Íslendingur - 14.05.1947, Qupperneq 4

4
'i ' . -”5^
ÍSIÆNDINGUR
FRÁ LIÐNUM DÖGUM.
MiSvikudagur 14. maí 1947
IÞanÞa6vot
Úr aldarfarsbók Vídalins
ISLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
Úigefandi: Útgáfufélag Islendings
Skrifstofa Gránufélagsgötu 4.
Sími 354.
Auflýtingar og tffreiðslm:
Svanberg Einarsson.
PósthóU 118.
PRENTSMIÐJA BJÖRNS JONSSONAR H 'F
Frjáls
samvinnBhreyfing.
Með stofnun kaupfélaganna var
inerkilegt spor stigið í efnahagsbar-
áttu þjóðarinnar. Sú hugmynd, að
hinir efnaminni þjóðfélagsborgarar
mynduðu frjáls samtök um öflun
nauðsynja handa sér við sem væg-
ustu verði, stefndi að því marki að
gera einstaklingana efnahagslega
sjálfstæða.
Síðan kaupfélögin fyrst hófu starf-
semi sína hér á landi, hafa þau innt
af hendi merkilegt starf, einkum í
þágu bændastéttarinnar. Þau hafa að
verulegu leyti tekið i sínar hendúr
afurðasölu bænda og stuðlað mjög
að þvi að bæta íramleiðslii þeirra.
Frá því að vcra lítii innkaujjaféiög
við erfið starfsskilyrði, eru samvinnu
félögin eru voldugasti og fjár-
sterkasti aðilinn í viðskiptalífi þjóð-
arinnar. Yms hinna umsvifameiri
kaupfélaga eru nú tekin að stunda
margvíslegan atvinnurekstur, suman
æði óskyldan hinum upphaflega til-
gangi kaupfélaganna.
Það ber á engan hátt að lasta það,
þótt samvinnufélögin efli starfsemi
sína og geri hana sem fjölþættasta.
Hinu er þó ekki að leyna, að mikil
útþensla einstakra samvinnufélaga
hefir í för með sér nokkra hættu. Sú
er ætlunin, að félagsmenn kaupfé-
laganna séu hinir raunverulegu
stjórnendur þeirra, og er það í sam-
ræmi við hinn upphaflega tilgang
þeirra. Það er augljóst, að því um-
svifameiri, sem félögin verða, því
torveldara verður fyrir félagsmenn-
ina að fylgjast með starfseminni og
gagnrýna það, sem aflaga fer. Hætt-
an er því sú, að allur þorri félags-
xnannanna verði algerlega óvirkir
þátttakendur, og það verður því
framicvæmdastjórn félagsins, sem öllu
ræður. Þannig er það orðið með
mörg kaupfélög landsins, að megin-
hluti félaganna hefir misst alla yfir-
sýn yfir starfsemina og verður að
taka góðar ög gildar tilllögur félags-
stjórnanna um þessar eða hinar
framkvæmdirnar, því að aðstaðan
til rökstuddrar gagnrýni er ekki fyr-
ir hendi.
Það ber ekki að skilja þessi orð
svo, að samvinnufélögin eigi að
draga úr framkvæmdum sínum, en
það verður ekki gengið frarn hjá
þeirri staðreynd, að ýms hinna
stærri kaupfélaga hafa raunverulega
vaxið félögum sínum og eigendum
yfir höfuð. Því verður heldur ekki
Vorhreinsun.
NÚ VORAR áðum, ug nýgrœðingurinn
er farinn að skjúta upp kolliniim hér i
btrnum, fiúit enn sé votrarlegt um uð lil-
ast í sveitunum í grennd. En það þarf
margt að gera til þess að bœrinn geti
klteðst sumarskartinu og verði elcki eins
og úþoegin og illa snyrt stúlka i fiigrum
samkvœmiskjól. Alltof víða i bœnurn sést
allskonar rusl á almannafœri og kringutn
hús. Þetta þarf að liverfa. Nú er byrjað
að hreinsa og lagfœra göturnar. Er það
vel, þótt þar sé enn margt ógert. Bœjar-
yfirvöld og bœjarbúar þurfa nú að sam-
einast um það aS hreinsa bœinn og ryðja
ú brott öllu skrani og. rusli. Þrifnaður
og hreinlœti er ojtast gleggsti volturinn
um menningu jólksins á hverjum stað.
