Íslendingur - 09.07.1947, Blaðsíða 5
Miðvikudaginn 9. júlí 1947
\
ÍSLENDINGUR
5
Próf,
James Connolly
M.A.
---------------
De Valera og Irland
De Valera er aðeins íri í aðra ætt-~
ina. Hann var fæddur í New York,
móðir hans var írsk og faðir hans
spænskur. Svo er sagt, að stjórnmála
Ieikni hans, sem vakti svo sérstaka
eftirtekt, þegar hann var forseti
Þjóðabandalagsráðsins í Genf 1937,
sé að þakka þessari óvenj ulegu
blöndu af írsku og spönsku blóði.
Hann er þó fremur Iri en Spánverji,
því að móðir hans fluttist með hann
til írlands þegar hann var tveggja
ára gamall, og hann ólst upp á fá-
tæku sveitaheimili, talaði írsku og
gekk í skóla -— ætíð sokkalaus og
skólaus. Þetta var í lok nítjándu
aldarr meðan írland var enn undir
stjórn Breta og var eitt af fátækustu
löndum Evrópu. Það er að miklu
leyti þessum litla, berfætta dreng að
þakka, að írland er i dag -— ásamt
Islandi, Svíþjóð og Svisslandi — í
tölu ríkustu landa Evrópu, í hlutfalli
við fólksfjölda.
Árið 1916 var Eamonn De Valera
orðinn fullvaxinn maður og var
stærðfræðikennari í litlum skóla í
Dublin. Árið 1912, þegar hann var
aðeins 17 ára gamall, hafði hann
gengið í írska lýðveldisherinn, leyni-
félagsskap, sem vann að því að koll-
varpa yfirráðum Breta í Irlandi. Um
páskana 1916 hófst uppreisn sú, sem
þeir leynilega höfðu svo lengi æft
sig og húið undir. írar börðust með
rifflum, vélbyssum og handsprengj-
um á móti brezkum hersveitum með
fallbyssur og skriðdreka. Endalokin
gátu ekki orðið nema á einn veg:
Uppreisnin stóð aðeins í tvær vikur,
allir írarnir voru handteknir, og all-
ir æðri foringjar írska lýðveldishers-
ins voru dæmdir til að skjótast, De
Valera var einn af foringjum upp-
reisnarmanna og var dæmdur til að
vera skotinn, ásamt hinum. En hér
lók hin undraverða hamingja hans i
taumana. Hann var amerískur borg-
ari, úr því að hann var fæddur í
New York. Allir félagar hans voru
teknir af lífi og morguninn, sem af-
takan fór fram, beið hann þess að
vera leiddur fyrir aftökusveitina. En
sendiherra Bandaríkjanna í London,
sem óttast áhrif þau, sem aftakan
myndi hafa á hina fjölmörgu írsku
íbúa Bandaríkjanna, sendi skeyti til
brezka innanríkisráðherrans og bað
þess, að hætt yrði við aftökuna. —
Hefði De Valera því ekki verið borg-
ari Bandaríkjanna, myndi'hann ekki
vera nú á lifi til þess að stjórna ír-
landi.
Hann var fimm ár í ensku fangelsi,
og allan þann tíma var háður í ír-
landi þrotlaus leynihernaður:
Skemmdarverk, verkföll, árásir á
orezka hermannaskála. Raunveru-
tega var háð samfellt leynilegt stríð
alll til ársins 1922, þegar brezki for-
sætisráðherrann, Mr. Lloyd George
varð að veita samþykki til þess að
stofna írska fríríkið, sem átli að
verða samveldisland í hrezka heims-
írski menntamaðurinn James Connolly, sem hér var á ferð í
fyrrasumar, hefir í vetur gegnt prófessorsembœtti í keltneskum
jrœðum við háskóla í Frakklandi. Hann rilaði í fyrra grein í „íslend-
ing“ um hi/in frœga írska bœ Tipperary, og ná hefir liann ritað tvcer
greinar um írland fyrir blaðið, og birtist hér sú fyrri þeirra. —
Fjallar hún um aðalforingja írsku þjóðarinnar, De Valera, sem er
í rauninni þjóðhetja íra.
veldinu, næstum algerlega sjálfstætt
eins og Kanada, Suður-Afríka og
Ástralía. Um sama leyti voru allir
írskir pólitískir fangar 1 Englandi
látnir lausir, þeirra á meðal Mr. De
Valera. Hann kom aftur íil írlands,
en var þar lítt þekktur. Fyrsti for-
seti írska fríríkisins var kjörinn Mr.
