Íslendingur - 05.03.1947, Síða 5

Miðvikudagur 5. marz 1947
ÍSLENDINGUR
5
Akureyri er ungur bær. Árið 1800
eru sagðir Jiér 6 menn íslenzkir, ári
seinna eru þeir 39 og meiri hluti al
þeim danskir, sem eru hér aðeins á
sumrin, en fara utan á haustin.
72 árum seinna kem ég til Akur-
eyrar, og er þá íbúatalan ekki kom-
in hærra en í 175 manns, enda að-
eins um innhæinn að ræða. Af þessu
sésl, að fjölgunin hefir orðið mjög
hægfara á þessu tímabili. Svo koma
árin frá 1880—'90 hins verstu ár
19. aldarinnar, og drógu þau ár hug
og kjark úr mönnum, ekki einasta í
bænum, heldur á öllu Norðurlandi.
Eftir 1890 fer aftur að batna í ári
og vonir manna um betri tíma að
glæðast aftur.
Ilið fyrsta framtak, sem bærinn
gerði, var þegar hann lét fylla upp
vik það, er sjór gekk upp í frá Að-
alstræti 28 að húsi Sigtryggs Jóns-
sonar nr. 16* Á þessari uppfylling
standa nú 7 hús austan Aðalstrætis
og 4 vestan vegarins, og arú er ný-
reist fallegt hús á stórri lóð af Gunn-
ari Tliorarensen. Öll eru þessi hús
falleg með trjám og görðum í kring
og innbænum til mikillar prýði.
1893 er annað átak gert að leggja
veginn milli Akureyrar og Oddeyr-
ar af Tryggva Gunnarssyni. Vegur-
inn sýndi strax. hve mikilvægt þetta
verk var, því að undir eins fóru að
rísa upp hús vestan vegarins, og
Oddeyrin tók óðum að byggjast.
J'etta átak að leggja Hafnarstræti,
markar straumlivörf í sögu þessa
bæjar.
Á næstu árum eftir þetta rísa upp
innlendir kaupmenn og verkamanna-
félög, og sameinast bæði íslenzkir
borgarar og verkalýður bæjarins um
það að koma dönsku selstöðuverzl-
uninni hér fyrir kattarnef, og tók9t
það áform mjög fljótlega. Þetta á-
tak er ekki minnst, þegar að er gáð.
Eitt af því, sem bærinn lét gjöra,
var liin mikla nýsköpun við höfnina.
Öll Skipagata varð þá til og Hafnar-
stræti að norðan, suður að nr. 96.
Öíl þessi nýsköpun hefir orðið til
mikillar prýði, og gefið bænum ör-
uggar tekjur. Eg hygg því, að ný-
sköpun með sjónum borgi sig bezt
fyrir bæinn og gefi honum tryggar
og varanlegar tekjur, og mun ég
síðar víkja betur að nýsköpunarmál-
um bæjarins.
Síðastliðin 20—25 ár hefir ein-
staklingsframtakið og KEA látið
mest til sín taka. Hundruð húsa
hafa verið byggð, sem veitt hafa
hundruðum manna atvinnu og veitt
bænum um leið miklar og öruggar
tekjur. Þessi þróun er að mínu á-
liti rétt þegar hún byggist á fram-
taki einstaklingsins; það framtak
verður alltaf að vera og má ekki á
nokkurn hált úr því draga heldur
örfa það til framkvæmda, Á þess-
um 20—25 árum hefir öll ytri brekk
an byggzt, og injög mikið á Odd-
eyri. Á þessu tímabili hefir KEA
byggt miklð til fegurðar og prýði
í þessum bæ, svo sem Hótel KEA og
hin fallegu verzlunarhús sín við
Hafnarstræti, og er þó ótalin hin
mikla breyting, sem gerð hefir verið
í hinu svonefnda Grófargili, sem var
ljótt og leiðinlegt að sjá.
Þetta skýri ég betur í örnefnum
Látus Thorarensen
Akureyri ætti að yeta orðiö tegursti
bær landsins og standa á Oruggum
fjarhagslegum grundvelli.
Akureyrar, sem ég hefi lokið við
að skrifa, svo að ekki gleymist þau
að fullu og öllu.
Við síðustu þingkosningu voru á
kjörskrá 3833 menn. Mun því nú
vera komið nokkuð á sjöunda þús-
und allt í allt, og sést af þessu, að
mikil, og margbreytileg atvinna þarf
að vera fyrir hendi, ef öllu á að verða
borgið.