Hingað verður vcentanlega mikill straum-
ur ferðafólks í sumar eins og■ venjulega.
Við skulum reyna að láta bæinn þá líta
þannig út, að hann verði okkur til sóma.
Brunarústir.
AUÐA svæðið sunnan við Ilótel Norður-
land þarf inikilla umbóta við. Sérslaklega
ber þó brýna nauðsyn til þess að koma
sem ullra fyrst á brott brunarústuni þeim,
sein þar eru í suðvesturhorniiiu. Er undar-
kst, að ekki skuli fyrir löngu síðan vcra
haflegi megintilgangur samvinnufé-
laganna — öflun sem allra ódýrrasta
nauðsynja — hafa orðið nokkuð ao
gjalda þeirrar stefnu að koma á fól
ýmisskonar nýrri starfsemi í sam-
bandi við kaupfélögin, sem þá hefir
þurft að afla fjár til. Sannleikurinn
er líka sá, að sum starfsemi hinna
umfangsmeiri kaupfélaga veiþir fé-
lagsmönnum almennt vafasaman
hagnað. Það er aftur á móti sam-
eiginlegt hagsmunamál þeirra allra
að fá sem ódýrastar vörur. Að þessu
leyti hefðu hin voldugu kaupfélög-
getað unnið mikilvægt starf á stríðs-
árunum. Þau hefðu getað átt drjúg-
an þátt í baráttunni gegn dýrtíðinni
með því að halda vöruverðinu í lág-
marki. Þannig hefðu þau reynzt hið
árangursríkasta verðlagseftirlit og
neytt kaupmenn til þess að stilla á-
lagningu sinni í hóf. Því miður völdu
kaupfélögin ekki þessa stefnu, sem
þó tvímælalaust hefði verið mest í
þágu félagsmannanna. Það er ekki
annað vitanlegt en þau hafi notað
til hlýtar hina lögheimiluðu álagn-
ingu, og þess voru jafnvel dæmi, að
þau urðu brotleg við verðlagsákvæði.
Þau greiddu að vísu nokkurn arð, en
þó lítinn, ef borið er saman við ýms-
ar staðhæfingar um þann óhemju
gróða, sem verið hafi af verzlun á
þessum árum, og hversu álagningin
hafi verið alltof há.
Þótt ýms mistök hafi óxxeitanlega
orðið í starfsemi sainvinnufélagannn,
haggar það á engan hátt þeirri stað-
reynd, að þau eru í eðli sínu æski-
leg. Hitt er óneitanlega nokkurt
vandamál, hvernig á að búa svo um,
að félagsmennirnir hafi sæmilega
aðstöðu til þess að geta haft áhrif
búið að rífa þetta burt, því að þessi sviðni
hjallur er vœgasl sagl til engrar píýði. Sú
hreinsnn niá ekki dragast lengur.
tíröinn í
hvikmyndahúsunum.
ÍLLA geugur uð fú ungliiigana
til þess að þegja í kvikmyndahúsunum.
Er það þreytandi, þegar verið er að sýna
góðar myndir, að fá ekki að njóta þeirru
fyrir sífellduin hávaða og ólátum í ungl-
ingum, sem ekkert skilja, hvað fram fer
í myndinni. Þetta er erfitt úrlausnar, en
full ástæða virðisl til þess, að reynt væri
í skólunum að brýna rækilega fyrir ungl-
ingunum sómasamlega hegðun á opinber-
um stöðuin. Eg geri að vísu ráð fyrir, að
þettu sé gert að einhverju leyti, en athug-
andi væri fyrir skólana að senda kennara
öðru liverju á opinbera staði, t. d. í kvik-
myndahúsin til þess að fylgjast með liátt-
semi nemendanna. Rétt uppeldi á þessu
sviði er engu minna virði en bóklegur
lærdómur.
Blaðinu bafa borizt nokkrar kvartanir
um það, að ekki inuni nægilega ríkt geng-
ið eftir aldursskírteinum, þegar um sé að
ra-ða myndir. sém liannaðar séu börnum.
