Íslendingur - 18.01.1950, Síða 3

Miðvikudagur 11. janúar 1950
ÍSLENDINGUR
3
kattfríÉÉ verða að hverfa
Á síöustu árurn hafa kröfurnar
um það að afnema bæri skattfríðindi
samvinnufélaganna færzt mjög í
aukana og að sama skapi hefir þeim
aukizt fylgi. Er það mjög að vonum
og liggja til þess ýmsar ástæður, sem
nú skal greina.
Nú um nokkurt árabil hefir fjár-
þörf hins opinbera, ríkis og bæjar-
félaga, aukizt g'furlega, og að sama
skapi hefir verið seilzt æ lengra ofan
í vasa borgaranna til þess að mæta
þessari auknu fjárþörf, enda eru nú
þessi útgjöld orðin slíkar dráps-
klyfjar á almenningi, að allt fram-
tak er lamað, enda svo um hnútana
búið, að vart er hægt að eignast
nokkuð að ráði, nema með því að
svíkja undan skatti. Á sama tíma
hafa samvinnufélögin dafnað prýði-
lega í skjóli sérréttinda sinna. Þau
hafa aukið sína gildu sjóði, meðan
sjóðir annarra hafa rýrnað stórlega,
og ráða þannig yfir mjög miklu
fjármagni, sem þau svo hafa að veru
legu leyti lagt í óarðbæra fjárfest-
ingu meðan alvarleg lánsfj árkreppa
háir framleiðslunni mjög. Það er
því ekki að undra, þótt þrautpínd-
um gjaldendum verði tíðlitið þang-
að, sem fjármagnið safnast fyrir, án
þess að greidd séu af því opinber
gjöld að eðlilegum hluta.
Jafnhliða því að álögur hins opin-
bera hafa farið hraðvaxandi, hefir
gjaldgeta manna þorrið verulega
síðustu árin, vegna þess hvernig nú
er háttað í atvinnu- og fjármálalífi
þjóðarinnar. Þannig hefir að sama
skapi aukizt misræmið milli sam-
vinnufélaganna annars vegar og al-
mennra gjaldþegna hins vegar, og
það mun enn halda áfram að vaxa,
meðan áfram heldur á söniu braut.
Þegar síðan hið opinbera hefir rúið
einstaklingana gersamlega inn að
skinni, verður eina fangaráð þess að
snúa sér að samvinnufélögunum og
er óvíst að þeirra hlutur verði þá
betri, en þótt þau hefðu jafnan borið
sinn eðlilega hluta af byrðunum.
Þess er að geta, að í skjóli for-
réttinda sinna hafa samvinnufélög-
in þegar náð einkaaðstöðu til verzl-
unar í mörgum verzlunarstöðum í
landinu. Það er í sannleika sagt
býsna óheillavænlegt fyrirbrigði, og
því miður eru allar líkur til þess, að
áfrartihald verði á þeirri sömu braut,
ef ekki verður tekið í taumana. Þótt
samvirina geti verið um margt nauð-
synleg og samvinnufélögin séu góðra
gjalda verð, þá er það rnjög hættu-
legt, að þau nái einokunaraðstöðu.
011 einokun er fráleit. Hvort heldur
er uni að ræða einokun ríkis, sam-
vinnufélaga eða hringa, þá er hún
alltaf böl, og sérhvert lýðræðisríki
verður, ef þörf krefur, að beita lög-
gjafarvaldinu til þess að bægja því
böli frá sér. Samvinnueinokmi er
heldur ekkert annað en hreinn sósí-
alismi, þótt hún kunni að bera ann-
að nafn, og ætti því öllum þeim sam-
vinnurn&nnuin, sem ekki eru sósíal-
istar, að vera það beint keppikefli,
að samvinnufélög þeirra nytu jafn-
an hæfilegrar samkeppni.
Samvinnufélögunum voru veitt
skattfríðindi sín með lögum árið
1921, og eru þessi fríðindi því nú
senn 30 ára gömul. Þegar lög þessi
voru sett áttu samvinnufélögin enn
í ýmsu erfitt uppdráttar, og var því
ekki óeðlilegt að hlynnt væri nokkuð
að þeim, þar sem samvinna getur
verið um margt nytsamleg. Nú er
hins vegar viðhorfið orðið æði mik-
ið breytt. Nú eru samvinnufélögin
orðin öflug og þau ráða yfir miklu
fjármagni. Þau þurfa því ekki leng-
ur á því að halda, að þeim séu veitt
nein sérstök fríðindi og með tilliti
til þess, hve iniklu betur þau eru nú
sett, en aðrir skattgreiðendur, er
sanngjarnt að svipta þau fríðindum
sínum. Ég vil hér taka það skýrt
fram, að ég vil á engan hátt láta
níðast á samvinnufélögunum, en ég
tel réttmætt og eðlilegt, að samvinnu
félögin, sem standa fjárhagslega
traustum fótum, taki sinn þátt í út-
gjöldum til almenningsþarfa í réttu
hlutfalli við gjaldgetuna. Síðan
verði þeim gefinn kostur á, með
jafna aðstöðu í frjálsri samkeppni,
að sýna yfirburði sína.
