Íslendingur - 06.04.1949, Blaðsíða 3

Miðvikudaginn 6. apríl 1949
ÍSLENDIIS' GUIl
3
Stjórn bæjarmálanna.
Það er einkum tvennt sem
einkennir stjórn bæjarmálanna,
þ. e. sócíaliskt fálm, ógætið
og ábyrgðarláust, og þegar
leggja þarf fram það fé, sem
þetta kostar bæjáfijó5inn( aö i
sjá þá aðez'ns eina le:ð — ný cg
bærri útsvör á mjóu bökin. i
Sósíalistárnir í bæjarstjórn |
sóttu það með kappi að bærinn !
legði fram áðurnefnd 215 þ n >
til hlutabi éfakaupanna, þráít j
fýrir, eða kannske vegna þess, I
að framkvstj. féJagsina upplýsd
á bæjarstjórnarfunili, að þc s
Væri engin þörf, þVí ýmsir bæj- j
arbúar væru reiðubúnir að
kaupa bréíin. bænum útgjaida-
og áhættulaust. En svo þegaa
þessir bæjarfulltrúar eiga aö j
koma með aurana, reynast þeir '
e.ngir vera til, og eina úrræðiö,
sem þeir koma auga á, og fellur
inn í stefnuna er að hæKka úi- j
svörin. Þessi reynsla er að verðu
okkur Akureyringum hslzt til
kunn og dýr því í hvert sin
sem þessir atvinnumálapostuJ ,
sem aldrei hafa lagt í að reu:,
íyrir eiginn reikning svo mikio
sem eina hænu, hvað þá rollu
eða kú fá komist með bæjar-
sjóðínn út í eitthvert fyrirtæki,
otan við bæjarmálin, er útkorn-
an ætíð ein og söm, meiri gjulcia
álögur á bæjarmenn. Virois í
þessu sambandi, engu skipta
hversu arðvænt, í raun og eðli,
fyrirtækið er sbr. hlut bæjar-
sjóðs í Útgerðarfélagi Akureyr-
inga. Vegna þessarar úigerðar-
þátttöku hafa bæjarbúar fengið
endurtekna útsvarshækkun í
hudruðum þúsunda, hvert sinn,
en eru hins vegar enn ekki fárn-
ii að sjá eyris tekjur áf lienni i
íiárhagsáætlun bæjarins. Á
sama tíma, sem bærinn stofn i.r
lil útgerðar með þessum h'ætt
kaupir ungur rnaður, og enginu
ouðjarþ hér í bænum nýjan tog
ara fyrir rúmar 3 rpilljónir og
ætlar að reka fyrir eigin reikn-
ing, hvort tveggja án þess að
leggja útsvar á nokkurn mann.
Sama er um alla aðra ein \al:l-
inga, er hefja einhvern at\innu-
rekstur. Hvernig stendur á
þessu? Að á meðan einstalding-
ar fá miljónir og tugi miljóna a u
láni til að stofna og reka sín j
fyrirtæki, getur annar stærsí i |
bær landsins ekki lagt fram 215
þús. í reynt fyrsta íiokks fyrix ■
tæki, án þess að iögtaka féð hjá
almenningi í bænum með út-
svörum? Á það kannske svo að
vera í nútíð og framtíð; að með
iæðingu hvers fyrirtækis bæjar-
ins, og hverju æfiári, f; ' :i nýr
töluhækkaður útsvarsseðill? —
Vilja sósíalistarnir í bæjars jói i
ekki gsfa einhverja skýri::gu á |
þessu, áður eh þeir efna til
næsta bæjarfyrirtækis cg út-
svarsniðurjöfnunar handa þvi?
Hlutverk útsvaranna.
Eðli og hlutverk útsvaranna ;
er að bera kostnað við ákveðna :
flokka bæjarmálanna, svo sem j
stjórn bæjarins, framfærslumál 1
Sveinn Bjarnason; Sfdari grein.
hugíeiðingar um bæjarmálin.
rnenntamál, heilbrigðis- og
i ryggingamál og önnur óarðbær
mannúðar- og menningarmál.
Utan við svið þessara mála ætti
hver sveitar- og bæjarstjórn áð
telja sér óheimilt að nota út-
svarsálagningu til fjáröflunar.
