Íslendingur - 02.04.1947, Qupperneq 4

4
Miðvikudagur 2. apríl 1947
öÞaníiaSrot
FRÁ LIÐNUM DÖGUM.
Páskar og sólardans
ÍSLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
Útgejandi: Útgáfujélag Islendings
Skrifstofa Gránufélagsgötu 4.
Sími 354.
Auglýsinger og »fgreiðal»:
Svanberg Einarsson.
Póithólf 118.
PRENTSMIÐJA BJÖnNS JÓNSSONAR H F
Hvað er
framundan?
Þessi spurning mun vera ofarlega
í huga flestra um þessar mundir, ekki
aðeins hér á landi, heldur víðsvegar
um heim. Margvíslegir erfiðleikar á
sviði fjármála, viðskiptamála og
stjórnmála herja nú flestar þjóðir,
ekki aðeins þær, sem um sárt eiga að
binda af völdum styrjaldarinnar,
heldur einnig hinar, sem eiga land
sitt óskemmt.
Framleiðsla rnargra þjóða er énn
að verulegu leyti í rústum og er þann-
ig háttað með margar þjóðir Evrópu,
að þær geta alls ekki greitt fyrir nauð
synjavörur sínar. Jafnvel er nú svo
komið fyrir Bretum, hinni fyrrum
stórauðugu þjóð, að ríkisstjórn
þeirra hefir tjáð þjóðinni, að annað-
hvort verði hún að strita eftir megni
ög spara allt, sem sparað verður,
eða verða gjaldþrota. Bandaríkin ein
gnæfa upp úr, og margar þjóðir
heims setja allt sitt traust á hjálp
þeirra.
íslenzka þjóðin hefir undanfarin
ár lifað við allsnægtir og safnað
miklu fé. Ber að fagna því, hversu
íslenzkri alþýðu hefir tekizt að bæta
hag sinn á þessum árum og þjóðinni
í heild að komast út úr fjárkröggum
fyrirstríðsáranna. Hinsvegar hefir
einnig velmegunin haft sín illu áhrif.
Þjóðin hefir um of tamið sér þá
venju ráðleysingjans að lifa fyrir
líðandi stund og hirða lítt um fram-
tíðina. Það liggur við, að vinnusemi
og sparsemi megi teljast fornar dyggð
ir, því að hjá flestum er sá hugsunar
háttur orðinn geigvænlega ríkur að
fá sem mest fé fyrir sem minnsta
vinnu. Fórnfýsi í þágu heildarinnar
er sorglega lítil.
Eina forsjálnin, sem þjóðin hefir
sýnt, er í rauninni sú mikilvæga ráð-
stöfun fyrrverandi ríkisstjórnar að
binda verulegan hluta af erlendum
innstæðum þjóðarinnar til kaupa á
framleiðslutækjum. Það er nú sífellt
betur að koma í ljós, hversu mikil-
væg sú ráðstöfun var. Hefði þetta
ekki verið gert, eru allar líkur til,
að einnig þessum gjaldeyri hefði nú
verið eytt til kaupa á allskonar eyðslu
. . - y
varnmgi.
Gjaldeyriseyðslan hefir verið
gegndarlaus. Misræmið milli gjald-
getu almennings og verðlags erlendi a
vara hefir valdið því, að fólk hefir
keypt allt, sem það hefir náð í. Er
það augljóst mál, að engin þjóð get-
ur til lengdar eytt meiru en hún afl-
ar sér og eðlilegast hefði verið að
miða á hverjum tíma innflutning
Hekla vökmið.
OG ÞA er nú Hekla vöknuð af aldar-
svefni. Margir voru farnir að vona, að hún
myndi ekki láta til sín heyra aftur, en gos
þetta kemur mönnum þó ekki á óvart, því
að jarðfræðingar hafa undanfarið spáð því
að Heklugos væri ekki langt undan landi.
Hefir þeim líka orðið að þessari spá sinni.
Við Heklu eru tengdar heldur ömurleg-
ar minningar úr 9Ögu íslenzku þjóðarinn-
ar. A liðnum öldum hafa gos liennar jafn-
an boðað ógn og skelfingar. Jarðskjálftar
og jafnvel hraunflóð hafa iagt heilar sveit-
ir í eyði, og öskufall hefir eitrað svo jarð-
veginn, að búpeningur hefir fallið í stór-
um stíl. Það er því ekki að undra, þótt sú
skoðun hafi fengið góðan hljómgrunn hjá
þjóðinni, að helvíli væri undir Ileklu.