Cosgrave, stjórnmálamaður, sem á-
leit, að Irland ætti að vera innan
hrezka heimsveldisins til þess að j
njóta verndar brezka flotans og ým-
issa annarra hlunninda. Hann var
fulltrúi írskra kaupsýslumanna og
stórbænda, sem töldu sig geta grætt
meira og haft meira öryggi, ef þeir
yrðu innan brezka heimsveldisins.
Hann var ekki reglulega vinsæll hjá
írsku þjóðinni, en brezku stjórnmála
mennirnir notfærðu sér afstöðu hans.
Flokkur hans hefir ekki verið við
völd nú í fjórtán ár, en er enn annar
stærsti stjórnmálaflokkur írlands,
því að margir Irar álíta, að vér mynd
um liafa mikið gagn af því að vera
innan brezka heimsveldisins, eink-
um nú, þegar allar þjóðir heims eru
að skipa sér í stór ríkjasamtök sér
til varnar og vegna viðskipta.
Það bar ekki mikið á De Valera
meðan Cosgrave stjórnaði (1922—
1932). Hann hafði inarga fylgis-
menn, en neitaði að bjóða sig fram
til þings írska fríríkisins af því, að
það væri brezk stofnun. Hann vildi,
að írland yrði frjálst og sjálfstætt
lýðveldi, og hann og fylgisinenn hans
héldu áfram að vinna að því tak-
marki.
Árið 1932 lókst að fá hann til að
bjóða sig fram til þings, og hann og
flokkur hans hlutu mikinn meiri
hluta. Fyrsta verk hans sem forsætis-
ráðherra var að afnema hollustu-
eiðinn við brezku krúnuna, sem allir
þingmenn urðu að vinna. Síðan kom
hann hinum brezka varakonungi á
írlandi fyrir kattarnef á eftirfarandi
hátt:
í stjórnarskrá írska fríríkisins var
svo kveðið á, að Bretakonungur
skyldi skipa varakonung „eftir út-
nefningu írska þingsins.“ Það þýddi
í rauninni, að konungur skipaði þann
varakonung, sem þingið útnefndi,
hver svo sem það var. Allt gekk vel,
meðan Cosgrave var við völd, því að
lávarður í einhverri brezku fjöl-
skyldunni, sem átti stórar jarðeignir
í írlandi, var ætíð útnefndur. En þeg
ar De Valera komst til valda, gerði
hann stöðu varakonungsins að hreinu
skrípaembætti með því að úlnefna
sem varakonung óþekktan skóla-
kennara í Dublin, sem aðeins hafði
áhuga á írskum dönsum og þjóð-
sögum, en ekki stjórnmálum. Þessi
rnaður var stuðningsmaður De Val-
era og vissi, hvernig hann átti að
leika hlutverk sitt. Eftir að brezki
konungurinn, sem ekki gat neitað út-
nefningunni, hafði skipað hann,
neitaði hann að húa í hinni stóru
höll, sem ensku varakonungarnir
höfðu áður búið í, en hélt áfram að
búa í lítilmótlega litla húsinu í út-
hverfi Dublin. Hann neitaði að taka
á móti nokkrum erlendum sendi-
mönnum og var aldrei viðstaddur
opinber hátíðahöld. Þannig var em-
bætti „fulltrúa konungs“ orðið hrein
asta skrípaembætti, og afnam De
Valera það síðan, þegjandi og hljóða
laust, og ég hygg að brezku ríkis-
stjórninni hafi verið ósárt að sjá það
hverfa, því að það hafði gert hana
að athlægi um alla Evrópu.