Útgerð þarf að aukasl mikið, frá
því sem nú er. Iðnaður einnig að
vaxa mikið. Niðursuðuverksmiðja
til að vinna úr sjávarafurðum, og
upplandi bæjarins meiri gaunmr
gefinn en verið hefir, og svo inætti
lengi telja.
Nýsköpun á landi meðfram sjón-
um tel ég mestu varða fyrir þennan ’
bæ, þar sem sýnilegt er, að með vax-
andi fólksfjölgun þurfa fleiri og
meiri byggingarlóðir að vera til í
bænum, svo að einstaklingsframtak-
ið fái að njóta sín, og vil ég nú
hér á eftir sýna fram á, að Akureyri
er ekki illa stödd í því efni, síður en
svo.
Eg hefi nú í þessari grein minni
lýst að nokkru fortíð og nútíð þessa
bæjar og stiklað þar á stærstu stein-
um. Nú langar mig, lesendur góðir,
að lyfta örlítið tjaldi framtíðarinn-
ar, og vita, hvað ég 9é þar. Að vísu
er framtíðin óskráð blað, en margt
má sjá og segja fyrir um, ef vel er
að gáð.
í stimar kom grein í blaðinu „ís-
lendingi" eftir Svéin Bjarnason, fá-
tækrafulltrúa, um uppfylling sunn-
an Strandgötu á Oddeyri. Þeirri
grein er ég samþykkur og mun því
ekki ræða það frekar.
En ég ætla að litast um inn Hafnar
straiti og vita, hvað þar ber fyrir
augu mín. Nr. 105 í Hafnarstræti er
yzta húsið í götunni og má segja að
það sé í hjarta bæjarins. Þetta hús
er gamalt og óprýðir því strætið og
ætti að byggjast að nýju.
Þá er húsið nr. 99 í sama stræti,
sem að sjálfsögðu verður að hverfa,
en nýtt liús að rísa á giunni þess,
enda veit ég að svo muni verða inn-
an skamms tíma.
Næst kem ég að húsinu Karoline-
Rest. Allan austurhluta þess ber að
rífa hið bráðasta, breikka sundið að
kirkjutröppunum og græða upp
melinn að norðan. Með því móti
myndi útsýnið til kirkjunnar mjög
mikið fríkka frá höfninni eða af
bryggjunni að sjá.
Eg held inn Hafnarstræti og stað-
næmist við hús það, er Björn Ilall-
dórsson er að byggja. Fyrir sunnan
það eru þrjú húsastæði að húsi Óla
póstmeistara, en mér er sagt að þar
eigi ekki að byggja, og er það til ó-
prýði, ef ekki verður byggt alla
leið að nr. 79.
Eg held nú sem leið liggur inn
Ilafnarstræti að 23. Þar blasir við
augum manna hinn fagri blóniagarð-
ur Margrethe Schiöth, sem sýnir um
langan tíma hið óeigingjarna verk
þessarar konu í þágu fegurðar og
prýði í bænum.
í sambandi við þessi fáu orð mín
um Margrethe Schiöth, vil ég geta
annarrar konu, frú Onnu Schiöth,
sem gekkst fyrir stofnun Listigarðs-
ins á Akureyri og sá um hann, þar
til lengdadóttir hennar frú Mar-
grethe Sehiöth tók við honum við
fráfall frú Onnu Schiöth. Listigarð-
urinn er settur á stofn 1911 eftir
teikningum frú Önnu sjálfrar, og
vann hún öllum stundum að vexti
hans og viðgangi. Frú Anna Schiöth
hefir því verið fyrsta konan í þess-
um bæ, sem brotið hefir ísinn í
þessu efni og iná því nafn hennar
ekki glatast heldur geymast á sögu-
spjöldum Akureyrar. í fyrstu stjórn
garðsins voru Anna Schiöth, Sigríð-
ur Sæmundsen og Alrna Thoraren-
sen,
Næst geng ég suður að 18. b, þar
á að fylla upp úr eystra horni þess
liúss, alla leið að lóð Gunnars Thor-
arensen.
A þessu svæði mætti byggja nrörg
liús með görðum í kring. Nú sér
maður ekki annað á þessum bakka
en hænsnahús, báta á hvolfi eða uppi-
loft, rétt við veginn. Að sjálfsögðu
þarf að leggja gangstétt austan veg-
arins frá Gunnari Th. út fyiir nr. 18,
og fylla veginn frá brúnni suður á
móts við nr. 11, sem oft er vondur
yfirferðar á vetrum.
