Íslendingur - 05.11.1947, Blaðsíða 7

ÍSLENDINGUR
7
Miðvikudagur 5. nóvember 1947
- ÞANKABROT -
Framhald af 4. síðu.
vilni um. Dreifirtg (decentralisation) valds
ins og fjármagnsins er hjóð'arnanðsyn.
Með' því er ekki átt vi'ð að' ganga eigi á
rétt höfuðborgarinnar heldur liitt, að eðli-
legt tillit sé tekið lil allra byggða lands-
ins með hliðsjón af þeirri nauðsyn að
hvarvetna á landinu verði haldið uppi
sem fjölþættustu atvinnulífi.
7'illögur Austfirðinga.
FJÓRÐUNGSÞING Norðlendinga og
Auslfirðinga hafa einkum rætt nauðsyn
þess að tryggja réllindi hinna ýmsu
hyggða með sljórnarskrárákvæðum. Hafa
þessir aðiiar bent á, að nauðsynlegt væri
að auka valdsvið héraðsstjórna og jafn-
vel setja á stofn sérstakar fjórðungs-
sljórnir. Fjórðungsþing Austfirðinga lief-
ir einkum rætt þetla mál rækilega og
meira að segja gert frumdrætti að væntan-
legum ákvæðum sljórnarskrárinnar um
stjórnskipun landsins og meðferð hins op-
inbera valds. Koma þar fram ýmsar
nýjar og frumlegar hugmyndir, en vafa-
iaust sýnist sitt liverjum um það, hversu
lieppilegar þær séu. Margar þeirra eru þó
Ivímælalaust þess virði að þeim sé nokk-
ur gaunmr gefinn.
Austfirðingar vilja láta skipta landinu
í fimm fylki, fimmtunga, og er gert. ráð
Íyrir, að hver fimmtungur verði stjórnar-
farsleg heild rneð' allvíðtækri sjálfsljórn
sérmála sinna. Arlegt fimmtungsþing skal
lialdið og kýs það fimmtungsstjórn. —
Alþingi skipa 45 þingmenn. I efri deild
silja 15 þingmenn, þrír úr hverjum fimmt-
ungi, kosnir á fimmtungsþingum, og verð'a
þeir að vera búsettir í finnntungnum.
Aðrir þingmenn skuli kosnir í kjördæm-
um, og er gert rúð’ fyrir, að' öll kjördæmi
verð'i einmenningskjördæmi, og verði kjör-
dæmaskipunin endurskoðuð á 10 ára
fresti með það fyrir augum, að sem jöfn-
usl kjósendatala sé í kjördæmunum.
Fjórðungsþingið vill stórum auka vald
forseta. Er í tillögum þess gert ráð fyrir,
að hann megi eiga frumkvæð'i að laga-
setningu, og ekkert frumvarp megi af-
greiða frá þingi sem lög, fyrr en forseta
he.fir gefizt kostur á að lýsa skoðun sinni
ú því. Þá er gert ráð fyrir, að forseti eigi
beint frumkvæði að setningu bráðabirgða-
laga milli þinga. Yrði því staða forseta
stórpólitísk á svipað'an hátt og stað'a
Bandaríkjaforseta. — Að lokum gerir
fjórðungsþingið' rúð fyrir nokkurri breyl-
ingu á dómaskipuninni.
llér skal enginn dómur felldur um þess-
ar hugmyndir Austfirðinga, en það' er
virðingarvert að koma með' tillögur, og er
þess að vænta, að stjórnarskrárnefndin
laki þær til athugunar.
Útvarp frá Akureyri.
