Íslendingur - 10.05.1950, Síða 2
2
ÍSLENDINGUR
•Miðvikudagur 10. maí 1950
Útgefandi: Útgáfufélag íslendings.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Jakob Ó. Pétursson.
Auglýsingar og afgreiðsla:
Árdís Svanbergsdóllir.
Skrifstofa Gránufélagsgata 4.
Sími 354.
PrenlsmiSja Björns Jónssonar h.j.
Engin
arðsúthlutun
Tvö stærstu samvinnufélög lands-
ins, Kaupfélag Eyfirðinga og KRON
hafa nýlega gefið út skýrslur um af-
komu félaganna s. 1. ár, og hafa þær
vakið nokkra athvgli. Hvorugt félag-
anna greiðir nú arð til félagsmanna,
og eru skýringar forstjóranna beggja
hinar sömu: AÐ ÁLAGNINGIN SÉ
NÚ ORÐIN SVO LÁG, AÐ ÓHUGS-
ANDI SÉ AÐ GREIÐA FÉLAGS-
MÖNNUM ARÐ.
Um þetta segir framkvæmdarstjóri
KEA svo í skýrslu sinni:
„Þótt heildarvörusala félagsins
hafi enn haldist nokkuð í horfinu,
hvað peningaupphæð snertir, er þó
nú svo komið, að álagning verzlun-
arinnar gerir ekki betur en að skila
lögboðnum greiðslunt í varasjóði
og tryggingarsjóði. Enginn eyrir er
eftir til arðsúthlutunar. Má þó jafn-
vel fullyrða, að raunverulega gefi
verzlunin ekki einu sinni í þessar
greiðslur, heldur sé það nú iðnaður
félagsins og ýmis önnur starfsemi,
sem að mestu leyti leggur fram vara-
sjóðsgjöldin.“ Og enn segir hann:
„Nú er álagning enn stórlækkuð
prósentvís á öllum vörum, sem
greiddar eru með nýja genginu. Má
því gera láð fyrir, að yfirstandandi
ár verði enn óhagstæðara en árið
1949.“
Vinstri blöðin hamra sí og æ á
því, og er Tíminn þar ekki eftirbátur
kommúnistablaða, að meginorsök
dýrtíðarinnar sé ofsagróði verzlunar
stéttarinnar, sem byggist á óhæfilegri
álagningu. Þó vita þessi blöð fullvel,
að árum saman hefir álagningin
verið lögfest og smám saman lækk-
uð, en jafnframt skorinn niður inn-
flutningur til verzlana og á þær lagð-
ur söluskattur. Afkoma stóru kaup-
félaganna með skattfríðindi sín og
aðra sérstaka aðstöðu fram yfir
aðrar verzlanir sýna e. t. v. ljósar en
nokkuð annað, hverskonar fleipur
þarna er um að ræða. Enda lætur
það að líkum, að fjöldi einstaklings-
verzlana, og þá fyrst og fremst smá-
vöruverzlanir, eru svo hart leiknar
af löggjafanum, að þær hljóta hver
af annarri að komast í þrot.
Kaupfélag Eyfirðinga selur vörur,
innlendar og erlendar, fyrir margar
tugmiljónir króna á ári hverju. Auk
skattfríðindanna, sem það og önnur
samvinnufélög njóta, selur það fram-
leiðsluvörur bænda: mjólk, kjöt,
gærur og ull o. fl. Endanlegt verð
Vor í lofti, en......— Enn er beðið
urn bíla. — Ovenjuleg skattheimta.
VOIlii) er nú loksins komið í náttúr-
unni, og hafa sunnanvindar og hlýindi ráð-
ið hér ríkjum um nokkurra daga skeið.
Lóan er kornin, og fleiri vormerki sýnileg.
En það var ekki vorhljóð í hankastjóra
Landsbankans, Jóni Arnasyni, þegar hann
kom í útvarpið á dögunum. Kvað hann
skorta fullar 200 millj. króna á gjaldeyris-
eign þjóðarinnar eins og hún þyrfti nú að
vera, og útflutningur næstu mánuði mundi
verða mjög lítill, jafnvel allt fram á liaust.
Kvað hann liggja í bönkununt yfirfærslu-
beiðnir fyrir 60—70 millj. króna, sem eng-
inn gjaldeyrir væri til fyrir. Þá er það og
vitað, að fjöldi iðnfyrirtækja í landinu er
þann veginn að loka vegna hráefnaskorts,
og er því fullt úllit fyrir, að atvinnuleysi
skapist meðal iðnverkafóiks með vordög-
FRUMVARP kom nýlega fram á Al-
þingi um innflutning á 20 fólksbifreiðum.
Ekki veit ég um afdrif þess, en ég hef nú
oft hugsað um það, hvort við getum ekki
farið að flytja út bíla og afla okkur gjald-
eyris á þann hátt. Ég sé enga ástæðu til,
að við höldum áfram að flytja inn bíla,
þangað til hver fullvaxinn íslendingur,
jafnt karl og kona, getur ekið f eigin bíl.