Frá Hafnarstræti 11 suður að
Hafnarstræti 3 er all eyðilegt um að
litast, skúrar gamlir og ljótir; þarna
væru þó fögur húsastæði, ef byggt
væri á þeim. Þar ætti að'byggja gott
verzlunarhús fyrir innbæinn, því að
verzlanir hafa þann töframátt, að
fljótt byggist í kringum þær. Yrði
nú þessu komið í framkvænrd á
næstu árunr, er Ilafnaistræti út og
inn orðin falleg gata.
Eg er nú kominn að enda Hafnar-
strætis og byrjar því Aðalslræti, eða
hin svokallaða Fjara. Inn að Aðal-
stræti 23 virðist allt vera í góðu
lagi, en frá því húsi þarf að fylla
upp alla leið suður að húsi Sigurðar
Flóventssonar nr. 63. Á öllum þeim
parti mætti reisa mörg nryndarleg
luis, og færi þá innbærinn (Fjaran)
að fríkka, ég tala nú ekki unr, ef tekst
að græða upp nrelana upp á brúnir.
Innbærinn og Fjaran hefir lengi
legið óbætt lrjá garði, og er því mál
til konrið, að bæta það upp, því að
í innbænum og Fjörunni stóð vagga
I þessa bæjar, enda fegurðin og veður
sældin ennþá nreiri en í útbænum
eða á brekkunum.
Eg get ekki skilið svo við fjöruna,
að ég minnisl ekki á hinn fyrst trjá-
garð, er ræktaður var í bænunr lanst
fyrir síðustu aldanrót af jóni Chr.
Stephánssyni,' dannebrogsmanni. —
Mér, senr þeltá rila, er fnll kunnugt
unr uppruna garðsins, því að ég vann
í þrjár vikur að því, undir stjórn
Jóns, að stinga upp, lrerfa og beða
garðinn undir sáningu. Jón sáði því
hinunr fyrstu trjáplöntum, og lét sér
nrjög annt unr þær, nreðan hann
stjórnaði garðinunr. Þegar hann
lrætti, tók Sigurður Sigurðsson, bún-
aðarmálagtjóri, við garðinum og unr-
sjá hans. Síðar var garðurinn af-
hentur Baldvin Ryel, kaupnr., sem
hefir liann enn og stjórnar honunr.
Eg get þessa garðs, þó að þetta sé
úr löngu liðinni tíð, vegna þess, að
í Útvarpinu kom fyrir nokkru
75 ára minningarræða um Sigurð
búnaðarnrálastjóra, og var hann þar
sagður, að mér heyrðist, lrafa verið
formaður garðsins frá byrjun, en
Jóns Chr. ekki getið nreð einu orði.
Þessa umsögn vil ég því leiðrétta
fyrir eftirkomandi tíðir. Jóni ber sá
heiður og enguni öðrum.
En nú bregð ég nrér yfir í liðinn
tínra, því að öll framtíð byggist
r raun og veru á liðna tínranum,
franrtíð og liðiir tíð falla lrver í ann-
ars faðnr, og af liðinni tíð lærir franr
tíðin mikið, og hagar sér eftir því.
Ennþá leita ég til liðna tímans. Eg
geng að gamla kirkj ugrunninunr;
hvað' sé ég? Dálítinn grasgróinn
blett. Þetta er helgur staður fyrir
mig, senr svo lengi lrefi lifað og
starfað þar. Minningarnar streyma
uni huga minn óðfluga. Hér var það
1878, að ég lcraup í fyrsta sinn fyrir
altari Drottins og vann nritt ferming
arheit, þó öðruvísi væri það lreit þá
en nú, því að það hefir breytzt, senr
betur fer. Nokkrum árunr síðar varð
ég svo lánsamur, að takast á lrendur
nrargþætt störf í þágu kirkjunnar í
fleiri áratugi. Það starf gjörbreytti
lífi nrínu; þá fyrst fór ég að hugsa
á aðra leið en áður. Eg minnist
liinna fögru, blíðu tóna frá altari
Drottins, allra þéirra, sem ég hefi
séð standa fyrir altari í Akureyrar-
kirkju, þótt þar beri af öllurn séra
Geir Sæmundsson prófastur. Eg
nrinnist hinna mjúku tóna orgelsins
frá söngloftinu. Nú er dynjandi
dimmraddað hljóðfæri koniið í stað
inn í hinni nýju kirkju. Eg minnist
söngsins í lágkirkjunni, senr orðinn
var mikill, en nú eru alls staðar
konrnir kórar þaulæfðir, sem eru
þess valdandi að lágkirkjan þegir,
þorir ekki að syngja drottni sínum
lof og dýrð og hættir svo að hafa með
sér, smátl og smátt, sájmabækur í
kirkjuna. Þetta tel ég illa farið, ef
það dregur úr kirkjusókn víða unr
land.