UR ÞVI farið er að' minnast á hina
erfiðu aðstöðu héraða landsins utan Reykja
víkur, er ekki úr vegi að minnast á út-
varpið. Það mun eiga að vera eign allr-
ar þjóðarinnar. Það Refi;r mikilvægii
menningarhlutverki að gegna, þótt því
miður fari margt aflaga í því starfi, en
það verður ekki nánar rætt hér. Auðvitað
verður útvarpsstöðin og aðalstarfsemi þess
að vera á einum stað og eðiilegt, að höfuð-
borgin verði fyrir valinu, Hitt er óviðun-
andi, að ekki skuli vera aðstaða til þess
að úlvarpa frá neinum öðrum stað en
Reykjavík. Síðastliðinn sunnudag átti að
útvarpa frá Akureyri söng Kantölukórs
Akureyrar. Ur því gat þó ekki orðið, því
að ógprlegt var talið að endurvarpa gegn-
um símann um húdaginn. Um kvöldið
hefði þó sennilega verið hægt að endur-
varpa gegnum símann, en af einhverjum
áslæðum var það ekki gert. Væntanlega
hefir þó útvarpið ekki talið dagskrá sína
svo merkilega, að ekki mætti fella úr
kvölddagskránni einhvern lið í staðinn
fyrir sönginn, enda var Iiann fyllilega þess
virði að ná til eyrna þjúð'arinnar. Astæðan
hefir því sennilega verið önnur, en hvað
sem um það má segja, þá er það vitan-
lega óviðunandi, að ekki skuli vera hægt
að endurvarpa dagskrárliðum frá ýmsum
stöðum á landinu — að minnsta kosti
öðrum stærsta bæ landsins. Hér þarf að
útbúa sendistöð, sem hægt væri að endur-
varpa frá. Fyrir eina tíð var hér til sendi-
stöð, en auðvitað var bannað að nota
hana, því að það vantar sízt í landi voru,
að mönnum sé bannað hitt og þetta, þótt
lítið komi í staðinn. Dagskrárliðir utan
af landi öðru hverju ættu að gela skapað
nokkra fjölbreyttni í efnisflutningi út-
varpsins og jafnframt glætt ýmiskonar
menningarstarfsemi utan Reykjavíkur.
Sumarfrí húsmœðra.
FYRIR skömmu las ég .það í dönsku
blaði, að Norðmenn væru að athuga
möguleika á því að koma upp dvalarheim-
ilum, þar sem liúsmæður gætu dvalið sér
til hvíldar í nokkurn tíma árlega. Þessi
hugmynd er næsla merkileg,. þólt hún sé
sennilega erfið í framkvæmd. Húsmæður,
sem enga eða litla húshjálp hafa, eru j
sennilega eina stéttin, sem aldrei fær frí
frá störfum, livorki helga daga né virka.
Er nú líka að verða svo komið, að flestar
húsmæður munu liafa þessa aðstöðu, því
að aðstoðarstúlkur til heimilisstarfa eru
nú vart fáanlegar. Þótt litlar líkur séu
sennilega til þess, að húsmæður gætu
fengið ákveðið sumarfrí, er það skylda
þjóðfélagsins að bæta eftir megni aðstöðu
þeirra kvenna, sem vinna hin mikilvægu
húsmóðurstörf. Það sem fyrst liggur fyrir
í því efni er að greiða fyrir því, að hús-
mæður geti fengið sem bezt hjálpartæki
við störf sín. Þar sem rafmagn er, geta
ýmiskonar rafmagnstæki stórum létt heim-
ilisstörfin. Hér hafa þó Iiúsmæður í sveit-
um verri aðstöðu, því að enn vantar víða
raforku. Ur því jiarf að bæta svo fljólt,
sem kostur er á.
Hvað ségja íslenzkir þing-
menn um þetta?
FYRIR skönnnu var frá því skýrt í
brezka útvarpinu, að einum enskum þing-
manni hefði verið vikið af þingi fyrir
það, að liann liefði skýrt lilteknu blaði
frá því, sem gerðist á lokuðum þingfundi.
Slíkutn tökum tekur enska þingið óþing-
lega framkomu og brot á einbættisskyldu
þingmanna. Manni verður óneilanlega
liugsað til þingsins okkar hérna á Islandi,
sem vegna aldurs síns skipar virðulegan
sess meðal þjóðþinga hinna frjálsu þjóða.
Því miður getum við ekki stært okkur af
þeim jiingaga og siðfágun, sem þar ríkir.
Idvenær gæti það komið fyrir á alþingi
Islendinga, að þingmanni — sem er í
meiri liluta flokki á þingi •— yrði vikið
þaðan fyrir að skýra frá umræð'um á lok-
uðum þingfundum? Það er víst áreiðan-
lega undantekning, ef ekki síast fljótlega
út það', sem rætt er á lokuðum þingfund-
iim þar. Þjóð'in verður sorglega lítið vör
við' það, að' á alþingi ríki meiri ábyrgðar-
tilfinning og sómakennd en meðal annarra
borgara í landinu. Alþingi verður að vísu
oft fyrir ómakleguni árásum, en því mið-
ur eru líka alltof margar aðfinnslurnar
réttmætar. Þefta ættu hinir virðiilegu þing-
menn að' íhuga, þegar þeim finnst þeir
vera bornir röngum sökum. Fyrsta skilyrði
til þess, að liægt sé að' bera virðingu fyrir
stofnun, er, að hún beri virðingu fyrir sér
sjálf.