Telji bæjarstjórn arðvænlegt að
leggja út í eða gerast hluthafi í
atvinnufyrirtæki, á hún auðvit-
að að gsra það á safna fjárhags
grundvelli og aðrir atvinnurek-
e lur almennt, og þar með að
<;ýna trú sína á fyrirtækið og
traustleika 'þess. En ekki að
skipa strax, eins cg bæj-
arstjórn Akureyrar hinu nýja
á: atafyrirtæki á bekk með þurf-
í li gum bæjarins. I-Ivert bæjar-
1, ag hsfir fyllilega nógan fram
i dukostnað af óhjákvæmileg-
uin og lögskyldum þurfalingum
þó það búi sér ekki aðra til með
allskonar tvísýnum og óþörfum
tiltektum. HrestT bæjarfulltrú-
: .na trúmenasku til þess( að
leggja ekki með bæjarsjóðinn út
i pólitískar tilraunir eða fyrir-
tæki, ss-m um öflun stofn- og
rekstrarfjár þola ekki hliðstööu
við önnur samskonar fyrirtæki
aimennt, verða umbjóðendur
íulltrúanna að gera sínar ráö-
stafanir. Að sjálfsögu eru hér
undanskilin óhjákvæmileg at-
v innuleysisúrræði.
Hvert horfír?
Það getur varla verið, að bæj-
stjórnar meirihlutinn geri sér
ljóst hvert hann stefnir með
1 'irri fjármálastjórn, að hækka
útsvarsupphæðina ár eftir ár og
án alls tillits til fjárhags gjald-
endanna. Árið 1939 var útsvars-
upphæðin áætluð kr. 446 800,00,
eða- kr. 257,00 á hvern gjald-
ánda i bænum, en þetta ár verð-
ur hún með 10% reglunni, kr.
5.546,376,00, eða kr. 2370,00 á
hvern gjaldenda, miðað við tölu
þeirra s. 1. ár. 1 stað eitt hundr-
að króna 1939 koma nú tíu
hundruð á hvern gjaldanda í út-
svar. Sé þess nú gætt, að gjalda-
stoðirnar, bæði hjá útgerð og
verzlun, sem ekki eru þegar
fallnar, sökum aflabrests, gjald-
eyrisskorts og verðbólgu, síveikj
ast virðist sem allir hljóti að
sjá að hverju dregur, í þaö
minnsta með hina tekjuminni og
eignalausu gjaldendur, svo sem
verkamenn og sjómenn og
marga aðra launamenn. Þessi
háskalega þróun bæjarmálanna
er og síður en svo í nokkurri
stöðvun, því enn er útsvarsupp-
hæðin hækkuð um 400 þús. —
Þannig svöruðu þeir sem telja
sig fulltrúa hinna fátækustu, til-
xaun Sjálfstæðismanna til að
hyggja að nokkru hófi í skatt-
heimtu bæjarins. Það virðist
engin áhrif hafa á þá fjárplokk-
[ ara,.þó nú blasi við atvinnuveg-
unum og almenningi hið geig-
vænlegasta fjárhagsútlit. Það er
vissulega íhugunarverð stað-
reynd, að þeir bæjarfulltrúar,
sem fengið hafa umboð sitt frá
hinum gjaldveikari hluta bæjar-
búa skuli jafnan leggja til ör-
uggustu atkvæðin með auknum
álögum, og hrökkva við ef lækk
unartillaga gengur fram. Og
jafnt þó almennir erfiðleikar um
alla afkomu vaxi með hverjum
degi, eins og nú.
10%.
Eftir að niðurjöfnunarnefnd
hefir skipt áætlunarupphæð út-
svaranna niður á gjaldendurna,
má hún( samkv. lögum, leggja
5—10% ofan á fyrir vanhöld-
um. Stefnu sinni trú, hefir bæj-
arstjórn jafnan notað hámarkið
— 10%. Þó ekki til þess, að
mæta vanhöldum á útsvörum,
heldur til að plokka pneira fé af
gjaldendum. Með þessu hefir
bæjarstjórn náð inn mjög mikl-
um fjárhæðum umfram áætlun.
