Íslendingur - 13.08.1947, Blaðsíða 4

4
ÍSLENDINGUR
Miðvikudagur 13. ágúst 1947.
iÞanííaSrot
FRÁ LIÐNUM DÖGUM.
Úr annálum
ÍSLENDINGUR
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
Útgefandi: Útgéfufél&g íslending*.
Skrifstofa Gránufélagsgata 4.
Sími 354.
Auglýsingar og afgreiSsla:
SVANBERG EINARSSON.
Pósthólf 118.
TRENTSMIÐJA BJÖRNS JONSSONAR H'F
Verkfallsréttar.
Verkamenn hafa jafnan talið verk-
fallsréttinn mikilvægt vopn í hags-
munabaráttu sinni. Verkfallsréttur-
inn hefir líka hlotið viðurkenningu
í vinnulöggjöf flestra vestrænna
þjóða, þótt hann sé mismunandi víð-
lækur. Einræðisþjóðir hafa hins
vegar aldrei viðurkennt þenna rétt,
og er ,,ríki verkalýðsins“, Rússland,
í hópi þeirra ríkja, sem neita að
viðurkenna þenna rétt verkalýðsins.
Hvergi mun verkfallsrétti verka-
manna vera jafn litlar skorður sett-
ar og á íslandi. í íslenzku vinnulög-
gjöfinni frá 1938. er ekki aðeins mjög
rúm heimild til verkfalla, heldur er
verkf allsmörmum j afnframt veitt
víðtæk vernd með því að banna svo-
kölluð verkfallsbrot.
Engum manni getur dulizt það, að
verkföll hljóta ætíð að hafa í för
með sér stórtjón, bæði fyrir ein-
staklinga og þjóðfélagið í heild. Víð-
tæk og tíð verkföll eru því auðveld-
asta ráðið til þess að lama atvinnu-
líf hverrar þjóðar og skapa þar fjár-
málalegt öngþveiti. Þetta hafa ein-
ræðisþjóðirnar skilið og banna því
verkföll. Lýðræðisríkin telja hins
vegar þenna rétt verkamanna mikil-
vægári en svo, að þeir verði sviftir
honum. Aftur á móti verður hvert
þjóðfélag, sem tryggir verkalýð sín-
um þenna rétt, að treysta því, að hon
um sé ekki beitt nema í ýtrustu nauð-
syn.
Það er enginn vafi á því, að vegna
verkfallsréttarins hafa verkamenn
stórlega bætt kjör sín. Hinu er þó
ekki að leyna, að stundum hefir þessu
hættulega vopni verið heitt nokkuð
fyrirhyggjulaust. Orsök þess er þó
ekki fyrst og fremst ábyrgðarleysi
verkamanna sjálfra, heldur foringja
þeirra, sem stundum hafa haft önnur
sjónarmið í huga en hagsmuni verka
manna. Hefir þetta leitt til þess, að
meðal margra þjóða eru uppi all-
háværar raddir * um það, að tak-
marka heri mjög verkfallsréttinn. í
Bandaríkjunum hefir verkfallsréttur-
inn þegar verið allmjög takmarkað-
ur, en þær ráðstafanir virðast sýna
töluverða óbilgirni og skerðingu á
eðlilegum rétti verkamanna, þótt
kommúnistablöðin hér hafi auðvitað
stórýkt frásagnir af þeirri löggjöf.
Það er að sjálfsögðu mjög mikil-
vægt fyrir verkamenn sjálfa, að
þannig sé um hnútana búið, að ekki
sé hægt að fyrirskipa þeim að gera
verkfall, nema vilji alls þorra þeirra
sé fyrir hendi. Það er því ekki skerð-
ing, heldur mikilvæg trygging á rétti
Lokunartími banka og
skrifstofa.
VÍKVERJI Morgunblaðsins gat um það
fyrir skömmu í dálkum sínum, hversu baga
legt það væri fyrir vinnandi fólk, að bank-
ar og opinberar skrifstofur, sem almenn-
ingur þyrfti að leita til, væru ekki opnar
í matartímum, þegar fólk hefði helzt tóm
til að fara þangað. Eru þetta orð í tíma
töluð og geta átt jafn vel við hér á j\kur-
eyri og í Reykjavík. Fjöldi fólks hefir
enga aðstöðu til þess að losna úr vinnu
sinni til þess að komast í banka, nema
helzt í matartímum, en þá eru allir bank-
ar lokaðir. Sama mun vera að segja um
þær skrifstofur, þar sem menn eiga að
greiða opinber gjöld.
