Íslendingur - 14.05.1947, Qupperneq 5
Miðvikudagur 14. maí 1947
ÍSLENDINGUR
5
Á. A LÞJÓÐAVETT
------VANG.L-------—
Kommúnistahreinsun í Bretiandi.
fiirtektarverð iiýus
FramJeiðsJa bómuharerna hafin á
Akureyri.
í fyrrasumar var frá því skýrt hér í blaðinu, aS unni'ð
væri að því að' koma upp verksmiðju hér í bænum, er
framleiða skyldi alis konar bómullardúka. Framkvæmd-
um þessum er nú að mestu Eokið og verksmiðjan tekin til
starfa. Þar sem hér er um algera nýung að ræða í ís-
lenzkum iðnaði og að mörgu leyti merkiíega, telur blað-
ið rétt að skýra nokkuð nánar frá þessari framleiðslu.
Fyrir nolckru skipaoi Truman
Randaríkjaíorseti svo fyrir, að öllum
kommúnislum skyldi vikið úr opin-
borum stöðum, [mr eð j)eir ,gætu
reynzt hættulegir öryggi ríkisins.
Ameríska fréttablaðið „World Re-
port“ skýrir frá því, að svipuð
hreinsun sé nú í kyrrþev framkvæmd
í Bretlandi. Hreinsun þessi nær eink-
um til kommúnista, sem hafa fengið,
eða eru að reyna að fá atvinnu við
kj arnorkurannsóknarstöðvar brezku
stjórnaririnar. En aðgerðir þessar,
sem er haldið vandlega leyndum, geta
verið enn víðtækari.
Brezka hernaðarleyniþjónustan
stendur að þessari hreinsun, og enda
þótt hinir róttækari meðlimir verka-
mannaflokksins vilji sýna Rússlandi
og kommúnistum meira umburðar-
lyndi, njóta þessar aðgerðir leyni-
þjónustúnnar fullkomins stuðnings
ríkisstj órriarinnar.
Þessar aðgerðir gegn kommúnist-
um eru gerðar vegna öryggis brézku
stj órnarinnár og þjóðarinnar. Síðan
komst upp um njósnakerfi Rússa í
Kanada fyrir rúmlega ári síðan, hefir
herleyniþjónustan, scm er mjög
voldug slÖfnun i sambandi við her-
málaráðuneytið, verið mjög á varð-
borgi gégn þeirri h&íttu, að komnnin-
istar kynnu að Ijóslra upp hernaðar-
legum lcyndarinálum. Rannsokn á
njósriástarfseminni í Kanada jeiddi í
ljós, að Dr. Allan Nunn May, brezlc-
ur kjarnorkuvísindamaður og komm-
únisti, háfði geiið rússneskum erind-
rekum leyriilegar upplýsingar varð-
andi kjarnorkuna og kj arnaspreng-
ingar.
Síðan þetta kornst upp, hefir
brezka leyniþjónustan aukið mjög
árvekni sína gagnvart kommúnistum.
Og brezka leyniþjónustan er að því
leyti frjálsari þeirri bandarísku, að
hún þarf ekki að leita samþykkis
þingsins á fjárnotkun til starfsemi
sinnar. Erindrekar hennar starfa víða
um heim og liaga störfum sínum eft-
ir því, sem nauðsynlegt er talið vegna
öryggis Bretlands.
Leyniþjónustan beitir nú þeim
ujjplýsingum, sem njósnakerfi henn-
ar hefir aflað, gegn kommúnistum
þeim, sem eru í opinberri þjónustu.
Mönnum þessum er í kyrrþey vikið
til hliðar. MI 5, sem er deild í her-
leyniþjónustunni skýrir yfirmanni
ríkisstofnunarinnar aðeins frá því, að
hún telji æskilegt af öryggisástæð-
um, að hann losi sig við einn undir-
mann sinn. Ekki er talið naúðsynlegt
að greina nokkra ástæðu. né láta
fara fram yfirheyrslur.
Því er haldið vandlega leyndu,
hversu víðtæk þessi hreinsun sé, en
álitið er, að hún nái til tiltölulega
fárra hinna 500 þúsund opinberu
starfsmanna. Er vitað, að hreinsun
þessi.er lítil í samanburði við hreins-
un þá, sem frainkvæmd er i Banda-
ríkj unum.
Fullkomin vissa er fyrir því, að
starfsmönnum við kjarnorkurann-
sóknir hefir verið vikið frá störfum,
og umsækjendum um störf við þess-
ar rannsóknir verið hafnað vegna
þess, að þeir hafa verið íélagar í
Kommúnislaflokknum.
Með því að styðja þessa lireinsun
og verja leynd hennar, starfar verka-
mannastj órnin í andstöðu við óskir
ýmissa róttækra verkamannaflokks-
manna og sumra íhaldsmanna.