En þetta breytist eins ög annað. Hekla
virðist nú baf«p glatað valdi sínu yfir þjóð-
inni. Fyrr á öldum hefðu menn sennilega
gengið til kirkju og beðið urn vernd skap-
arans. Nú hefir allur okkar flugfloti ekki
undan að fiytja forvitna gesti að Heklu,
sem horfa með undrun og jafnvel aðdáun
á hamfarir hennar — en fæstum virðist
koma til hugar, að nokkur hætta sé á ferð-
um. Er jafnvel gert ráð fyrir, að fólk muni
koma frú framandi löndum til þess að sjá
•þetta furðuverk.
Sem betur fer, á þjóðin nú hægara með
að þola slík náttúruundur en áður var.
Hins vegar er því ekki að leyna, að gam-
anið getur gránað, og Hekla gamla getur
hæglega enn orðið landi og þjóð skeinu-
hættuleg. Naumast mun hætía á því, að
hraunflóð leggi byggðir í eyði, og jarð-
skjálftar hafa ekki orðið teljandi. Aftur á
móti getur öskufall iiæglega gert hinn
mesta usla, bæði á sjó og landi, eyðilagt
gróður og jafnvel spillt veiði. Getur því
gos þetta orðið næsta dýrkeypt skemmtun.
Vonandi verður öskufall þó ekki svo mik-
ið.
Orð í tíma töluð.
OFT hefir verið á það minnzt hér í blað-
annarra vara en framleiðslutækja við
útflutninginn. Án efa hefði mátt taka
gj aldeyrismálin sterkari tökum, en
við ramman reip hefir verið að draga
vegna hinnar feikilegu eftirspurnar
eins og hagfræðingarnir réttilega
benda á. Má geta þess, að Svíar, sem
Framsóknarmenn hafa oft vitnað í
sem sérstaklega forsjála þjóð í ádeil-
um sínum á fráfarandi ríkisstjórn,
eru nú að lenda í miklu öngþveiti
með sín verzlunar- og gjaldeyrismál,
því að á liðnu ári hafa þeir flutt inn
allskonar eyðsluvörur fyrir um einn
miljarð króna. Einnig eru þeir að
missa tökin á verðlagsmálum sínum
vegna kauphækkunarkrafa verklýðs-
félaganna.
Vér íslendingar verðum nú að
reyna að mæta erfiðleikum eftirstríðs
áranna með manndómi og festu. Vér
geturn ekki leyft oss að lifa lengur i
rneiri munaði en efnahagurinn leyfir.
Þjóðin verður á ný að læra að vinna
og sýna þegnskap. Það er engin á-
stæða til þess að óttast framtíðina.
ef skynsamlega verður á málum
haldið og þjóðin sýnir skilning á
þeim ráðstöfunum, sem óumflýjan-
inu, hversu mikil plága það væri, þegar
fólk k(emi í kvikmyndahús. að því er virt-
ist í þeim eina tilgangi að ræða um daginn
og veginn. Jafnframt verður oft ekki betur
séð, en börn telji kvikmyndahúsin tilvalinn
leikvöll, þar sem liafa megi í frammi alls
konar ólæti.
Nýja Bíó hefir nú tekið upp þá ánægju-
legu nýbreytni að hasta á óróaseggina
gegnum hljóðnemann. Jafnframt hafa ver-
ið fest upp spjöld með áminningum til
kvikmyndahússgestanna um að hafa gott
hljóð í húsinu og forðast samtöl og aðra
háreysti. Er vonandi, að þessar ráðstafanir
beri tilætlaðan árangur. En það er þó eitt,
sem vanlar í áminningu þulsins. Hann á
ekki aðeins að tilkynna, að sýning verði
ekki hafin, fyrr en hljótt sé orðið í húsinu,
beldur einnig bæta því við: — eSa jyrr en
kvenjálhiS hefir tekiS aj sér hattana.