Og ég tel alveg ástæðulaust að einn og
sarni ntaður eigi tvo eða fleiri bíla, ef
hann ekki rekur bifreiðastöð til flutninga
á fólki eða vörum. Slíkan ímtnað bæri
fremur að skattleggja en þótt maður leyfi
sér að búa í sæmilega rúmri íbúð.
FÁTT hefir vakið meira umtal og
gremju hér um slóðir, en hin fyrirvara-
lausa og mikla hækkttn póst- og síma-
gjalda, er gekk í giidi þegjandi og skýr-
ingalaust 1. þ. m. Ekki hef ég séð í sunn-
anblöðum neina tilkynningu eða grein-
argerð um liækkunina, hvað sem veldur.
Þessi hækkun virðist einungis vera dttl-
búin skattheimta til að bæta fjárhagsvand-
ræði ríkissjóðs eða stofnana hans, og kem-
ur hún lang-harðast niður á Akureyring-
um vegna hins hækkaða innsetningar- eða
stofngjalds. Meðan verið er að tengja
nýju tækin við innlagnir hinna nýju síma-
notenda finnlagnir frá sumrinu 1949), er
hækkuninni skellt á, og á þannig að skatt-
leggja hina nýju símanotendur á Akur-
eyri um samtals 120 þúsund krónur.
Mikið hefir verið talað um það við okk-
ur óbreytta borgara, í ræðu og riti, að
bregðast þegnlega við óhjákvæmilegum
hækkunum, er leiða ntyndu af gengislækk-
tininni, og munu flestir hafa hug á því,
ef ráðamenn þjóðarinnar sýndu fttila við-
leitni í að draga svo úr áhrifum hennar,
sem framast er unnt. Og þessu hefir fólkið
tekið rólega, svo sem skylt var. En ætli
hinir söinu menn að bæta nýjum klyfj-
um á herðar fjölda manns að ástæðu-
lausu samtímis því að verðhækkanir er-
lendra vara rýra kaupmátt lattna þeirra
eða pþninga, þá er gálauslega s'glt. Lang-
þol íslenzkrar lundar á sín takmörk, og
það ber ráðamönnum vorum að hafa jafn-
an hugfast.
FREGNSR
fyrir vörur þessar fá bændur ekki
fyrr en seint og síðarmeir, t. d.
mjólkuruppbót fullu ári síðar en
fyrstu mjólkurlítrar hvers árs eru
lagðir inn og seldir. Hefir félagið
þannig í umferð um Iengri tíma all-
verulegt fjármagn frá bændum,
vaxtalítið eða vaxtalaust, og er það
mikill aðstöðumunur miðað við
venjulegar einkaverzlanir.
Engin ytri kreppumerki er að sjá
á KEA. Byggingar þess halda áfram
að rísa, eftir því sem fjárfestingar-
leyfi fást, og ný fyrirtæki eru keypt.
Og þótt með ári hverju fækki þeim
vörutegundum, er teljast ágóða-
skyldar, er nú svo komið, að enginn
eyrir fyrirfinnst til greiðslu á arði
til félagsmanna.
Verzluriarstéttin hefir nú orðið
harðast úti allra stétta við dýrtíðar-
ráðstafanir hinna vísu landsfeðra á
undanförnum árum. Kunnugir full-
yrða, að hvergi í heiminum sé á-
lagning jafn lág og hér, en þó krefj-
ast sumir flokkar þess, að enn lengra
sé gengið í því efni. Greinargerðir
hinna tveggja framkvæmdastjóra
stærstu samvinnufélaga landsins
benda ekki til, að einstaklingar þeir,
sem enn fást við verzlunarrekstur,
búi við „ofsagróða“ af völdum „ó-
hóflegrar“ álagningar.
Á aðalfundi Bóksalafélags íslands,
er nýlega var haldinn í Reykjavík,
var samþykkt áskorun til Alþingis
um uppsögn á þátttöku íslands í
Bernarsambandinu, en fyrir skömrnu
síðan gengu íslendingar í samtökin.
<■
18 umsóknir hafa borizt um nýju
togarana, sem nú eru i smíðum í
Bretlandi. Þar af sækir Reykjavikur-
bær um 6—7 og Hafnarfjörður
um 3.
#
Það slys varð á Bíldudal s. 1.
sunnudag, að sex ára gamall dreng-
ur drukknaði þar við bryggju.
*
Aðfaranótt 1. maí s. 1. kom upp
eldur í vélbátnum Svan, eign Har-
aldar Böðvarssonar á Akranesi, þar
sem báturinn lá við Ægisgarð í
Reykjavík. Er eldsins varð vart, fór
slökkvilið Reykjavíkur á staðinn, og
var þá talsverður eldur í bátnum.
Báturinn átti að vera mannlaus, en
er brotizt hafði verið inn í stýris-
húsið, sem eldurinn var m. a. kom-
inn í, fannst þar örendur maður.
Hafði hann komið með bátnum frá
Akranesi, og mun hafa farið um
borð í hann til að sofa, nóttina sem
eldurinn kom upp.