Þegar fyrir skömmu var vakið
máls á þessu í neðri málstofunni,
kröfðust bæði íhaldsmenn og róttæk
ir verkamannaflokksþingmenn full-
kominnar skýrslu um þessar aðgerð-
ir, og hinir róttæku sökuðu einnig
MT 5 um að starfa sem leynilög-
reglu.
. Attle, forsætisráðherra, neitaði
eindregið að gefa nokkrar endan-
legar upplýsingar urn hreinsun þessa,
en hélt því fram, að hér væri um
lítinn hóp starfsmanna að ræða.
Báðir kommúnistaþingmennirnir,
William Gallacer og Philip Pirat'm
s'.u hljóðir við þessar umræður.
Gert er ráð fyrir frekari ágrein-
ingi á ársþingi Verkamannaflokksins,
sem hefst innan skamms. Þar á ein-
mitt að ræða um konumjnismann <>;•
viðhorf Brela iil Rússlands.
Foringjar flokksins liöfðu stérkan
a. iri hhila að baki sér a siðasta
fl 'kksþingi. Þar fengu þeir yfirgnæf
ai.di meirr liluta gegn sameiningu
Kommúnistaflokksins og Aerka-
mannaflokksins. í kjölfar þessa sig-
urs fylgdi nokkrum vikum síðar sam
þykki mjög stórs meiri hluta neðri
málstofunnar við utanríkisstefnu
-brezku verkamannastjórnarinnar.
Búizt er við, að kommúnistar þeir,
sem liafa komizt í forustustÖðUr í
verklýðsfélögum. muni á þingihu í ár
hefja nýja baráttu fyrir utanríkis-
stefnu, er byggist á nánara samstarfi
við Rússa. Ef til vill reyna þeir enn
að fá samþykkta sameiningu flokk-
anna. Það er næstum áreiðanlegt, að
þeir vekja þar máls á hreinsuninni.
Foringjar Verkamannaflokksins
eru sannfærðir um það, að þeir liafi
elcki tapað fylgi síðastliðið árAþrátt
fyrir fjármálaerfiðleikana í landinu.
Þeir þykjasl því öruggir með að gela
brotið á bak aftur sérhverja tilraun
til sameiningar flokkanna. Og þeir
eru sannfærðir um, að „þeir geti á
fullnægjandi hátt varið hreinsun
meðlima Kommúnistaflokksins úr
opinberri þjónustu.
M.Á. sigröSí í boáhlaupinu
Idið venjulega maí-boðhlaup fór
fram sl. sunnudag á vegum IBA.
Fjögur félög tóku þátl í hlaupinu:
ÍGA, MA, KA og þór. MA bar sigur
úr býtum á 3,35 míri. KA var 3,40,8
mín., ÍGA 4,02 mín., og Þór 4,10
mín. Brautin var 1600 metr. og 10
manna sveitir kepptu.
Það er ekki aðeins framleiðslan
heldur einnig verksmiðjan sjálf, sem
er nýung hér á landi. Hefir líka
mörgum þótt hún sérkennileg á að
líta. Verksmiðjan stendur úti á Gler-
áreyrum, nokkru fyrir neðan Gefj-
uni og er auðþekkjanleg á bygging-
arlaginu. Er hún rneð mörgum smá-
risum, sem eru mjög brött öðru
megin og er sú hliðin svo að segja
öll úr gleri. Veggirnir sjálfir eru aft-
ur á móti gluggalausir. Þetta bygg-
ingarlag hefir tvo mikla kosti. Ann-
ars vegar er birtan í húsinu sérstak-
lega góð og þægileg og hjns vegar er
rnjög auðvelt að stækka verksmiðj-
una, án þess að umróta n’ema að litlu
leyti núverandi verksmiðjuhúsi. Er-
lendis er byggingarlag þetta alþekkt,
en hér mun það ekki hafa verið reynt
fyrr.
Húsið er raunveruléga allt einn
stór salur og heldur stálgrind uppi
þakinu. í einu horninii eru hólfuð
af þrjú herbergi: Skrifstofa, geymsla
og kaffistofa, auk salernis og steypi-
baðs.
Mikil vélanofkutii.
Júlíus K. Havsteen, sem er aðal-
eigandi fyrirtækisins ásarnt Vigfúsi
Þ. Jónssyni, sýndi ritstjóra blaðsins
verksmiðjuna. Havsteen hefir um
langt skeið verið starfsmaður við
stærstu bómullarvefnaðarverksmiðj u
Dana, Grenaa Dampvæveri, og er því
þaulkunnugur iðnaði þessum.
22 vefslólar eru.í verksmiðj-
unni. Eru þeir taldir mjög fullkomn-
ir og vefa að öllu leyti sjálfir. Stöðv-
ast þeir undir eins sjálfkrafa, ef þráð
ur slitnar, og þegar ívafið er þrotið
af spólunni. Þá eru einnig sérstakar
vélar til þess að setja þráðinn á
spólur.
Mikil ofköst.