Þess ber þó að geta, að misríkar
ástæður eru til þess að veita sam-
vinnufélögum nokkur hlunnindi, eft-
ir því hvers eðlis starfsemi félaganna
er. Má þar til dæmis nefna, að meiri
ástæða er til þess að hlynna að sam-
vinnufélögum um afurðasölu, svo
sem sláturfélögum, mjólkurbúum og
fisksölusamlögum, heldur en að
samvinnu um verzlun með innfluttar
vörur.
Sérréttindi samvinnufélaganna
koma einkum hart niður á bæjarfé-
lögum þeim, sem samvinnufélögin
liafa aðsetur sín í, þar sem óheimilt
er að leggja útsvör á tekjur sam-
vinnufélaganna af verzlun félags-
manna við þau. Hafa sum samvinnu-
félög misnotað þetta ákvæði með því
að telja engar tekjur fram af við-
skiptum við utanfélagsmenn, sem þó
hljóta alltaf að vera nokkur. Svo er
aftur til ætlast, að félagsmenn greiði
sjálfir útsvör af þeim arði, sem þeir
hafa af viðskiptum sínum við við-
komandi samvinnufélög, svo og
væntanlega af inneign í stofnsjóði.
Er þó ærið hætt við, að þær tekjur
séu ekki alltaf vandlega taldar fram
til skatts, og varla nmnu menn meta
stofnsjóðsinneignir sínar til jafns
við aðrar eignir, þar sem stofnsjóð-
ur er aðeins greiddur út við andlát
félagsmanns eða brottflutning hans
af félagssvæðinu.
Það er almennt talið réttmætt, að
útsvör séu greidd af tekjum í því
bæjar- eða eveitarfélagi, sem þeirra
er aflað í. Ætti þá einnig að greiða
útsvör af arði þeim, sem samvinnu-
félög greiða félagsmönnum sínum af
viðskiptuin þeirra við þau, til þess
bæjar- eða sveitarfélags, sem við-
komandi samvinnufélag er í. Þetta er
þó ekki framkvæmt þannig, og þar
sem mikill meiri hluti félagsmanna
er búsettur utan þess bæjarfélags,
sem samvinnufélag þeirra er stað-
sett í, svo sem algengast er, þá miss-
ir viðkomandi bæjarfélag þannig
verulegar tekjur, sem það ætti að
réttu lagi að fá. Vegna viðskipta
þessara manna verður oft mjög auk-
in umferð um viðkomandi bæ, og
verða bæjarbúar af þeim sökum að
greiða stórum meira fé til gatnavið-
halds en ella, en bæjarfélagið er
svipt þeirri tekjulind sem eðlilegast
væri, að mætti þeim og öðrum til-
svarandi greiðslum. Einnig veita
bæjarfélögin samvinnufélögunum
mikilsverða aðstöðu til verzlunar,
aðstöðu, sem bæjarfélögin hafa oft
orðið að greiða dýru verði, eins og
t.d. hafnargerðir, en sem samvinnu-
félögin greiða síðan lítið sem ekkert
fyrir að fá að njóta.
Helzta röksemdin gegu afnámi
skattfríðinda samvinnufélaganna er
sú, að það sé ranglátt, að félögin
greiði að fullu skatta og útsvör af
tekjum sínum, og síðan greiði fé-
lagsmennirnir skatta og útsvör af út-
hlutuðum arði. Vissulega hefði þetta
verið ranglátt árið 1921, þegar skatt-
fríðindin voru veitt, því að þá var
álögum á menn í hóf stillt og skatta-
lög öll með öðrum og skaplegri
hætti en nú. Frá almennu sjónarmiði
má sjálfsagt telja það ranglátt enn í
dag, en það er vissulega engu rang-
látara en ýms núgildandi skatta-
ákvæði. Er því þessi röksemd fyrir
áframhaldandi skattfríðindum harla
léttvæg nú samanborið við gildi
hennar 1921.
En til þess þó að halda ekki því
einu fast fram, sem ýmsir telja rang-
látt, skal ég nú bera hér fram tillögu
til málamiðlunar, sem allir aðilar
ættu að geta unað við um hríð og
kynni því að geta leyst þennan vanda.