T. d. 1946 og 1947 voru útsvörin
áætluð samtals kr. 7,598.470.00
en inn komu kr. 8,201,110,00,
eða kr. 602,640,00 fram yfir á-
ætlun. Með slikri útkomu 1948,
sem enn er ókominn reikningur
l'yrir, og 1947; hefir bæjarstjórn
skattreitt gjaldendur s. 1. 3
ár, með þessum hætti, um eina
miljón fram yfir áætlun. öllum
þessum umframtekjum, sem eng
in útgjöld voru áætluð á móti,
og enn þeim til viðbótar, á sama
tíma; kvart miljón áætlaðri til
óvæntra útgjalda, hefir verið
ráðstafað. En til hvers? Og
þstta er svo sem ekki nóg. Enn
þarf sú botnlausa fjárhít, út-
gjöld bæjarins, meira fé, hækk-
aða útsvarsupphæð um hundruð
þúsunda. Manni getur, af þessu,
dottið í hug, að augnalok vöku-
manna verkalýðsins,, í bæjar-
stjórn, sígi annað slagið niður
fyrir sjáöldrin, þvi enginn skyldi
ætla, að það sé þeirra fag, eða
vökuverk, að eyða sem fyrst
skattpeningi verkamannsins og
heimta síðan tvo fyrir einn.
Reynsla margra undanfarinna
ára sýnir; að aldrei hefir þurft
5%, auk heldur meira, til þess
að mæta vanhöldum á áætlaðri
útsvarsupphæð. — Árin 1941 til
1947 eru áætluð útsvör samtals
kr. 15,237,750,00, en inn kómu
kr. 16,572,05500 eða 8,7%
fram yfir áætlun. 1947 komu út-
svörin inn með 8,6% fram yfir
áætlun. Aðeins 1,4% hefði því
þurft það ár 1 fyrir útsvarsvan-
höldum í stað 10%.
Jafnframt sem þetta er glögg-
ur vitnisburður gjaldkerans,
sýnir það, að ekki aðeins er
hægt, heldur sjálfsagt, að lækka
þennan prócentuábætir í það
minnsta niður í 5%, en sú lækk-
un ein lækkaði útsvarsupphæð-
ina um kvartmiljón. Það þarf
ekki að benda neinum á það,
hvaða áhrif það getur haft til
léttúðar og eyðslu, að hafa á
hverju ári hundruð þúsunda
íekjur umfram áætlun og sem
engin gjöld eru áætluð á móti,
auk þess sem það er illt verk
og illverjandi, að leggja 10% of-
an á, þegar ekki þarf 5.
Fsluleikur með bæjarmálin.
Ég hefi áður tilfært miklar
íjárhæðir í sambandi við: óvænt
útgjöld, verkfærakaup, bygg-
ingasjóð og prósentuofanálag,
er bæjarstjórn hefir fengið ár-
lega í hendur án þess að gera
nokkra nánari grein fyrir til
hvers hún notar þær. Hvort sem
þessi felu-fjáreyðsla er með ráði
gerð eða gamall vani, er hún ó-
viðunandi. Minnsti réttur og
krafa þeirra, er féð leggja fram,
er, að þeir geti glöggt og greið-
lega séð til hvers því er varið.
Samkv. lögum ber að tilkynna
bæjarbúum hvenær bæjarstjórn-
arfmidir eru. Þetta mun ekki
vera gert, og myndu -þó bæjar-
blöðin sjálfsagt geta þess í bæj-
arfréttum, væri þess óskað. Með
tilkynningarskyldunni er auðvit-
að ætlast til að fundirnir séu á-
kveðnir með nægum fyrirvara.
Undanfarin ár hefir kostnaður
við húseignir bæjarins orðið
helmingi meiri en tekjur af
þeim. Hvernig þetta er svona er
e-kki látið sjást. Tryggvi og Jón
Ingimars fluttu breytingartil-
lögu um að dregið yrði úr við-
haldi íbúðanna en leigan hækk-
uð. Þannig er líka hægt að gæta
hagsmuna þeirra, sem minni eru
fyrir sér.