Samtímis þessu lagði De Valera
feikiþunga skatta á ensku jarðeigend
urnar, sem átti stór landflæmi í frjó-
sömustu héröðum landsins, en rækt-
uðu þau ekki til þess að framleiða
matvæli. Afleiðingin varð sú, að
enski aðallinn seldi jarðeignir sínar
og flutti frá írlandi, en De Valera
skipti jarðeignunum í meðalstóra
búgarða, sem hann seldi írskum
bændum. Um þessar mundir var
brezka ríkisstj órnin orðin alvarlega
gröm og reyndi með öllu móti að
losna við De Valera, án þess þó að
grípa til vopna. Hún sakaði hann
um að hafa rofið samninginn frá
1922, sem stofnsetti írska fríríkið.
De Valera svaraði, að hann liti svo
á, að írska fríríkið væri ekki lengur
til, og írland væri nú frjálst og sjálf-
stætt ríki. Hann samdi nýja stjórnar-
skrá árið 1937, er gerði landið að
sjálfstæðu lýðveldi með forseta í
stað brezka konungsins, og kallaði
það „Eire“ (sem er gamla keltneska
heitið á írlandi). Stjórnarskrá þessi
var borin undir þjóðaratkvæði og
samþykkt með yfirgnæfandi meiri
hluta atkvæða.
Bretar svöruðu með því að beita
írland viðskiptalegum refsiaðgerð-
um. Þeir neituðu að kaupa írska
nautgripi eða mjólkurvörur og neit-
uðu að senda meiri kol til írlands.
Álitu þeir, að þannig myndi De Val-
era tapa stuðningi írsku bændanna,
sem töpuðu miljónum punda árlega.
Þar sýndu þeir fullkomna vanþekk-
ingu á írsku skaplyndi, því að írar
Á ALÞJÓÐAVETT
----VANGI.---
Endurreisn Evrópu
Tilboð Marshalls, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, um stórfellda
fjárhagsaðstoð við þjóðir Norðurálf
unnar, hefir verið aðalumræðuefni
heimsblaðanna að undanförnu. Ætl-
un Bandaríkjastjórnar með þessu til-
boði er sú að gera Evrópuþjóðum
kleift að koma atvinnulífi sínu á
skömmum tíma í sæmilegt horf eftir
eyðileggingar stríðsáranna.
I tilefni þessa boðs héldu utan-
ríkisráðherrar Brela, Frakka og
Rússa fund í París. Molotov var þar
á öndverðum meið við Bevin og
Bidault og hélt því fram, að Banda-
ríkin væru með tilboði sínu að reyna
að seilast íil áhrifa í Evrópulöndum.
(Sennilega hefir hann haft í huga
aðferðir Rússá í Austur-Evrópu).
Fundinum lauk því án árangurs, en
Bretar og Frakkar lýstu því yfir, að
þeir myndu styðja hugmynd Mars-
halls, enda þótt Rússar skærust úr
leik. Fór Bevin hörðum orðum um
andstöðu Rússa gegn efnahagslegri
endurreisn Norðurálfunnar, sem
Bandaríkin ein hafa aðstöðu til þess
að veita fé til.
Niðurstaðan varð sú, að Frakkar
hafa hoðað til ráðstefnu Evrópu-
þjóða um tillögur Marshalls í Paris
þann 12. júlí. Ollum þjóðum Evrópu
hefir verið boðin þátttaka, nema
Spáni, og sennilega munu Rússar
heldur ekki sitja ráðstefnu þessa.
Lýðræðisþjóðir Vestur-Evrópu hafa
látið í ljós mikla ánægju yfir boði
Bandaríkjanna, en gert er ráð fyrir,
að Rússar muni banna leppríkjum
sínum í Austur-Evrópu að senda
fulltrúa á Parísarráðstefnuna. Tékk-
ar og Pólverjar hafa þó látið í Ijós
áhuga á að fylgjast með þessum mál-
um. Hinsvegar liafa kommúnistar í
Ungverjalandi mótmælt nokkurri
hluldeild Ungverja.