ÚR ANNÁLUM
Framh. af 4. síðu.
hljóði. Einnig uni það skip, er nú
liggi í Kolbeinsárósi, hafi hann hálft
keypl sér og heilagri kirkju, en hálft
hafi þeir lagt kirkjunni og gefið til
eignar, svo að það hafskip sé nú allt
heilagrar kirkju og hans eign, þar
með allt það góss, sem þar fylgi,
fyrirbjóðandi hverjum manni þessa
menn að ónáða, eða nokkurl mein
gera skipi eða góssi .... Um þessa
engelsku menn er likast til, að þeir
hafi komizt úr því slagi og bardaga,
er varð á Höfðaströnd í Skagafirði,
fyrir utan Mannslagshól (nú afbak-
að í Mannskaðahóll). þar sem merki
sjást, að dysjar eru af mönnum, og
Magnús bóndi jónsson (þ. e. Magn-
ús prúði) hefur sagt, að nærri 80
engelskra manna hafi þá verið til
dauðs slegnir af Skagfirðingum fyr-
ir þeirra óráðvendnis glettingar, til-
lök á peningutn. djarftæki til kvenna
og aðra áleitni, en að þessir men:i
ltafi náð Hólakirkju sér Lil friðar-
bónar og frelsis.
Fæðingum fjöigar.
Tæpur fjórði hluti barna
óskilgetinn 1945
Árið 1945 var tala lifandi fæddra
barna 3434 eða 26.6 á hvert þús.
landsmanna. Er það mun hærra hlut-
fall en næsta ár jí undan og hefir
ekki verið svo hátt síðan 1930. Tala
fæddra hefir aldrei verið eins há.
Hlutfallstala fæddra hefir hækkað
ört síðan 1940.
Andvana fædd börn voru 65 árið
1945, en 94 árið á undan.
Af öllum börnum fæddum 1945
voru 847 óskilgetin eða 24.2%. Er
það örlítið lægra hlutfall en næslu
ár á undan, en annars hefir hlut-
fallstala óskilgetinna harna hækkað
mikið á síðari árum og hefir verið
næstum 25 af hverju hundraði
fæddra barna síðan 1941.
LÉREFTSTUSKUR
Kaupum við hæsta verði.
Frentsmiðja
Hjörns Jónssonar h. f.
HRINGUR DROTTNINGARINNAR AF SABA
inni er þó tign hennar mjög staðbundin. I Evrópu
munum við verða jafnt sett. Hún er Austurlanda-
kona, en hvað gerir það til? I þínum augum getur
sú ástæða ekki verið mikilvæg? Og svo að lokum:
Hefir þú nokkurn tíma séð hennar jafningja?"
,,Nei, aldrei, aldrei,“ svaraði ég hrifinn. „Stúlka,
sem maður hefir rétt verið að trúlofast, er ætíð alveg
einstök. Og ég get bætt því við, að þessi er ef til vill
hin sérstæðasta og mest töfrandi kona, sem ég hefi
séð í Mið-Afríku. En hvernig sem því kann að vera
háttað með þig, þá veit ég ekki, hvort þessi stað-
reynd getur veitt okkur Kvik huggun, þegar á að
fara að hálshöggva okkur. Og hlustaðu nú á, Orme.
Sagði ég þér ekki fyrir löngu síðan, a§ það eina, sem
þú ekki mættir gera, væri að sýna afkomanda kon-
unganna ástleitni?
„Gerðir þú það? Því hefi ég sannarlega gleymt,
enda sagðir þú mér svo margt þá, læknir,“ svaraði
hann, en hann blóðroðnaði um leið.
En um leið heyrðum við þurran hósta. Það var
Kvik, sem hafði komið inn, án þess að við veittum
honum athygli.
„Þér megið ekki ásaka höfuðsmanninn, þótt hann
ekki muni þetta, læknir. Slíkt taugaáfall eftir spreng-
ingu eyðileggur minnið ver en nokkuð annað. Það
sá ég oft í Búa-stríðinu, eftir að stórar sþrengjur
höfðu sprungið rétt hjá okkur.
