Íslendingur - 28.05.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 28. maí 1947
ÍSLENDINGUR
5
Alþjðasambanð Norðnr
lands stofnað.
Stofnþing AlþýSusambands Norð-'
urlands var haldið hér á Akureyri
um síðuslu helgi. Þingið sátu 42
fulltrúar frá 19 félögum, þar af tveir
frá Bílstjórafélagi Akureyrar, sem
ekki hefir enn ákveðið, hvort það
gengur í sambandið. Forseti og er-
indreki Alþýðusambands íslands
sátu einnig þingið.
Þingið gerði fjölmargar ályktanir
um atvinnumál og menningarmák
Fara hér á eftir nokkrar samþykktir
þingsins, en rúmsins vegna er ekki
auðið að birta þær í heild.
Atvinnumál.
í sambandi við atvinnumálin
lagði þingið sérstaklega áherzlu á
eftirfarandi atriði:
1. ) Að byggð verði raforkuver,
sem fullnægi orkuþörf iðnaðar og
heimilisnotkunar.
2. ) Að byggðar verði verksmiðj-
ur, sem vinni úr sjávarafurðum, svo
sem lýsisherzluverksmiðj ur og niður-
suðuverksmiðjur fyrir síld og aðrar
fisktegundir.
3. ) Að hafnarskilyrði verði bætt
og aukin, eftir því sem þarfir fiski-
og verzlunarflotans á hverjum stað
krefjast.
4. ) Að haldið verði áfram að auka
fiskiflotann af vönduðum og nýtízku
skipum.
5. ) Að gerðar verði ráðstafanir til
aukinnar framleiðslu á síldarafurð-
um og betri nýfingar á síldarverk-
smiðjunum, með því að ríkið starf^
ræki móðurskip, sem taki síldina af
veiðiskipunum og flytji liana til verk
smiðjanna, eða að byggð verði fljót-
andi síldaverksmiðja, ef rannsókn
leiðir í Ijós, að slíkt henti betur í
þessum tilgangi.
6) Að áburðarverksmiðja verði
byggð á Norðurlandi.
Þá lagði þingið áherzlu á það, að
ráðstafanir yrðu gerðar til þess að
skipuleggja atvinnuvegi þjóðarinnar
svo, að komið yrði í veg fyrir árs-
líðaatvinnuleysi. Benti þingið í þvf
sambandi á stofnsetningu iðnfyrir-
lækja, er veitt gætu vinnu yfir vetr-
armánuðina. Þá lagði þingið á-
herzlu á, að fiskiflotanum á Norður-
landi yrði tryggt viðlegupláss yfir
vetrarvertð, ásamt vönduðum ver-
búðum.
Síldarverðið.
„Stofnþing Alþýðusambands Norð
urlands, haldið á Akureyri 17.—19.
maí 1947, mótmælir eindregið fyrir-
hugaðri verðjöfnun á fiski og síld-
arafla, samkv. 6. gr. laga um stuðn-
ing við bátaútveginn, sem samþykkt
var á Alþingi í des. s. 1.
Þingið telur, að skerðing sú, sem
þar er ákveðin á rétlmætum tekjum
síldveiðimanna sé með öllu óverj-
andi aðför af hendi löggjafans á af-
komu og kjör síldveiðimanna og það
því fremur, sem þeir, tvö undanfar-
in ár, hafa haft miklum mun rýrari
tekjur en aðrir landsmenn.
Þingið skorar á Alþýðusamband
íslands og Landsamband ísl. útvegs-
manna að beita sér fyrir því, að af-
numin verði ákvæðin um „síldar-
kúfinn“, og fáist ekki viðhlítandi
lausn á málinu hjá stjórnarvöldun-
um, telur þingið óhj ákvæmilegt, að
sett verði ákvæði um verðtryggingu
aflablutar í væntanlegum síldveiði-
kjarasanniingum fyrir næstu síldar-
vertíð, og þá gengið út frá raunveru-
legu markaðsverði síldarafurða.“
Þá lýsti þingið því yfir, að það
teldi, að bræðslusíldarverðið ælti a.
* ;
m. k. að vera 50 krónur fyrir málið
í sumar og saltsíldarverð tilsvarandi.
Landhelgin.