Þetta er mál, sem hlutaðeigandi yfir-
völd verða að taka til athugunar og úr-
bóta. Það lilýtur að vera hægt að skiptast
á um að fara í mat á þessum stöðum eins
og í verzlunum. Þótt þetta kunni að vera
einhverjum erfiðleikum bundið, er hér um
að ræða svo mikla hagsmuni almennings,
að viðunandi lausn verður að fást.
Hreinlœtisherferð.
FYRIR NOKKRU var drepið á það hér
í „Þankabrotum", hvort áhugasamir bæj-
arbúar vildu ekki stofna með sér félags-
skap, er beitti sér fyrir lireinsun og fegrun
bæjarins. Margir tóku þessari tillögu vel,
þótt enginn hafi enn haft forgöngu um að
hrinda þessum félagsskap af stokkunum.
Það er að vísu ekki sérstök ástæða til þess
að kvarta yfir sóðaskap hér í bænum, því
að flestir hafa hreinsað og prýtt mjög
smekklega í kringum hús sín, eftir því sem
lök hafa verið á. Hinu er þó ekki að leyna,
að töluverð brögð eru enn að því, að ýmis
þeirra, að löggjafinn setji skoröur
við því, að fámenn klíka geti ákveðið
verkföll, ef til vill gegn vilja og hags-
munum verkamanna sjálfra. Atburð-
ir undanfarinna mánaða gefa tilefni
til, að þetta atriði sé tekið til athug-
unar. Hefir komið í ljós, að vinnu-
löggjöfin tryggir alls ekki nægilega
hagsmuni verkamanna að þessu
leyti.
Skv. vinnulöggjöfinni er um að
ræða þrjár leiðir til löglegs verkfalls:
Fyrsta lagi almenna atkvæðagreiðslu
félagsmanna, öðru lagi ákvörðun
stjórnar, sem fengið hefir umhoð til
verkfalls við almenna atkvæða-
greiðslu, og í þriðja lagi getur trún-
aðarráð ákveðið verkfall.
Verkfallsákvörðun trúnaðarráðs
hefir verið mjög misnotuð, og kom
það herlega í Ijós í hinum pólitísku
verkföllum kommúnista, að verkfalls-
ákvörðun trúnaðarráðs var oft and-
stæð vilja verkamanna almennt. Þá
er það heldur ekkert skilyrði fyrir
lögmæti hinnar almennu atkvæða-
greiðslu, að ákveðinn hluti verka-
manna greiði þar atkvæði.
Þessu verður að breýta. Það verð-
ur að tryggja það, að pólitískir of-
stækismenn, sem vegna sinnule^sis
andstæðinga sinna hafa náð tökum
á stjórn og trúnaðarráði einhvers
félags, geti ekki att því út í verkfall
gegn vilja meiri hluta félagsmanna.
konar rusl og skran sé á húslóðum. Þetta
þarf að liverfa með öllu. Akureyri á að
setja metnað sinn í það að vera þrifalegur
og snyrtilegur bær. Ferðamannaslraumur
lil bæjarins hefir aldrei verið meiri en nú,
og aðkomufólk tekur eftir mörgu, sem
heimafólk ekki sér. Akureyrarbær og um-
hverfi hefir vakið atliygli margra fyrir ó-
venjulega nátlúrufegurð. Við megum ekki
láta hirðuleysi mannanna rýra þá fegurð.
Skátareglan.
ÞRJÁTÍU ÞÚSUND skátar, víðs vegar
að úr heiminum eru nú samankomnir til
alþjóðamóts í Frakklandi. Mót sitt helga
skátarnir nú friði og alþjóðlegri samvinnu
og nefna það friðar-jamboree. Milli 80—•
90 íslenzkir skátar sækja mót þetta, þar
af nokkrir héðan úr bænum.
