Íslendingur - 26.03.1947, Blaðsíða 4

4
Miðvikudaginn 26. marz 1947
ISLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
Útgefandi: Útgáfufélag Islendings
* Skrifstofa Gránufélagsgötu 4.
Sími 354.
Auglýungar og afgreiðsla:
Svtmberg Einarsson.
Pó.thólf 118.
PRENTSMIÐJA BJÖRNS JÓNSSONAR H * F
Fjárhagsráð
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um
fjárhagsráð hefir verið til umræðu í
þinginu undanfarna daga. Enn hefir
frumvarpið ekki verið endanlega af-
greitt, en umræðurnar gefa til kynna,
að það muni verða samþykkt með
litlum eða engum breytingum.
Stofnun þessa nýja ráðs virðist að
verulegu leyti vera byggð á tillögum
hagfræðinganefndarinnar. Er ætlun-
in að leggja undir fjárhagsráð öll
þau mál, sem áður hafa heyrt undir
við.kiptaráð og nýbyggingarráð, en
fjárhagsráði er þó ætlað að hafa enn
meira vald, því að fyrirhugað er, að
leyfi þess þurfi til allra meiri háttar
framkvæmda í landinu.
Hvað sem segja má um öll hin
víðtæku afskipti ríkisvaldsins af at-
höfnum og framkvæmdum einstakl-
inganna, er það þó augljóst> að sam-
ræming hins opinbera eftirlits og
skipulagningar er spor í rétta átt.
Æskilegt er, að öll stjórn innflutn-
ingsmála og ráðstöfun gjaldeyris sé
^i^ainni hendi, því að annars er hætt
við glundroða. Er það auk þess til
inikils hægðarauka að geta snúið sér
til eins aðila.
Ástæða er til að fagna mörgum
þeim ákvæðum frumvarpsins, sem
sérstaklega snerta verzlun og inn-
flutning. Er augsýnilega ætlunin að
hagnýta eftir megni hagsýni kaup-
sýslumanna og kosti samkeppninnar
í verzluninni. í stað þess að veita
ákveðnum fyrirtækjum forréttinda-
aðstöðu er mælt svo fyrir, að fyrir-
tæki, sem selja vörur sínar ódýrast,
skuli sitja fyrir innflutningsleyfum.
Væntanlega verður álagningarregl-
unum einnig breytt í viðunandi horf.
Eftir frumvarpinu á fjárhagsráð
raunverulega að hafa eftirlit með
ráðstöfun alls fjármagns í landinu
og sjá um, að fjárfesting verði ekki
óeðlilega mikil. Mega því hvorki
opinberir aðilar, félög né einstakl-
ingar ráðast í neinar framkvæmdir,
nema með leyfi fjárhagsráðs. Án efa
mun mörgum þykja þessi nýju af-
skipti ríkisvaldsins æði mikil skerð-
ing á athafnafrelsi einstaklinganna,
og er það að vissu leyti rétt. Hitt
virðist aftur á móti ljóst, að í bili
verði naumast komizt hjá þessum af-
skiptum. Fjárfesting undanfarandi
ára hefir verið allt of mikil að dómi
hagfræðinganefndarinnar. Reyndin
hefir því orðið sú, að lánsfé bank-
anna hefir þrotið. Meginhluti þeirra
framkvæmda, sem unnið hefir verið
að, er án efa nauðsynlegt, en það er
óumflýjanlegt að takmarka á hverj-
um tíma framkvæmdirnar við það
fjármagn, sem fyrir hendi er. Áður
(jÞaníiaSrot
FRA LIÐNUM DOGUM.
Elztu leikrit á Islandi.
FJÁRLÖGIN
OG ÞÁ er nú loks farinn að komast
skriður á afgreiðslu fjárlaganna fyrir árið
1947. Mátti það nanmast seinna vera, því
að vafasöm aðferð er það að greiða eftir
bráðabirgðaheimild marga mánuði ársins.
Enn er ekki ljóst, hverjar niðurstöðu-
tölur fjárlaganna verða, en eins og sakir
standa eru horfurnar ekki glæsilegar. —
Virðist lítt gerlegt fyrir fjármálaráðherra
að taka við fjárlögum með tugmiljóna
króna greiðsluhalla. Er ekki annað sýnna
en komið sé á yztu nöf með útgjöld ríkis-
ins, því að þau aukast stórlega með ári
hverju og'allt útlit fyrir, að þau verði nú
hærri en nokkru sinni fyrr. Er auðvitað
æskilegt að hægt sé að verja sem mestu
fé til allskonar þjóðfélagsumbóta, en var-
ast verður þó að spenna bogann svo hátt
að hann bresti.