Þverúð Rússa í þessu máli hefir
vakið mikla eftirtekt. Fæstir munu
taka alvarlega þá viðbáru þeirra, að
þeir séu að vernda frelsi smáþjóð-
anna með andstöðu sinni gegn til-
boði Marshalls -—- þótt Þjóðviljinn
taki það auðvitað sem góða og gilda
vöru. Hitt virðist sanni nær, að
Rússar kjósi sem mest fjármálaöng-
eru allra þjóða þrákelknastir. Þótt
margir írskir bændur yrðu gjaldþrota
fyrstu fimm ár „viðskiptastríðsins“,
fylktu þeir sér aðeins fastar um De
Valera, Árangurinn varð sá, að þeir
hafa nú efnast meir á síðustu 10 ár-
um en nokkru sinni fyrr. í næstu
grein mun ég lýsa því, hvernig „við-
skiptastríðið“ hafði þveröfug áhrif
við það, sem Bretar ætluðu, því að
afleiðingin varð sú, að írar hafa lært
að hagnýta gæði lands síns, og ír-
land, sem áður varð að flytja inn
margar helztu lífsnauðsynjar er orð-
ið auðugt og sjálfhjarga land, þar
sem fólkið býr við góð kjör.
þveiti í Evrópu, svo að kommúnism-
inn eigi auðveldar með að festa ræt-
ur. Með stuðningi Rússa hefir nú
tekizt að koma á kommúnistiskri
harðstjórn í mörgum löndum Austur
Evrópu, og allar líkur benda til þess,
að þannig eigi að halda áfram vestur
eftir Evrópu, ef ekki verður spornað
við fótum.
Lýðræðisríkin hafa reynt að íeygja
sig eins langt til samkomulags og
auðið hefir verið, en Parísarráð-
stefnan gefur til kynna, að þolinmæði
þeirra sé á þrotum. Er þessi síversn-
andi sambúð mjög ískyggileg og
mikil vá fyrir dyrum, ef ekki fæst úr
bætt.
Kommúnistar — bæði hér og er-
lendis — hafa talið tilboð Banda-
ríkjanna miða að því að sundra
Evrópu. Það er eftirtektarvert, að í
hvert skipti, sem spornað er gegn
yfirgangi Rússa eða kommúnista,
heitir það á þeirra máli sundrungar-
starfsemi. Einingin virðist vera í því
fólgin að leyfa Rússum og kommún-
istiskum erindrekum þeirra að fara
sínu fram mótbárulaust.
Margar þjóðir hafa nú boðað
komu sína á Parísarráðstefnuna, en
íslendingum hefir m. a. verið boðið
að senda þangað fulltrúa. Utanríkis-
ráðherrar Norðurlandanna koma
saman á fund nú um miðja vikuna í
Kaupmannahöfn til þess að taka
sameiginlega ákvörðun um svar við
fundarboðinu.
/ce/and 1946
I tilefni sextíu ára starfsafmælis
síns gaf Landsbanki íslands fyrir
skömmu út i fjórðu útgáfu hina
ágætu handbók sína um ísland —
yfirlit yfir sögu lands og þjóðar, at-
vinnuvegi og stjórnarfar. Bók þessari
er einkum ætlað að vera til leiðbein-
ingar fyrir útlendinga og er því rit-
uð á ensku. Hefir Þorsteinn Þorsteins
son, hagstofustjóri, séð um útgáfu
bókarinnar, og er allur frágangur og
efnisskipan með mestu prýði. Bókin
var fyrst gefin út 1926, en þessi út-
gáfa er aukin og endurbætt og nær
frásögn bókarinnar allt til ársins
1946. Aftast i bókinni er skrá yfir
bækur um ísland, sem komið hafa
út á erlendum tungumálum.
<•■••••••••••••••••••••«•>
Garðyrkjuritið 1947
er nýkomið út. Eru í ritinu margar
eftirtektarverðar greinar um garð-
yrkju. Efni m. a. Garðyrkjufélagið
60 ára, eftir Halldór Ó. Jónsson —
Garðyrkjuskólinn á Reykjum, eftir
Sigurð Sveinsson — Um fræ og fræ-
spírun, eftir Ásgrím Jónsson —
Nokkur orð um sáningu og uppeldi
garðjurta, eftir H. Ó. J. — Frá Ak-
ureyri, eftir E. B. Malmquist —
Hugvekja um garðyrkju, eftir Þórð
Jónsson, o. m. fl.