Eins og kunnugt er, þá eru samvinnu-
fél. yfirleitt öflug og standa fjárhags-
lega traustum fótum. Hins vegar mun
þorri félagsmanna ekki vera neitt of
vel efnum búinn, og auk þess hafa fé-
lagsmenn ekki ráðstöfunarrétt yfir
stofnsjóðsinneignum sínum í félög-
unum. Eg legg því til„ að ákvœði
samvinnuféktgalaganna um skattfríð-
indi félögunum til handa, verði af-
numin og samvinnufélögunum verði
gert að greiða opinber gjöld eftir al-
mennum reglum, en í stað þess verði
meðlimum samvinnufélaganna leyft
að draga frá útsvarsskyldum tekjum
sínum arð þann, sem þeir hafa af
viðskiptum sínum við félag sitt. —
Með þessu yrði réttur hlutur bæjar-
félaga þeirra, sem nú fara hart út úr
því að liafa stór samvinnufélög inn-
an sinna vébanda, en fá af rekstri
þeirra harla litlar tekjur. Jafnframt
yrði þó að rýmka heimild bæjar- og
SfingskemmtoD.
Næstkomandi föstudagskvöld kl.
9 verður söngskemmtun í Nýja Bíó
á vegum Karlakórsins Geysis. þar
verða fluttir einsöngvar og tvísöngv-
ar með undirleik Árna Ingimundar-
sonar. Söngvarar verða: Guðmund-
ur Gunnarsson, Henning Kondrup,
Hermann Stefánsson, Jóhann Guð-
mundsson, Jóhann Ogmundsson,
Kristinn Þorsteinsson og Sverrir
Pálsson. Alls er 21 lag á söngskránni
eftir marga innlenda og erlenda höf-
unda, m.a. Björgvin Guðmundsson,
Áskel Snorrason, Sig. Þórðarson,
Sveinbjörn Sveinbjörnsson, Lehar,
Mendelsohn, Rubinstein og Wagner.
Fyrir nokkrum árum hélt Geysir
söngskemmtanir með líku sniði, er
voru geysi-vinsælar og fjölsóttar. Er
þess því að vænta, að bæjarbúar
taki fegins hendi þessu tækifæri til
að hlýða á góðan og fjölbreyttan
söng og fylli húsið á föstudaginn.
Verð á aðgöngumiðum er aðeins 10
krónur, og er það lægra en venja er
til með jafn fjölbreytta skemmtun.
NÝJA
DRÁTTARBRAUTIN
LEIGÐ
Á fundi bæjarstjórnar 13. þ.m. var
Kristjáni Nóa Kristj ánssyni leigð
hin nýja dráttarbraut við Glerárósa.
Höfðu 2 tilboð borizt, og þótti til-
boð Kristjáns Nóa hagstæðara fyrir
bæinn.
Kvikmyndin Land æskunnar
verður sýnd aftur vegna fjölda áskorana
í Nýja Bíó í kvöld kl. 6.30. íþróttafólk og
aðrir ættu ekki að láta hjá líða að sjá
þessa dásamlegu litkvikmynd.
sveitarfélaga til útsvarsálagningar,
til þess að þessi breyting kæmi þeim
að fullum notum. Þetta myndi þá
létta nokkuð á almennum borgurum
þeirra bæjarfélaga, sem nú verða
harðast úti og er það í senn nauð-
synlegt og réttmætt. Þá myndi þetta
einnig verða til þess að meðlimir
samvinnufélaganna nytu betur arðs-
ins af því að vera í þeim og mættu
því þeir vel við una, að þe6si breyt-
ing yrði ger, og eftir sem áður væru
þeir lausir við að greiða „tvöfalda
skattinn“, sem formælendur sam-
vinnufélaganna hafa lýst sem ein-
hverju hróplegasta ranglæti á þess-
ari jörð. Tel ég því að öllu athuguðu
einsætt að hverfa að þessu ráði og
ættu allir aðilar að geta við það
unað.
Eggert, Jónsson.
ÁLFADANS
OGBRENNA
íþróttafélagið Þór gengst
fyrir ólfadansi og brennu ó
íþróttavelli sínum ó Glerór-
eyrum ó sunnudaginn
kemur.
Undanfarnar vikur hefir íþrótta-
félagið Þór æft og undirbúið álfa-
dans, þrátt fyrir mikla örðugleika á
ýmsum sviðum, svo sem vandræði
með útvegun búninga, en eins og öll-
um er kunnugt, fæst nú ekkert efni
í slíka búninga, og þótt efni fengist
eru menn vart aflögufærir af vefn-
aðarvöru-skömmtunarseðlum til þess
að geta veitt sér dýra og skrautlega
búninga. Samt hefir verið reynt að
bæta úr búningamálunum eftir getu.
Hugmyndin var að hafa álfadans-
inn eigi síðar en 6. janúar s.l. (á
þrettándanum), en ýmsar orsakir
lágu til þess að það var eigi hægt.
Nú er ákveðið að álfadansinn fari
fram næstkomandi sunnudagskvöld,
svo framarlega að veður hamli ekki.
Kveikt verður í brennunni nokkru
fyrir kl. 8, en álfadansinn mun hefj-
ast kl. 8.
Kl. 9 e.h. hefst dansleikur að Hótel
Norðurlandi.
Það eru nú orðin nokkur ár síðan
Þór hafði hér álfadans og brennu,
og mun því marga fýsa að sjá álfana
og brennuna.