Eins og áður hefir verið drepið á hér
í blaðinu, er algerle'ga óyiðunandi, hvernig
afgreiðslu fjárlaga er háttað, Oftast nær
umturnar Alþingi fjárlagafrumvarpi fjár-
málaráðherra svo, að það hækkar í með-
ferð þingsins, jafnvel um marga tugi
miljóna. Allir keppast um að gera kröfur
hefir verið rækilega á það bent hér
í blaðinu, hversu fjárskortur bank-
anna gæti hæglega stöðvað ný-
sköpunarframkvæmdir. Augljóst er,
að framkvæmdir þær, sem miða að
því að efla atvinnuvegi þjóðarinnar,
verða að sitja fyrir öllum öðrum
framkvæmdum. Þetta hefir ríkis-
stjórnin gert sér ljóst, og því íelur
hún nauðsynlegt að tryggja það, að
fjármagn þjóðarinnar verði fyrst og
fremst hagnýtt til framkvæmdar
þeirrar meginstefnu hennar að halda
áfram þeirri eflingu atvinnuveganna,
sem fyrrverandi ríkisstjórn hóf, og
tryggja þannig efnahagslegt öryggi
þj óðarinnar.
Ýmsir hafa talið að fylgi' Sjálfstæð-
isflokksins við þessi nýju afskipti
ríkisvaldsins, væri fráhvarf frá stefnu
hans um athafnafrelsi einstakling-
anna. Þetta er ekki rétt, nema að
litlu leyti. Sjálfstæðisflokkurinn lít-
ur að vísu svo á, að ríkisvaldið eigi
ekki að leggja nema sem minnst höft
á framtak einstaklinganna. Hins veg-
ar hefir flokkurinn aldrei verið því
andvígur, að ríkisvaldið beindi á
hverjum tíma framtaki einstakling-
anna að þeim verkefnum, sem brýn-
ust nauðsyn hefir verið til að láta
sitja í fyrirrúmi. Með nýsköpunar-
stefnunni tók hið opinbera sér í
hendur ákvörðunarvald um það,
hvaða tæki nauðsynlegast væri að fá
til landsins, en einstaklingar voru
síðan hvattir til þess að kaupa þessi
tæki og starfrækja þau. Einkafram-
takið var því fyllilega viðurkennt og
svo er enn. Ekki aðeins einstakling-
ar, heldur einnig opinberir aðilar,
sveitir og bæjarfélög, þurfa að fá
leyfi fjárhagsráðs til fjárfestingar.
Einstaklingar og félög eiga engu síð-
ur en opinberir aðilar að fá leyfi
ráðsins til nytsamlegra framkvæmda.
Eftírlit ráðsins á fyrst og fremst að
beinast að því, að takmarka svo fjár-
festinguna, að framkværodir ein-
fyrir sín kjördæmi, og endirinn verður sá,
að fjármálaráðherru neyðist til að bera
fram ótal skattafrumvörp til þess að jafna
greiðsluhallann. Þótt fjármálaráðherra sé
þannig algerlega varnarlaus fyrir fjárkröf-
um þingsins, er samt ætíð venjan að
skamma hann, ef tekjuhalli verður.
Þetta verður að breytast. Gera verður
ráð fyrir, að fjármálaráðherrann njóti á
hverjum tíma stuðnings meiri hluta þings-
ins. Hann hefir jafnframt bezta aðstöðu
til þess að gera sér grein fyrir fjárhags-
getu ríkissjóðs og hagar auðvitað útgjalda
tillögum sínum eftir því. Hann á ekki að
þurfa að þola það, að þingið’ eyðileggi
fjármálastefnu hans með takmarkalausri
hækkun á fjárlagafrumvarpi hans. Það
virðist því engan veginn óeðlilegt að
banna þingihu með stjórnarskrárákvæði
að hækka fjárlagafrumvarp fjármálaráð-
herra. Þingið á að vera bundið við nið-
urstöðutölur fjárlagafrumvarpsins, en geta
ráðstafað fénu á ýmsan hátt. innan þess
ramma. Þetta myndi áreiðanlega skapa
aukið öiyggi í fjármálum landsins, og
þá mætti með réttu skamma fjármálaráð-
Framh. á 7. síðu.