Eg sagði að þessi slaður væri
helgur staður, og ég veil hanjr er
það fjölnrörgum nrönnunr hér r bæ.
Því er það Jrending nrín til bæjar-
stjórnar Akureyrar, að hún verndi
þennan grunn og Játi ekki byggja á
honum, fyrr en ný kirkja vefður ]rar
reist.
Innbærinn mun á næstu árunr
taka miklum stakkaskiptunr og fólk-
inu fjölga mikið frá þvr senr nú er,
enda líka fer ein kirkja r bænunr
ekki að nægja í framtíðinni.
Eg get nú Jrúizt við, að einhverjir
lesendur þessarar greinar segi senr
svo: Það þýðir ekki nrikið að fylla
upp í innbænum, fólkið þykist vera
of langt frá vinnustöðum. Þetta er
lierfilegur misskilningur, því næg
eru tækin til að flytja menn að og
frá vinnuslöðvum, auk ]ress nrá bú-
ast við, að i náinni framtíð, konri
hér strætisvagnar. Bærinn er þannig
byggður, að full þörf fer að verða á
þeim hér.
Þá er ég nú búinn að litast unr
inn á fjöruenda. Innst í lrænunr sé
ég aðeins fjögur hús falleg, hús
Sigurðar Flóventssonar, húsið
Kirkjuhvoll, lrús Jóns Sveinssonar
og svo hús lngibjargar Hansdóttur.
Eg liefi nú lýst innbænum og
fjörunni, og því, eenr nrér finnst
þurfa að gjöra í náinni framtíð.
Þá kem ég að stærsta málinu, Leir-
ununr, leirugarðinum, beizlun árinn-
ar, og stefnu hennar í framtíðinni.
Ilinn fyrsti nraður, sem konr fram
með tillögu um Leirugarðinn, var
hinn nrikli framkvænrda og hugsjóna
maður Magnús Kristjánsson, for-
stjóri landsverzlunarinnar og síðar
ráðherra og þingnraður. Hann fékk
þvr til vegar komið, að grjóti var
ekið á ís í garðinn, en því miður
þurfti hann að hverfa suður til lang-
dvalar, vegna enrbætta sinna. Álrug-
inn fyrir þessurn garði hvarf því nreð
brottför hans, og nú er garðurinn
að nie9tu sokkinn í leirurnar.
1918 tekur svo Frímann B. And-
ersen nrálið upp að nýju r tínraritinu
„Fylkir“, læt ég lrann nú sjálfan
segja frá. Hann segir svo á blaðsíðu
110: „Leiran gerð að engi. Einar
400 til 500 þúsund krónur ættu að
nægja til þess. að leggja góðan veg,
rúma 2 km. á lengd. 6 nr. á breidd
og 2 til 3 m. á hæð, yfir Leiruna,
ásamt svifbrúm yfir stærstu álana,
og stíflugörðunr er ge'rðu nálega 4
ferkm. þ. e. unr 1300 vallardagslátt-
ur af bezta flæðiengi, auk þess að
vegurinn nryndi verja höfnina fyrir
framburði úr ánni. Af þessu flæði-
engi nrundi fást eftir 10—15 ár 400
kúa fóður, þ. e. 12000 hestar af
toðugæfu heyi áilega, og það selt á
5—6 krónur hesturinn, gefur 60—72
þúsund krónur. Það fyrirtæki ætti
því að geta borgað sig á 20—30 ár-
um og gefa auk þjóðvegs yfir Leir-
una 3 ntiljón króna virði af flæði-
engi, virtu á 250 krónur vallardag-
sláttan.“
Þetta segir Frímann B. Anderson í
grein sinni, en ég er langt frá því að
Framh. á 7. síðu.