Enn hefir ekki nema nokkur hluti
vefstólanna verið tekinn í notkun, en
með fullum frarnleiðsluafköstum iel-
ur Havsteen, að hægt verði að vefa
700 rnetra af baðmullardúk daglega.
15 manns mun þá þurfa íil vinnu í
verksmiðj unni, en nú vinna þar 7.
Vefnaður þessi er svo einfaldur
með hinum fullkomnu vélum, að
liann cr auðlærður og þarf ekki fag-
lærða vefara. Munu stúlkur aðallega
vinna við vefnaðínn.
Samkepprsisfærir.
Ef lil vill er það merkilégást við
þenna iðnað, að Ilavsteen telur verk-
smiðjuna geta orðið samkeppnis-
færa við erlenda framleiðslu. Er það
þó fremur fátítt um íslenzka fram-
leiðslu. Astæðan er fyrst og fremst
hin mikla vélanotkun. Eklci þarf
nema eina stúlku við hverja fjóia
vefslóla, og áætlað er, að vinnan
verði um 14% af framleiðslukostn-
aðinum. Sé þetta rétt, er það ljóst
dærni þess, hversu langt er hæ’gt að
komast með fullkominni vélanotkun.
• kjölbreytl fromkiðslo.
Gert er ráð fyrir, að verksmiðj
an geti framleitt svo að segja allar
tegundir baðmullardúka, bæði segl-
dúk, léreft, fóðurefni, handklæða-
efni, skyrtuefni o. s. frv. Ennþá er
1 fsienzkum
þó framleiðslan fábreytt, enda er
hún á byrjunarstigi.
Fyrst um sinn kaupir verksmiðj-
an bómullargarn erlendis til vefnað-
arins, en gangi allt að óskum, verður
ef til vill horfið að því ráði að fá
vélar til þess að spinna garnið og fá
þá bómullina óutma. Hins vegar er
garnið ekki svo dýrt, að vafasaínt er,
hvort borgar sig að spinna það hér
heima. Garn það, sem verksmiðjan
vinnur nú úr, er ekki gott, en hægt
er að fá miklu betra garn, ef elcki
stæði á gjaldeyrisleyfum. Hver smá-
lest garns mun kosta 13—14 þús. kr.
og áætlað er, að til framleiðslunn-
ar þurfi um 40 smálestir á ári.
*
Mikil effirspurn.
Eftirspurnin er þegar orðin miklu
meiri en svo, að hægt sé að fullnægja
henni, enda hefir verið tilfinnanleg-
ur skortur á ýmsum þeim efnum, sem
verksmiðjunni er ætlað að framleiða.
Merkibg tilraun.
Hér er tvímælalaust um að ræða
mjög athyglisverðan iðnað, þótt
reynslan verði að sjálfsögðu að
skera úr því, divernig hann reynist.
Það er ekki lítið atriði fyrir þjóðina,
ef hún getur sjálf frandeitt þau bóm-
ullarefni, sem hún þarfnast, án þess
að þurfa að greiða þau hærra verði
en érlenda framleiðslu. Er þar aug-
Ijóslegii urn að ræða mikinn gjaid-
eyrissparnað. Virðist því ekki álita-
mál, að stjórnendum innflutnings-
og gjaldeyrismála beri að skapa
verksmiðju þessari skilyrði Lil þess
að sýna, hvers hún reynist megnug
með því að greiða fyrir henni um
öflun bómullargarns.
Þá er það ljóst, að framleiðsla
þessi bætir mjög skilyrðin fyrir
ýmsan annan iðnað, sem búið hefir
við efnisskort. Síðast, en ekki sízt,
er það svo mikilvægt hagsmunamál
fyrir Akureyrarbæ, ef þessi iðnað-
ur nær að eflast. Bæði færir það
bæjarfélaginu tekjur og bæjarbúum
atvinnu.
Ðonsr gefa tii fjársöfnunar
vegna Heklugossins
J. C. Möller forstjóri í Kaupm.-
höfn og nokkur dönsk firmu hafa
nýlega gefið kr. 13.557.00 sem ætlast
er til að notaðar verði í þágu þeirra,
sem tjón líða af Ifeklugosinu. Fjár-
hæð þessi hefir verið innborguð til
s'mdiráðsins í Kaupmannahöfn og
mttn ríkisstjórnin úthluta henni þann-
ig að hún komi þeim sem fyrir tjóni
liafa orðið að sem beztum notum.
(Fréttatilkynning frá utanríkis-
ráðuneytinu).
Dr, Friðrik Friðriksson í boði
Sfúdentofélogsins
Ifinn merki æskulýðsleiðtogi, dr.
tlieol. Friðrik Friðriksson, er kom-
inn hingað til Akureyrar í boði Stú.S-
entafélagsins. Talaði hann á í .ndi
félagsins sl. föstudagskvöid.
Hér sjást nokkrir vefstólanna í verksmiðju 3. K. Havsteen & Co. (Ljósm. E. Sigur■
geirsson).