Það má óhikað fullyrða, að Skátareglan
sé meðal merkustu æskulýðssamtaka
heimsins, og ef til vill þau merkustu. Eng-
inn æskulýðsfélagsskapur vinnur fremur
Skátareglunni að því að glæða virðingu
og ást félaga sinna á ættjörð sinni og
þjóðlegum verðmætum, en stuðlar þó jafn-
framt að því að útrýma öllum þjóðernis-
hroka. Jamboree skáta hafa jafnan borið
liinum sanna skátaanda og bræðralags-
hugsjón þeirra fagurt vitni. Þótt þjóðerni,
trúarbrögð og lilarháttur sé mismunandi,
umgangast skátarnir ætíð hver annan á
mótum sínum eins og vini og bræður.
Þetta viðhorf skátanna og hin samhljóða
lög þeirra og starfsreglur, hvar sem þeir
eiga heima á linettinum, er líklegra en
nokkuð annað til þess að lengja æskulýð
þjóðanna vináttuböndum og vinna þannig
gegn þeirri úlfúð og tortryggni, sem svo
geigvænlega ógnai; nú enn friðinum í
Framh. á 7. síðu.
Einnig aS því leyti verSur að tryggja
vinnufrelsið. Verkamenn mega ekki
beita verkfallsvopninu fyrr en í ýtr-
ustu nauðsyn, og því er sanngjarnt
að krefjast þess, að eindreginn vilji
þeirra sé fyrir hendi til þess að verk-
fall sé löglegt. Verkfallsákvörðun á
því aðeins að vera lögleg, að meiri
hluli allra jélagsmanna haji sam-
þykfct hana við almenna atkvœða-
greiðslu.
íslenzku þjóðinni veitir ekki af að
beita allri orku sinni í efnahagsbar-
áttunni. Verkföll eru henni því mik-
ið áfall, ekki sízt um hábjargræðis-
tímann, en þá hefir hin kommúnist-
iska forusta verkamanna helzt seilzt
til að gera verkföll. Þjóðfélagið hef-
ir tryggt verkalýðnum verkfallsrétt-
inn með lögum, en það verður þá
einnig að tryggja það, að hann sé
ekki misnotaður í óþegnhollri bar-
áttu gegn hagsmunum þjóðfélagsins
í heild. Ber þess og að gæta, að ýms-
ar stéttir hafa enga aðstöðu til þess
að gera verkföll og bæta hag sinn á
þann hátt, t. d. bændastéttin, sem
ekki verður þó síður kölluð vinnandi
stétt en verkamenn. Næsta alþingi
verður að gera þær breytingar á
vinnulöggjöfinni, að verkamenn
sjálfir fái úrslitaráðin um ákvörðun
verkfalla og menn ekki sviftir vinnu
sinni, nema eindreginn vilji meiri
hlula verkamanna sé fyrir hendi.
1720:
Gaus Kötlugjá með eldgangi og
jökulhlaupi. Þá varð svo dimmt'af
öskufalli sunnanlands um miðdegi,
að í húsum var ekki vinnuljóst. Sál-
aðist biskup Vídalín. A því ári gjörð-
ist friður milli danskra og svenskra.
1721:
Um veturinn sást tvisvar í hríðar-
veðri um nótt leiftrandi ljós fljúga
um loftið, hvar með fylgdi langur og
þungur dynur svo sem reiðarþruma,
þá það rann niður í æginn. Vetur
góður en vorið kalt. Óvenjulegt ljós
sást á loftinu kringum sólina fjórða
dag í páskum, hvar eftir fylgdi mik-
ill og langvarandi kuldi um vorið.
1725:
A einmánuði var uppi jarðeldur
fyrir austan. Þá voru j arðskj álftar
fjórða dag í páskum. Hvítur hrafn
sást í Þorlákshöfn.