Þessi viðbætir myndi áreiðanlega ekki
verða síður vinsæll, því að kvenhattarnir
eru oft hreinasta plága í kvikmyndahús-
um. í erlendum kvikmyndabúsum mun það
víða vera venja að gefa kvenfólkintt slíkar
áminningar, og virðist engu síður þörf á
því hér.
Því ekki sama verðf
ÞAÐ virðist ætla að ganga erfiðlega að
fá því lil leiðar komið, að ríkisverzlanirn-
ar geri öllum landsmönnum jafn hátt und-
ir böfði. Tökum til dæmis tóbakjð. Það
verða menn utan Reykjavíkitr að kaupa
5%, hærra verði en Reykyfkiítgar. Auðvit-
að má segja, að menn eigi ekki að neyta
tóbaks, en úr því að það er gert, og ríkis-
valdið telur sér skylt að sjá landsmönnum
fyrir nægilegu magni af þessari nautna-
. vöru, ætti það einnig að gera öllum jafn
hátt undir höfði. Þótt tóbakseinkasölunni
sé valinn staður í Reykjavík, er hún engu
síður eign þeirra landsmanna, sem utan
höfuðborgarinnar búa. Það á því að selja
tóbakið sama verði, hvar sem er á land-
legt er að gera. ÞaS er tilgangslaust
að loka lengur augunum fyrir þeirri
staðréynd, að íslendingar verða,
jafnt sem aðrar þjóðir að sætta sig
við samkeppnisverð fyrir afurðir
sínar. Það verður því ekki lengur hjá
því komizt að ráðast með oddi og
egg gegn dýrtíðinni í landinu til
þess að lækka framleiðslukostnað af-
urða vorra. Það er ekki hægt til lang
frama að halda áfram þeirri hringa-
vitleysu að greiða uppbætur úr ríkis-
sjóði á allar framleiðsluvörur þjóð-
arinnar.
Þjóðin verður öll að sýna fullan
skilning á þessum staðreyndum. —
Henni hafa af forsjálni verið tryggð
framleiðslutæki, sem gera hana að
því leyti samkeppnisfæra við aðrar
þjóðir. Það er á hennar valdi, hvort
hægt er að reka þessi yeki og skapa
þannig öllum landsmönnum lífvænleg
kjiir. *Vonandi auðnast núverandi rík
isstjórn að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir þessu til tryggingar, en ef
*
þegnskap og fórirfýsi skortir hjá þjóð
inni, geta allar slíkar ráðstafanir
reynzt gagnslausar.
PáskahátíSin er nú að ganga í garS.
Eins og aSrar hátíSir ársins hefir hún
breytzt allmikið, og ýmsir páskasiðir á
annan veg nú en áður var. Þjóðtrúin um
sólardansinn, sem tengd var viS páskana,
mun nú horjin. Um páskana og undanfara
þeirra er fróðleg og skemmtileg frásögn í
„Þjóðháttum“ séra Jónasar frá Hrafnagili,
og er eftirfarandi kafli tekinn úr þeirri
bók hans.
„. .. . Með öskudeginum rann
langafastan upp í raun og veru. Fyr-
ir almenning var hún helgasti tími
ársins. Engar skenuntanir mátti um
hönd hafa, menn máttu ekki giftast
og fátt annað gera en vinna og sækja
kirkju. í kaþólskri tíð var hjónum
bannað að sænga saman, en ekki
mun það hafa lengi elt eftir. Prestar
prédikuðu ekki aðeins á sunnudög-
um, heldur og á miðvikudögum út af
píslarsögunni. Hélzt það fram á síð-
ari hluta 19. aldar. Húslestrar voru
þá og ræktaðir mjög vandlega, sums
staðar lesið tvisvar á dag, bæði kvöld
og morgna, sálmur og bæn á morgna.
Víða var börnum ekkert refsað frá
föstubyrjun til föstudagsins langa,
þótt þau gérðu eitthvað fyrir sér. en
minnt á, hvað biði þeirra þann dag.
Það hvíldi einhver drungi og dapur-
leiki yfir öllu fremur venju.
Á skírdag var vant að skammta
rauðseyddan, hnausþykkan mjólkur-
graut að morgninum, áður en menn
fóru af slað til kirkjunnar. Þessi sið-
ur hélzt fram yfir rniðja 19. öld, að
minnsta kosti víða. Hefir ein gömul
kona sagt mér, að ekki hafi alténd
þótt þefgott í kirkjunum þann dag—
grauturinn þótti auka vind.