staklinga og hins opinbera ekki
stöðvist vegna fjárskorts, eins og all-
ar líkur voru til, ef ekki hefði verið
tekið í taumana. Þessi bráðabirgða
takmörk á athafnafrelsinu eiga því
að geta orðið til tryggingar heil-
brigðu framtaki einstaklinganna og
komið í veg fyrir það, að allt lendi
í ógöngum vegna fjárskorts til ein-
stakra framkvæmda, því að auðvitað
er fjármagnið takmarkað, en sú hlið
málsins ekki ætíð athuguð, þegar
lagl er út í framkvæmdir.
Það er þó höfuðatriði málsins,
hvernig fjárhagsráð hagar störfum
sínum. Sú er ætíð hættan, að hinum
opinberu afskiptum fylgi alls konar
hlutdrægni og spilling, og því miður
höfum vér íslendingar ekki farið var-
hluta af því. Skipulagning er óhjá-
kvæmileg innan vissra takmarka og
getur aukið afköst þjóðarinnar og
bætt hag hennar, en skipulagningin
og ríkisafskiptin geta orðið svo mik-
il, að þjóðarbúskapurinn lamist af
of mikilli skriffinnsku og höftum á
atorkusama einstaklinga, svo að á-
hugi þeirra á sköpun þjóðfélags-
verðmæta slokkni. Þetta er atriði,
sem er tímabært fyrir oss íslendinga
að íhuga, því að ef hinn sterki þátt-
ur sjálfsbjargarviðleitninnar í þjóð-
areðlinu er slitinn, er þjóðin illa
stödd.
Fyrir fólkið úti á landsbyggðinni
eru þessar nýj u takmarkanir að því
leyti kvíðvænlegar, að nú þarf það
að sækja um leyfi ráðs í Reykjavík
til enn fleiri athafna en áður. Er von-
andi, að hið væntanlega fjárhagsráð
greiði meira fyrir leyfisbeiðnum
fólks utan af landi en ýms hin fyrri
ráð og nefndir hafa gert til þessa,
svo að menn þurfi ekki að sitja í
Reykjavík í langan tíma eða bíða
heima mánuðum saman eftir svari
við beiðnum sínum og fyrirspurn-
um.
I Arbók Landsbókasafnsins 1945,
sem nýkomin er út, birtist skrá yfir
öll íslenzk leikrit, þýdd og frumsam-
in. Er skrá þessi samin af Lárusi
Sigurbjörnssyni, og fylgir henni stutt
greinargerð. Er þar ýmislegt fróð-
legt að finna, og tekur „íslendingur“
sér það bessaleyfi að birta hér nokk-
ur atriði úr greinargerð þessari.
„Þar sem ég hef tekið mér svo stórt
í rnunn, að nefna skrána íslenzk leik-
rit 1645—1946, þykir mér hlýða að
gera nokkra grein fyrir elztu leikrit-
unum. Elzt er í skránni Belialsþáttur
eftir Jacobus Palladinus de Thermao,
þýddur að ég hygg um 1645. Ekki
er þessi tímasetning örugg, en af
biblíutilvitnunum, sem í leiknum eru,
má ráða, að Þorláksbiblía (1637)
hefir verið komin út, því að nokkrar
tilvitnanir eru teknar orðrétt éftir
henni, en langflestir ritningarstaðir
virðast vera tilfærðir eftir minni með
orðalagi Guðbrands biski/ps (1584).
Aðaluppskrift leiksins, sem er í
Landsbókasafni, er miklu yngri,
gerð af Þorsteini Halldórssyni í
Skarfanesi á aðeins 4 dögum eins og
frá er greint í uppskriftinni. Leikrit-
ið er svo langt, að uppskriftartíminn
er ótrúlega stuttur, nema Þorsteinn
hafi setið við að skrifa leikritið upp
svo að segja í einni lotu, og er þá ó-
sennilegt, að hann hafi haft frumrit-
ið undir höndum heima í Skarfa-
nesi, heldur hafi hann komizt yfir
það einhvers staðar, þar sem hann
var gestkomandi og þurft að hafa
hraðann á. í námunda við Skarfanes
Aldrei er friður. Ólafur hét mað-
ur, ungur og ókvæntur. Hann þótti
þungur til vinnu og svifaseinn. Eitt
sinn, er hann vár við kirkju við em-
bættisgjörð, leiddist honum, hversu
oft hann þurfti að standa upp og setj -
ast niður. En er að því leið, að prest-
urinn blessaði yfir söfnuðinn, mælti
hann: „Aldrei er friður, nú á að
fara að blessa“.