Hinir hraustustu hermenn gátu þá blátt áfram
gleymt því, að það var skylda þeirra að vera kyrrir.
Þeir þutu af stað eins og hérar. Já, í sannleika sagt,
þá kom þetta líka fyrir mig.“
168
Eg fór að hlæja, Oliver sagði eitthvað, sem ég ekki
heyrði, en Kvik hélt áfram, án þess að láta sér fipr-
ast:
„Rétt skal vera rétt. Og ef höfuðsmaðurinn hefir
gleymt þessu, þá er því meiri ástæða til þess að
minna hann á það. Það var um kvöldið heima í
London, hjá prófessornum, að þér aðvöruðuð hann,
læknir, og hann svaraði því, að þér skylduð ekki vera
með áhyggjur út af yndisþokka negrastúlku —“
„Negrastúlku“, hrópaði Oliver. „Það orð hefði ég
aldrei hvorki notað né hugsað. Og þér eruð ósvífinn
þorpari að bera slíkt á mig! Negrastúlka! Guð minn
góður, hvílík vanhelgun!“
„Já, það er rétt, höfuðsmaður. Mér þykir leitt, að
ég fór skakkt með. Þér sögðuð „svört kona“. Já, og
ég bað yður meira að segja að vera ekki of drjúgan,
því að það gæti þá farið svo, að við fengjum að lifa
þá stund að sjá yður skríða á knjánum fyrir henni
og mig sjálfan koma skríðandi á eftir. Rétt er það,
að nú erum við einmitt komnir á þetta stig. Þetta
er það, og nú erum við einmitt komnir á þetta stig.
Þetta hafa sannarlega reynt spádómsorð, þvi að er
ég ekki einmitt kominn í sömu aðstöðu, ef t:I vill?
En auðvitað held ég mig í hæfilegri fjarlægð og kem
kurteislega á éftir, eins og ég sagði.“
„Þér eigið þó ekki við, að þér hafið fengið ást á
afkomanda konunganna?“, hrópaði Oliver og starði
á liðþjálfann.
„Fyrirgefið þér, höfuðsmaður, en þannig er það
nú einmitt. Ef köttur hefir leyfi til þess að glápa á
drottningu, þá hlýtur karlmaður að hafa leyfi til að
169
elska hana? En það er ekki sanngjarnt að til árekstra
komi milli minnar og yðar ástar á henni. Við mig
mun aðeins vera sagt: „Varðmaður, víkið frá! Og
ef til vill fengi ég hníf í magann í þakkarbót. En þér
— við sáum, hvað þér fenguð í dag. Hver afleiðingin
af öllu þessu verður, sáum við auðvitað ekki. En samt
segi ég, höfuðsmaður, dragið upp segl og siglið á-
fram, — jafnvel þótt skútan sökkvi á eftir. Því að
þessi stúlka er — þótt hún sé Gyðingur, og þá he.fi
ég aldrei getað þolað — já, hún er sú yndislegasta,
mest töfrandi og hugdjarfasta lítil stúlka, sem nokkru
sinni hefir gengið á guðs grænni jörð.“
Er hér var komið, greip Oliver í hendi hans og
þrýsti hana af öllu afli. Mér kæmi heldur ekki á ó-
vart, þótt Maqueda hefði verið flutt nokkuð af þess-
ari lýsingu af henni. Upp frá þessum degi sýndi hún
Kvik að minnstá kosti hina mestu eftirtekt.
En ég, sem ekki hafði orðið ástfanginn af henni,
hlaut enga viðurkenningu, og hélt þvi leiðar minnar
og lét hina um að ræða um kosti Maquedu og fegurð.
Eg gekk til hvílu fullur af svartsýni um framtíðina.
Það var ekki hægt að neita því, að Maqueda var
sérstaklega töfrandi. Auk óvenjulegrar fegurðar átti
hún einkennilegt töframagn og einnig mikinn sálar-
styrk. Staða hennar hlaut einnig að vekja samúo
manns, þar sem hún var svo einmana meðal þessarar
vesælu þjóðar sinnar, sem hún árangurslaust reynd'
að bjarga. Og hvernig átti hún að komast hjá að þola
tortímingu með fólki sínu, þegar hún var dæmd til
að þola þau ömurlegu örlög að verða hlekkjuð viö
þenna feita hugleysingja, sem einnig var frændi henn