Hvort þetta er rétt, veit ég ekki, en að
vafasamur hagnaöur fyrir almcnn-
ing, aÖ kaupfélögin veröi cin táð-
andi um alla verzlun í landinu og
úliloki alla samkeppni. Þegar svo er
komið, er ekki lengur um frjáls sam-
tök að ræða, heldur eru menn neydd-
ir til þess að skipta við verzlanir
kaupfélaganna, og enginn saman-
burður fyrir hendi um verðlag.
Ýmsir forustumenn samvinnufélag-
anna hafa líka komið auga á þetta
og talið æskilegast, að kaupmenn og
kaupfélög störfuðu samhliða á jafn-
réttisgrundvelli.
Samvinnufélögin hafa hlotið við-
urkenningu allrar þjóðarinnar, en
því miður hefir ákveðinn stjórn-
málaflokkur spillt mjög vinsældurn
þeirra með því að gera þau að póli-
tísku vígi sínu og beita þeim oft og
tíðum óvægilega til eflingar stefnu
sinni. Þessi flokkur hefir reynt að
telja fólki trú urn það, að enginn
gæti verið samvinnumaður, nema
hann væri um leið Framsóknarmao-
ur. Þessa reginfirru hafa þeir notað
sem röksemd fyrir því að nota fé
hænda og samvinnumanna úr öllum
flokkum til stuðnings flokksblöðum
sínum og gera kaupfélögin sjálf að
áróðursmiðstöðvum fyrir flokkinn.
Með þessu móti hefir Framsóknar-
flokkurinn orðið samvinnuhreyfing-
unni fjötur um fót, og þau mistök,
sem orðið hafa í starfsemi hennar,
má fyrst og fremst rekja til flokks-
sjónarmiða forustuliðsins. Það er
mikil nauðsyn fyrir samvinnuhreyf-
inguna, að allir góðir sainvinnumenn
sameinist gegn þessari flokkslegu
misnotkun á henni. Þá fyrst mun
hún afla sér þess trausts, sem hún
verðskuldar.
/ Aldarjarsbók Páls lögmanns
Vídalín, ssem nœr yjir árin 1700—
1709, segir svo um undur, sem áttu
að hafa sézt árið 1701:
„8 Aprilis gerði áhlaupaveður og
gerði víða í Húnaþingi fjártjón. Þá
urðu og úti þar í héraðinu 9 eður
fleiri fátækir menn. 1 Þingeyjarsýslu
norðan Vaðlaheiði féll fólk úr
hungri. Var fallið í einum hrepp yfir
50 á Ilallvarðsmessu. Á Suðurnesj-
um var fiskileysi svo mikið, að eng-
inn þóttist slíkt muna né heyrt hafa,
þó féll þar ekki fólk, því af steinbíti
og smáþyrsklingi reittist til matur.
Lögmaður Lauridtz átti þar sjómenn
i veri. og ekki einn fisk eftir alla þá
að vertíðarlokum. 25 Maij á hádegi
sást á himni baugur í kringum sólu,
fagur sem skærasti regnbogi, upp frá
sól og niður, en yfir miðja sólina og
gegnum þenna baug gekk baugur
ahnar ærið stór, svo hann lá upp á
loftið, rélt yfir hvirfli himins. Þar
sem þessi stóri hringur gekk í gegn-
um hinn minni, þann er var um
kring éólu, voru sólir tvær fyrir sól
og eftir, en aðrar tvær óskærari voru
gagnvnrt þeim í þesSUm stóra liring,
svo að Jiær sýudiisl þoirn mikla hring
itv.-.iri því i fiórðunga skipta, með
jöfmi bili sín á millutn. Þessi hring-
ur sást ei yfir einn' klukkutíma, og
með honum hurfu sóliruar, eti eftir
varð rosabaugur um sólina. Þar eftir
Fyrir nokkrum árum hirtist eftir-
farandi saga í íslenzku iímariti:
New-York-maður dvaldi í Kína í
14 ár og kom svo heirn aftur. Hann
segist varla getað hugsað sér ólíkari
staði. Segir hann af því margar
skemmtilegar sögur.