Bærinn hefir undanfarin ár
rekið sjúkrahús með talsverðum
rekstrarhalla. Reikningar þess
eru aldrei birtir með bæjarreikn
ingnum, svo sem þó er lög-
skylda, sé þetta stofnun bæjar-
ins, sem hann ber fjárhagslega
ábyrgð á. Sama er um rekstur
bæjarins í Krossanesi. Þar er
eitt fyrirtækið, utan við bæjar-
málin, en þó stofnað og taprek-
ið með útsvörum bæjarmanna
og ber því að birta reikninga
þess með bæjarreikningnum, en
það er ekki gert. Þá sá ég fyrir
nokkru í fundargerð hafnar-
nefndar, að framkvæmdastjóri
neðanjarðardráttarbrautarinn-
ar hafði lagt fram reikning fyrir
innanbæjarakstur í einkabíl sín-
um. Nokkru síðar varð ég fyrir
óvæntri yfirheyrslu um hvort ég
hefði sagt nokkrum frá þessu,
því þessu hefði átt að halda eitt-
hvað leyndu fyrst um sinn.
Kvað ég mig hafa getið þessa í
sambandi við fundarumræður
um fjármál bæjarins. Ég hafði
ekki varað mig á því, að fram
komnar fjárkröfur á bæinn, eða
gjaldendur hans, b. á. m. mig
væru einka- eða leyndarmál
bæjarstjórnarinnar, né heldur
fundagerðir hennar um bæjar-
mál. Vera má að tilefni gefist til
að minnast nánar á þennan bíl-
reikning síðar.
Stefnubreyting eða sírand.
Það ætla að verða þungir
skuggar yfir þeim sögukapítula,
sem ísl. þjóðin er nú, á ýmsum
sviðum þjóðlífsins að efna til.
Mætti þar margt til nefna, þó
það verði ekki gert hér. Innlend
þjónustusveit erlends ríkis, ríkis
mannrána, þrælavinnu og böð-
ulstjórnar. Liðssveit,er meira og
minna stjórnast af óskiljanlegri
einfeldni og góðri trú, undir
forustu hinna lágsigldustu úr-
þvætta, er ógna þjóð sinni með
böðulsvaldi og aftökum, þegar
blekkingar og hræsni duga ekki.
Manna, sem engin fullvakandi
lýðræðisþjóð léti nokkurs staðar
koma nálægt stjórn opinberra
mála á nokkru sviði fremur en
f
hættulega pest heilbrigðum
mönnum. Lýðræðisþjóðunum er
ekki nóg að taka upp varnir út
á við gegn hinni rauðu pestar-
hættu, þó það sé mikilvægt.
Vörnin inn á við er ekki síður
aðkallandi og mikilvæg. Á þeim
verði hafa þjóðirnar sofið og þó
engin norðurlandaþjóðanna sem
Islendingar. Fer þar saman
varðmenning og háskólamenn-
ing þjóðarinnar. Fundahöldin í
háskóla landsins, þar sem kenn-
arar og nemendui' komast að
þeirri niðurstöðu, að dragi til úr
slita milli sjálfræðjs og sjálf-
stæðis þjóða og einstaklinga
annars vegar og einræðis og
undirokunar hinsvegar, þá sé
ísl. þjóðinni mest traust og virðu
Iegast( að sitja hjá sem áhorf-
andi og mæla þaðan til lýðræðis
þjóðanna og nánustu frænd-
þjóða, undir varnarbaráttu
þeirra, svo sem Hallgerður
mælti til bónda síns: „ok hirði
ek aldri hvárt þú verr þik lengr
eðr skemr“. 1 fjármálunum rís
hver ráðleysis- og ógæfualdan
af annarri og ógnar með að reka
allt upp í kletta. Fjárþörf ríkis-
ins er komin svo langt fram úr
öllu hófi; að Alþingi er að gefast
upp við að koma saman fjárlög-
um. Og þó það takist, í þetta
sinn„ eftir fleiri mánaða rann-
sókn á öllum möguleikum, er
eftir að pína inn skattana. Virð-
ist nú sem Alþingi og ríkisstjórn
sé að verða Ijóst, að þar sé kom-
ið að því spennuhámarki sem
boginn þolir. Hins vygar verður
ekki séð, að bæjarráð og bæjar-
stjórn Akureyrar hafi þungar
áhyggjur í því sambandi því of-
an á 550 þús. kr. rskstrartap og
rúm 400 þús. kr. yfirkostnað í
Krossanesi sl. sumar, samþykk-
ir bæjarráðið heimild lianda
stjórn Krossaness til að lána
síldarútgerðum framvegis ótil-
teknaa fjárhæðir úr bæjarsjóði.
eða á hans ábyrgð, upp á von
Framh. á 6. síðu.