*
Meinlegur skralti. Guðmundur hét
maður norður í Fnjóskadal. Hann
missti konu sína, er Guðrún hét
skömmu eítir Jónsmessu. Þó segir
bóndi: „Oft hefir hún Guðrún verið
mér hvumleið, en aldrei hefir hún
tekið upp á þeim skratta, sem hún
gerði núna, áð deyja þegar verst
stóð á, rétt fyrir sláttinn“.
#
Karl einn, er gengið hafði til
skrifta með öðru fólki, hvarf úr
kirkju undan útdeilingu, og er henni
var lokið, vantaði karlinn. Meðhjálp-
arinn gengur út að leita hans og finn-
ur hann inni í eldhúsi á bænum og er
hann við skófnapott. Meðhjálparinn
segir honum hvar komið sé í kirkj-
unni og skipar honum að koma þeg-
ar með sér. Þá segir karlinn: „Skárri
á Landi voru handrit helzt að finna
í Skólholti og ef til vill á Keldum.
Þorsteinn dvaldi þar tíðurn við
skriftir og eins í Skálholti, en þar
brann full kista hans af uppskriftum
hans og bókum, sem hann hafði
komið þangað til geymslu. Trúlegast
hefir frumrit Belialsþáttar verið í
Skálholti. Vegna tímasetningar gæti
þýðingin verið eftir Björn Snæbjörns
son, skólameistara í Skálholti 1636—
1647. Hann hafði verið lengi (12
ár) við nám í Kaupmannahöfn, „var
meir haldinn marglesinn maður en
fljótskarpur, hafði helzt áunnið sinn
lærdóm með langsamlegri ástundan,
frómur maður, en í sumum hlutum
mjög tortryggur,41 eins og Jón pró-
fastur Halldórsson segir í Skóla-
meistarasögum.
.... Næsta leikrit að aldri til er
fró því um 1700. Það er samtal stall-
systranna Barböru og Agötu, þýtt úr
dönsku, að því er segir í einni upp-
skriftinni. Árni Magnússon fékk að
láni eintak af þessari þýðingu frá
nafngreindum manni í ágústmánuði
1711, og er ekki farið að skila hand-
ritinu ehn til Landsbókasafnsins,
hvað sem síðar verður, en meðan það
er ekki gert, er seint um vik að bera
saman uppskriftirnar.
.... Næst á eftir þýðingunum
tveimui- kemur nú fram frumsaminn
leikur eftir síra Einar Hálfdánarson
i Kirkjubæjarklaustri. Leikurinn
íieitir: Gestur og garðbúi og er til í
tveimur uppskriftum. Leikurinn get-
Framh. á 7. síðu.
eru það nú fjandans lætin. Ekki ligg-
ur lífið við, má ég ekki skafa pott-
inn áður?“
#
Feigðarmerki. Kona ein í Bjarnar-
eyjum á Breiðafirði missti mann
sinn í sjóinn, og er hún vissi, að svo
hafði að borið, mælti hún: „Það var
auðvitað, að feigð kallaði að honum
í morgun, því að skrattinn minnti
hann á að taka þann eina nýja skinn-
stakk, er hann átti, og fara til fjand-
ans með hann“.
#
Konan hefir áhyggjur vegna fram-
tíðarinnar þangað til hún nær sér í
eiginmann, en karlmaðurinn hefir
engar áhyggjur vegna framtíðarinn-
ar fyrr en hann kvænist.
#
Karlmaðurinn er aldrei jafn veik-
burða eins og meðan konan er að
tala um, hvað hann sé sterkur.
*
Þegar karlmaðurinn gerir ein-
hverja klaufalega skyssu, segja aðr-
ir karlmenn: „En hvað þessi maður
er mikill bjáni.“ Þegar konu verður
skyssa á, segja karlmennirnir: „En
hvað konur eru miklir bjánar.“
Qaman og alvava.