Við þekkjum hvernig það gengur
til, þegar maður kemur inn í hanka
lil þess að semja um lán, í Evrópu
eða Amerrku. En í Kína gengur það
þannigtih
Herra Chang kemur inn í banka
sinn í Shanghai. Hann býðttr kurteis-
lega „góðan dag“. Það þykir engin
skömm að þvi að heilsast í Kína. En
ekki er nóg með það, heklur verður
að fara fram kynning. Bankastjóri
spyr: „Má ég dirfast að spyrja um
yðar hágöfuga nafn?“ Chang svar-
ar: „Milt vesæla nafn er Chang. En
óseigjanlegur heiður væri mér gerð-
ur, ef ég fengi að vita yðar háttlof-
aða nafn!“ Bankastjórinn svarar:
„Mitt allra undirgefnasta nafn er
Ling.“ Þannig vill Chang helzt kynn-
ast öllum, og skiptast þeir á nafn-
spjöldum. Ekkert liggur á. Enginn
asi.
Það er jafnvel ckki ósennilegt, að
bankastjórinn bjóði Chang te. En
svo þegar liðinn er hæfilegur tími,
víkur Chang bankastjóranuin afsíð-
is og segir við hann: „Eg á kost á
um nónbil á sama degi sást enn aftuv
hinn sami stóri hringur um hvirfil
himins, og gejck hann þá fyrir ofati
þann rosabaug, er var um sólina, en
innan í þeim hring hinum stóra var
baugur annar aflangur sem egg, sá
luktist í hinum stóra liring á báðum
endum, svo að lengd þess innra baugs
var jöfn við vídd hins stóra, en
hvergi nær var sá innri svo víður.
Gekk um miðju þess innra hringsins
þverbelti. Það hafði réttan regnboga-
lit og sást litla stund, en hringarnir
sjálfir voru fölhvítir. Á meðan voru
fjórar sólir í rosabaug þeim, er um
sólu girti. Sáust þessir hringar um
ekki fullan klukkutíma.
Sáust víða um Borgarfjörð ský á
lofti ýmislega lit, í landsuðri, suðurs
og útsuðurs úttum, oftast um kvöld.
Voru sum með bláum lit, sum með
gulgrænum, sum með rósrauðum
og sum með blóðrauðum lit, og blóð-
rauðum oftasl. Ekki vöruðu þau
leingi í hvert sinn og hvurfu þau
stundum snögglega, en stundum
drógust þau af smásatnan. Síðan jól
sáust þau, og oftast á Þorra og önd-
verðri Góu og svo fram að sumar-
málum. Svo sagði mér Halldór Ein-
arsson, sem eflir á v§rð sýslumaður
í Þingeyjarsýslu, og vændist sögu
föðurbióðm' síns síra Sui ríks í Luntli.
að kaupa Wangpoo-baðmullarverk-
smiðjuna. En mig vantar tvær milj.
króna til þess. Má ég biðja yður,
háttlofaði herra Ling, að eta með
mér kvöldverð annað kvöld, og þá
verða við allir þeir, sern þessu máli
eru venzlaðir.“
Bankastjórinn þegir og Chang
kveður: Hann er ánægður. Því að ef
neitun, væri i vændum, liefði hanka-
stjórinn vafalaust borið því við, að
því miður væri aldarafmæli langafa
síns á morgun, og hann færi því elcki
að heirnan. Ilerra Chung myndi und-
ir eins hafa skilið, að þetta var neit-
un, en þó án þess að þurfa að þola
þá vanvirðu að fá hana framan í
sig.
#
Bóndinn kemur heim þéttfullur:
Heyrðu kona. Eg liefi týnt 100 krón-
um gegnum gat á vasanmn.
Kotian: 0, segðu mér nú ekkert
um þetta. Ætli þú hafir ekki heldur
týnt þeim gegnum gat á andlitinu á
þér.
#
Prestur við hónda, sem er nýbú-
inn að missa konuna: Já, Óli minn.
Þetta hefir verið erfitt.
Oli: Erfitt! Það var nú meira en
erfitt, prestur minn. Eg var farinn
að verða hræddur um það um tíma,
að hún ætlaði alls ekki að deyja.
Framh. á 7. síðu.
iicitað. að stundum viiðist hinn upp- | á slarfsemi þeirra. Þ:i er það mj<
Framh. á 7. síðu.
Q
aman og aivara.