1734:
Á góuþrælinn voru svo miklir
j arðskj álftar að víða féllu bæir í
Flóa, Grímsnesi og Olvesi. Þeir vör-
uðu nær þrjár vikur, svo að menn
meintu jörð aldrei kyrra vera. Sprakk
hún í sundur, klofnuðu steinar og
losnaði grjót úr jörðu. Undirstöður
húsa urðu efstar. í Arnarbæli í
Grímsnesi fleygðust hey úr garði. 9
manneskjur dóu undir húsum í þess-
um j arðskj álftum. Fyrir þá og eftir
um nokkur ár gekk fár um ísland,
Faðirinn vill reyna systurást Diddu
litlu og segir: Það var maður hér í
gær, sem vildi kaupa hróa litla fyrir
100 krónur. Finnst þér, að við ætt-
um að selja hann?
Didda: Nei, pabbi.
Faðirinn: Það var rétt, þér þykir
svo vænt um hann.
Didda: Við getum líka fengið
meira fyrir hann, þegar hann stækk-
ar.
#
Alain Chartier var svo andríkur
og fyndinn ræðumaður, að hann var
kallaður ,,faðir mælskunnar“. Einu
sinni var hann í boði við frönsku
hirðina og hafði sofnað útaf í stól.
Margrét frá Skotlandi, kona krón-
prinsins, sem síðar varð Lúðvík II:,
ætlaði að ganga fram hjá honum,
þar sem hann svaf, en nam staðar og
þrýsti kossi á varir hans. Hirðmeyj-
,arnar létu í ljós undrun sína yfir
því, að hún skyldi endilega vilja
kyssa þann mann, sem ljótastur væri
þar við hirðina, en þá svaraði hún:
„Eg kyssti ekki hann, heldur munn-
inn, sem hefir sagt svo margt fag-
urt.“
#
Frúin við vinnukonuna, sem er að
hafa vistaskipti: Og svo verð ég nú
sem drap naut og sauði, hesta, hunda,
ketti og tóur. Skiptapar urðu marg-
ir um veturinn á þessu ári.
1737:
Velur hinn harðasti, að menn
meina, næst hvítavetri (1632—33).
Þá var riðið í Sandey á Þingvalla-
vatni þann 16. maí. Það sumar var
snögg jörð.
1740:
Svo miklir þerrar, að öngvir
mundu þvílíka. Þá varð Öxará og
margar aðrar smárennslur aldeilis
þurrar, hverjar menn ei vissu nokk-
urn tíma þornað hafa, og víða drap
sig fénaður í pyttum til að ná vatni.
1742:
Nikulás Magnússon, sýslumaður
úr Rangárþingi, drap sig um alþing
í Fjósagjá, skammt frá Heiðna-Lög-
hergi. Um sumarið á öndverðum
slætti féll hagl yfir staðinn Skálholt
svo stórt, að þegar það hafði legið
fram á hinn daginn, þá vó eitt korn-
ið við hálfan ríxdal. Ekki kom þetta
hagl víðar.
1744:
Um veturinn deyði amtmaður
Lafrentz. Veturinn var mikið góður
með regnum allt til sumarmóla. Þann
vetur fram eftir öllu sást á kvöldin
á vesturloftinu stór stjarna með
að fá að sjá í koffortin yðar, því að
þar sem þér höfðuð lyklana að öllum
geymslubúrum og hirzlum í húsinu,
get ég húizt við, að þér liafið tekið
ýmislegt með yður.
Vinnulconan: 0, nei, frú, þess
þurfið þér ekki. Það einasta, sem ég
tek með mér héðan er ást mannsins
yðar.
#
}
Þorbjörn hornklofi yrkir:
Þeir ólyfjan drukku úr
austrænni lind,
og uppþembing fengu og ropa.
Það ætti að gefa þeim
vábeiðum vind-
og verkfallseyðandi dropa.
#
Hann: Hvers vegna eruð þér svona
hugsandi?
Hún: Eg er ekkert hugsandi.
Hann: En þér hafið ekkert sagt í
meira en tuttugu mínútur.
Hún: Eg hafði ekkert að segja.
Hann: Segið þér aldrei neitt, þeg-
ar þér hafið ekkert að segja?
Hún: Nei.
Hann: Er það alveg saft? Þér er-
uð einstök! Ó, fröken, viljið þér
verða konan mín.
geisla, líkt sem vöndur væri. Geisl-
Framh. ó 7. síðu.
(Ejaman og alvara