Þingið lagði áherzlu á, „að eng-
um erlendum veiðiskipum verði veitt
neinskonar veiðirétlindi, eða leyfi
til að vinna að afla sínum í landhelgi
íslands, heldur verði landhelgisgæzl-
an aukin og bætt, svo sem framast
er kostur. Jafnframt verði tekin upp
ötul barátta fyrir stækkun landhelg-
innar, þar sem lágmarkskrafan sé,
að allir firðir og flóar séu lokaðir,
og landhelgin nái fjórar mílur út frá
yztu annesjum.“
Birgðastöðvar.
„Stofnþing Alþýðusambands Norð
urlands telur, að nauðsyn beri til
þess að gerðar verði gagngerðar ráð
stafanir til þess að tryggja í fram-
tíðinni, að nauðsynj avörur, sern
flytjast eiga til hafna á Norðurlandi,
verði fluttar þangað með beinum
samgöngum við úllönd, svo að kom-
izt verði sem allra mest hj á umhleðslu
í Reykjavík, sem aulc þess að Iiafa í
för með sér stóraukinn óþarfakostn-
að við uppskipun og geymslu vör-
unnar, orsakar einnig í mörgum til-
fellum skenmrdir t. d. á ávöxtum o.
fl. vörum, sem beðið hafa vikum og
niánuðum saman, þar til ljægt hefir
verið að koma þeim til hafna út um
land. Ber þá einnig nauðsyn til þess,
að byggðar verði hæfilega stórar
birgðaskemmur í hinum stærri bæj-
um á Norðurlandi og þá sérstaklega
á Akureyri, sem mun verða hér eftir
sem hingað til dreifingar- og vöru-
birgðastöð fyrir Norðurland.“
Kjör við síldarverksmiðjur.
Þingið lagði áherzlu á samræm-
ingu á launakjörum við síldarverk-
smiðjurnar, þó þannig, að tekið yrði
tillit til staðhátta, eftir því sem auð-
ið væri.
Flestar ályktanir þingsins stefna í
rétta átt og í samræmi við þá um-
bótastefnu í atvinnumálum þjóðar-
innar, sein allur þorri íslenzku þjóð-
arinnar mun sanunála um og núver-
Eftirfurandi ritdómur birtist fyrir
shömmu í Morgunblaðinu. Þar sem
hann er vel ritaður, og liér er um
merkilega bók að rœða, hefir ísl.
leyjt sér að endurprenta hann.
Sigrid Rasmussen: Saga
tónlistarinnar í frumdrátt-
um. — Hallgrímur Helga-
son þýddi. Utg.: Gígjan,
Rvík 1946.
NÝJAR bókmenntir vorar hafa
smám saman auðgast að ritum ýmsra
greina nytsemdar og fegurðar. Það
er gleðiefni. Þó er það ein grein sí-
gildrar fegurðar, sem hefir orðið
fremur á hakanum. Hún er tónlistin.
— Reyndar hefir hin síðustu ár eigi
svo lítið — borið saman við fámenni
þjóðar — af sönglögum ýmislegs
efnis „gengið út á þrykk“ (svo sem
áður var orðað) og eigi má þakka
furðanlega góða hæfileika margra til
söngs, né viðleitni ýmsra að fara með
hljóðfæri. En bóklega fræðslu um
tónlistarefni hefir vantað tilfinnan-
lega. Þannig liefir Hljómfræði aðeins
einu sinni verið prentuð á íslenzku,
fyrir 35 árum og þá aðeins stutt á-
grip. Saga sönglistarinnar aldrei
fyrri en nú rit það, sem minnst er
hér á. Þó má segja um tónlistarsög-
una yfirleitt að hún sé kynning þró-
unar, hagnýtingar og verkana þeirra
efná og hæfileika, sem maðurinn
fékk ■— öðrum lífverum jarðar frem-
ur — til að nj óta hreinnar gleði, láta
hátíðlega í ljósi helgustu tilfinning-
ar sínar og lofa skapara sinn gjafar-
ann allra góðra hluta.
Hin nýja bók flytur aðeins ágrip
stórmikils efnis. Má þá vera, að sitt
sýnist hverjum um það, hvað taka
skal til frásagnar. Eg, fyrir mitt leyti,
vildi gjarnan heyra eða lesa meira og
fleira. Þó lield ég að þýðandinn hafi
gert rétt að taka ekki stærra rit til
meðferðar í þetta sinn. Þeim, sem
efnið er ókunnugt, eins og nú mun
flestum liér á landi, það er sögu tón-
listarinnar snertir, mun crfiðara að
fylgjast með, þegar mikið er til með-
ferðar fyrir næmni og skilning.