„Það er eins og annað núna,“
mælti karl nokkur, „að allir góðir
siðir eru af lagðir. Nú er aldrei rif-
izt við kirkju. Oðruvísi var það í
ungdæmi mínu. Þá bar margur blátt
auga og brotið nef frá kirkju sinni.“
★
Eitt sinn þjónustaði pre.stur kerl-
ingu. En er því var lokið, biður hún
hann að gefa sér. tóbak upp í sig.
Prestur gjörði það. Kerlingu þótti
vænt um og mælti: „Þetta var nú
góður viðbætir, prestur minn.“
★
Veðurspár:
í marzmánuði boða heiðríkjur og
frost gott vor, en stormar boða stóra.
stormá síðar. Svo margir þokuhring-
ar. sem verða í marz, svo mörg ofan-
föll verða á árinu, og svo margar
hringdaggir, sem verða í marz, svo
margar verða þær eftir páska nieð
hreggi. Ef votviðri er riddaradaginn
(8. marz), verður gott sumár, en
hart, ef frost er þann dag. Það, sem
Á föstudaginn langa var sums stað-
ar siður að borða ekki fyrr en eftir
iniðaftan. Þóttust þá margir illa
haldnir, því að messugerð var þá í
lengra lagi, sunginn allur sálmurinn:
„Adams barn, synd þín svo var stór“,
öll píningarsagan lesin og löng pré-
dikun á eftir. Þá var siður að hýða
börnin fyrir allar syndir þeirra á
föstunni og yfir höfuð, til þess að
láta þau taka eins konar þátt í písl
Krists. Segir Jón Árnason frá þvi að
svo hafi sá siður verið ríkur, að
kerling ein vildi hýðá dóttur sina, er
hún var orðin gift kona, og þótti ó-
guðleikinn langt á leið kominn, er
hún fékk því ekki ráðið fyrir mann-
inum hennar. Eg hefi talað við konu
í Skagafirði, sem var hýdd barn og
unglingur heima hjá foreldrum sín-
um á föstudaginn langa á milli 1850
—60.
Á páskadagsmorguninn var étinn
páskagrautur, sem var eins og skír-
dagsgrauturinn. Þann morgun dans-
ar sólin nokkur augnablik mjög
snemma morguns, á þeirri sömu
stundu og frelsarinn reis upp frá
dauðumi Sumir segja, að sólin dansi
ekki á páskadaginn, nema þegar hann
ber upp á sarna dag og Jesús reis upp
frá dauðum.
Fáum mönnum hefir auðnazt að
sjá sólardansinn, enda er hann flest-
um mennskum augum ofviða fyrir
birtu sakir og ljóma. Einn mann
h.efi ég talað við, sem sá sólardans-
inn. Hann hét Ólafur Guðmundsson
og bjó lengi í Litluhlíð i Skagafirði,
hreppstjóri, meðhjálpari og íorsöngv-
ari um langt skeið 1 Goðdalakirkj u.
Framh. á 7. síðu.
viðrar á boðunardag Maríu (25.
marz), mun oftast nær standa 30
daga eftir eða 14 daga. Ef heiðríkt
er og stjörnuljós fyrir sólaruppkomu
þann dag, er von á góðri tíð. Sjald-
an er sama veður á 5. sunnudag í
föstu, pálmasunnudag og páskadag.
Éinmánuður byrjar 20. marz, og
votur einmánuður boðar gott vor.
Aprílmánuður átti að verða vot-
viðrasamur, ef vel átti að vora, enda
átti þá að verða gott grasár.
Illviðri á pálmasunnudag boðar
24 daga umhleypinga. Ef þá er fag-
urt veður, boðar það lítinn gróða
árs.
Ef dimmviðri er og drífa á föstu-
daginn l'anga, verður gott grasár.
Eftir föstudaginn langa bregður
veðri allt til kóngsbænadags, eða frá
fjórða í páskum til uppstigningar-
dags. Eftir honum fellur vorvertíð.
Ef páskar eru snemma og skarpt
er frost með sólskini, boðar það töðu
brest það sumar. Góupáskar boða
jafnan annaðhvort afarhart eða ein-
muna gott vor.
Framh. á 7. síðu.
i'Zjaman og alvara.