestur.
En það er ekki aðeins efni bó,kar-
innar, sem er merkilegt, heldur einn-
ig hin snjalla meðferð íslenzkrar
tungu. Ritháttur SigurSar skóla-
meistara er einstæður, og vald hans
á íslenzkri tungu svo mikið, að
liann leikur sér víða meS hin torveld-
ustu orð og orðasambönd. Það er
því gott fyrir hvern þann, sem kynn-
ast vill hrynjanda íslenzkunnar og
auka orðaforða sinn að lesa ritgerð-
ir Sigurðar skólameistara.
Heiðnar hugvekjur og manna-
minni er kærkomin bók öllum þeim,
er unna rammíslenzku máli, jafn-
hliSa skarpri íhygli og athugun á
mannlegu eðli, því að á því sviði
stendur SigurSur GuSmundsson,
skólameistari fáum Islendingum að
baki. Honum hefir líka um aldar-
fjórðungsskeið gefizt sérstakt tæki-
færi til þess að kynnast sálarlífi og
hugsunarhætti íslenzks æskulýðs.
Bókin er prentuð í Prentsmiðju
Björns Jónssonar, og er frágangur
hennar góður.
Sonur skólameistara, Orlygur, sem
kunnur er orðinn fyrir snjallar teikn-
ingar sínar, hefir teiknað kápu bók-
arinnar.
Tónlistarfélag Akureyrar hefir
unnið þarft verk með þessari útgáfu
sinni.
*
Fimm barnabækur
frá Æskunni
BarnablaSiS Æskan hefir nýlega
gefiS út firnm mjög snotrar barna-
og unglingabækur.
MeSal þessara bóka er hin skemmti
lega saga skáldkonunnar frægu
Selmu Lagerlöf um Nilla Hólmgeirs-
son, sem varð að dvergálfi og ferS-
aðist á ævintýralegan hátt um alla
SvíþjóS. Marino Stefánsson hefir
þýtt söguna eftir mjög styttri danskri
útgáfu. Er bókin prýdd 40 myndum.
Þá er sagan Kynjafíjill eftir hinn
hugmyndaríka höfund Jul. Verne,
sem ritað hefir ýmsar furðulegar
Framhald á 6. síðu.