Einnig mundi slór bók með nauð-
synlegum nótnadæmum hafa orðið
andi ríkisstjórn starfar eftir. Því
nhður leiddust þó kommúnistar, sem
munu hafa verið í meiri hluta á þing
inu til þess að láta hin pólitísku sjón
armið sín koma fram í ályktun þings
ins um kjör við síldarverksmiðjur,
þar sem talið er nauðsynlegt að gera
kaupkröfur í samræmi við kröfur
Dagsbrúnar vegna tollalaganna, sem
öllum er nú vilanlegt að fyrst og
fremst leggja byrgðar á þá ríku í
þjóðfélaginu.
Að hinu leytinu er það tvímæla-
laust spor í rélta átt að mynda heild-
arsamtök fyrir verkamenn hér Norð-
anlands, ef það er ekki gert með póli
tísk sjónarmið í huga.
Forseti sambandsins var kosinn
Tryggvi Helgason.
svo dýr, að fáir hefðu keypt. Eg vil
því hvetja tónlistarvini -—; og það
ættu allir að vera — að lesa þetta rit
sem rækilegast. Mun þá gróa löngun
eftir meiru og hæfileikar hafa verið
til þess að taka á móti því. Þá er
tími til kominn til að bera á borð
aðra bók sama efnis, en mun stærri.
—- Fræðimenn tónlistarinnar munu
ekki láta standa á hjálp sinni.
Bók þessi flytur allmörg tónlistar-
heiti og hugtök, sem varla má búast
við að lesendur allir skilji um sinn,
þótt söngvinir séu. Yeldur það miklu,
að menntagrein þessi er svo ný og ó-
kunn fyrir oss. Mál vort á eklci til
staðar vel fallin orð yfir viðfangs-
efni hennar, og af því að vér erum
hér á eftir öðrum menntaþjóðum, þá
skiljum vér ekki nægilega vel merk-
iftgu og takmörgun orða þeirra, sem
tónlistin á og notar í almennu Ev-
rópumáli. Þetta er erfiðara en marg-
ur kann að ætla, fyrir fræðendur og
þýðendur ritanna. Gætir þessa hér I
nokkuð. Væri farið að útskýra nöfn-
in (evrópisku) og verkefnin, þá yrði
það allt of langt mál í texta fræðirit-
anna. Betra sér á parti og minnist ég
þá góðrar viðleitni ritstjórnar „Tón-
listarinnar“, tímarits félags íslenzkra
tónlistarmanna, í köflurn þeim, er
þar nefnast: „Tónlistarheiti og tákn-
anir“. En sé breytt um heiti og þau
valin úr nægtabrunni íslenzkunnar,
þá verða það oftast að vera nýyrði,
og má þá varla -búast við, að þau
verði öll svo sjálflýsandi, að eigi
þurfi nokkurrar greinargerðar. Þess-
ar umbúðir gerast ekki allt í einu.
Þær þurfa liokkurn tírna fyrir sig.
Lagast með góðri viðleitni. Stafrófi
söngfræðinnar hefir nokkuð bætzt
íslenzkur búningur, síðan það íklædd
ist honum að nýju um 1870. Hið
sama gildir um hærri stig hennar og
liggur nú fyrir þeim. Líklegast verð-
ur heppilegast, að evrópisk heiti tón-
listar fái inngöngu í mál vort, ef eigi
eru þegar fengin íslenzk í þeirra stað,
og ef þau geta tekið íslenzkum bún-
ingi lýtalaust. Góðir „hagyrðingar“
málsins verða að „leysa hin af
hóbni“. Og ekki get ég leynt því, að
það skenmiti mér að sjá sem flest
hugtök og heiti tónlistarinnar kæmu
í vel völdum búningi frá rótum móð-
urmáls vors.
Eg fagna útkomu þessarar nýju
bókar og vona að hún verði rnikils
vísir. Þýðandinn á þakkir skilið fyr-
i
ir að hafa riðið hér á vaðið, enda
hefir hann þótt ungur sé, sýnt frá-
bæran ötulleik í að auka hluttöku
skamtkominna í hinni fegurstu af
fögrum listum. Og „það verður
hverjum að list, sem hann leikur“.
Auk beinnar þýðingar bókarinnar
hefir hann gert oss, fávísum lesend-
um gott hagræði með því, að þýða
texta nótnadæmanna og skrifa nokkr
ar skýringar neðan máls.
Eg endurtek hvatning mína til
unnenda söng og tónlistar, en sem
finna sig þar skamt komna á veg,
að þeir notfæri sér vel þessa litlu
bók. Það er jafnan heppilegt, að
hver kynni sér undanfarna æfi og
leið þess málefnis, sem hann virðir
og hefir hug á ða sinna. Það er gam-
an fyrir hvern kirkju-harmónista og
gagn, að vita nokkuð úr sögu söng-
listarinnar og segja söngflokki sín-
um til uppörfunar smá þætti eða við-
burði þaðan á hvíldarstundum við
söngæfingar.
Sigtryggur Guðlaugsson, Núpi.
Sven Moren:
Grœnadalskongurinn
Bókaútgáfan Norðri.
Grœnadalskongurinn er þriðji hluti
í sagnabálkinum Feðgarnir á Breiða-
bóli, eftir hinn kunna rithöfnud Sven
Moren. Fyrsta sagan í sagnabálki
þessum hetir „Stórviði“. Kom hún út
á íslenzku fyrir alllöngu síðan og
lilaut þá miklar vinsældir, enda ó-
venju glögg og skemmtilega rituð
þj óðlífsmynd. Næsta saga var Bœr-
inn og byggðin, og þessi er sú þriðja
og síðasta.
Feðgarnir á Breiðabóli eru ættar-
saga, sem nær yfir þrjá ættliði. En
þeir eru einnig góð spegilmynd af
norsku þjóðlífi og koma þar við sögu
ýmsir merkustu og áhrifaríkustu at-
burðir í sögu norsku þjóðarinnar,
svo sem sambandsslitin við Svíþjóð
1905.
íslendingar hafa jafnan haft mikl-
ar mætur á þj óðlífslýsingum og ætt-
arsögum. Þótt Feðgarnir á Breiðabóli
lýsi norsku fólki og norskum stað-
háttum, þá getur æði margt í sögum
þessum átt við hjá oss, og það er
auðvelt fyrir íslenzka lesendur að
skilja hugsunarhátt og lífsbaráttu
sögupersónanna. Þeir, sem lesið hafa
tvær fyrri sögurnar í sagnabálki þess
um munu fagna því að fá nú einnig
þessa síðustu sögu.
Frágangur bókarinnar er góður.
Er hún prentuð í Prentverki Odds
Björnssonar. Benda má útgefendum
á það, að engan veginn er heppilegt
að hafa samskonar kápu á þessari
bók og hinum fyrri, því að hætt er
við, að fólk átti sig alls ekki á því,
að hér sé um nýja bók að ræða, er
það sér hana í gluggum bókaverzl-
ana.
Helgi Valtýsson hefir þýtt bókina.
Roðningar á verðlauna-
krossgátu „íslendings".
Lárétt:
1. skófir, 5. rafa, 8. tár, 9. rúm,
10. ilta, 12. EE, 13. tún, 15. gá, 16.
arf, 17. stú, 18. tröð, 21. SF, 23.
I. A„ 25. áraunin, 28. öt, 30. ilfötin,
32. ríp, 34. iss, 35. uu, 37. grú!
38. NA, 39. köst, 41. sin, 43. bur,
44. lyti, 45. núllar.
Lóðrétt:
1. slig, 2. ótt, 3. fáa, 4. ir, 5. rú,
6. amts, 7. agnúar, 9. refsnös, 11.
lát, 12. er, 14. úti, 16. aðalinn, 19.
rá, 20. öri, 22. fit, 24. hörgul, 26.
ufsa, 27. ni, 29. tír, 31. nus, 33. púst,
36. utar, 39. kul, 40. ört, 42. II,
43. bú.
Fjórar réttar ráðningar bárust. —
Var dregið á mim þeirra, og hlaut
Sigurpáll Helgason, símanæturvörð-
ur, verðlaunin 25 kr.