Brauð og leikir.
Allir vita, að fólkinu líður bezt
eí það hefir bæði brauð og leiki,
þ. e. nóg að bíta og brenna, og
bæfilegt skeinintanalíf. íslenzka
þjóðin hefir notið þessarar góðu
aðstöðu um margra ára skeið, en
nú *virðist sem sköpum sé að
skipta. Gjaldeyrisörðugleikai
þjóðarinnar <eru svo miklir, að
skammta verður hið daglega
brauð úr linefa, en því meiri
áherzla er lögð á leikina. R.kis-
sjóðtir er þrautp'ndur, þótt hann
hafi þraulpínt skattþegnana und-
anfarið nfeð óhæfilegustu álög-
um í heimi, álögum, sem koma
þeim í þann ógeðfellda skilning,
að sparifjársöfnun og hverskon-
ar viðleitni til hófsams lifernis
sé refsivert athæfi, sem varði
upptöku íeigna og tekna.
Á þessu erfiða ári höfum við
opnað Þjóðleikhúsið, sem við er-
um stoltir af, og er ekki nema
Wðlilegt, að því sé almennt fagn-
að. Hvað rekstur þess kemur til
œeð að kosta-okkur, vil ég engu
um spá, en að sjálfsögðu verður
það okkur dýrt. Á sama árinu er
stofnuð stór symfóníuhljóm-
sveit, sem nú seilist td ríkissjóðs
um stórframlög, og ætla má, að
kröfum sé þó í hóf stillt, meðan
verið er að fá Alþingi til að við-
urkenna nauðsyn framlags til
sveitarinnar. Er fjöldi -erlendra
(innfluttra) manna starfandi í
sveitinni, eítir því sem mér er
tjáð. Okkur á því ekki að skorta
leiki, þótt brauðið sé knappt
skammtað.
Þetta er mál, sem gjarnan
ir.ætti hugsa og ræða imeira en
gert er. Við höfum orðið fyrir
hverju miljónatjóninu á fætur
oðru, vegna eldsvoða í fiskiðju-
vlerum, hraðfrystihúsum, veiðar-
færageymslum og iðnstofnunum
öðrum, og skip hlaðin matvæluin
og öðrum nauðsynjum sökkva í
sæ. Samtímist haugast upp í bæj
unum allskonar starfsemi til að
pressa fé út úr iðjulausum ung-
lingum á kvöldum, svo sem knatt
borðsstofur, sælgætis- og tóbaks-
sölur og knæpur, ýmist m|eð leyfi
yfirvaldanna eða í trássi við þau.
Og sumurin eru mjög notuð til
utanlandsferða, svo að á einu
einasta ári komu milli 3 og 4
þúsund íslendinga til eins af
Norðurlöndum, skv, upplýsing-
um Ferðaskrifstofu þar í landi,
og var flest þessa fólks í skemmti
íierð að sögn. Er ekki rétt að
staldra við og athuga, hvar við
erum á vegi staddir,, spara gjald
eyri til skemmtiferða erlendis,
J fjáraustur úr ríkissjóði til
| skemmtanalífs o. s. frv., ætla
^ ckkur heldur meira »brauð« en
J minni »feiki«.
Borgari.
J
Vísnabálk u r
Gamalt ljóðabréf
frá Árna Árnasyni lil Jóns Jónssonar.
(Þýtt úr golfrönsku.)
Úr Tyrkja Kúran er efnið allt,
en óðinn samdi Djúnki prestur,
í guðfræði og skáldskap hann var liestur,
eins og Jtú hérna heyra skalt.
Afhragð hann kallast Adams sona
og yrkið hans það hljóðar svona:
Gott er að hafa kork í kvarnir,
og kýrmeisum róa á linísutjarnir,
frost er aldrei á fjallatindi,
fiður er hezt að Jturrka í vindi.
í brekkuna renna allar ár,
ágætt er blý í netjaflár,
með sólskini er hezt að sveigja tréð,
salti er gott að líma með.
Oft rekur Jtara efst í hlíðunt,
urðir er hezt að ganga á skíðum.
Gott cr í vatni að geyma bækttr,
gott er að hafa skráp í hrækur.
ítar sem Jiykjast efnafróðir
úr ísjökunt þeir hyggja hlóðir.
Festa má attga á flugi hagla,
með fluguvæng helzt má reka nagla,
oft sjá nienn gyllta eldltú bita.
oft er frostryk í sumarhita.
Mið er vissasl að marka á skýi, .
meitlar stæltastir eru úr blýi.
Kolið má Jjvo unz hvítt það verðttr,
úr keilulýsi er ostur gerður.
f akkeri er bezt að brúka smér,
barnagull ágætt hnífur er.
Oft synda hvaLr fremst á fjöllum,
fifa sprettur í klettum öllttm.
Á eikttm í júlí ei sézt bar.
út springa blónt í janúar,
attð f ézt á vorin aldrei tólt,
og um jólin er lang-stytzt nótt.
Reipi er gott að rista úr gleri,
roði sézt ei á hrútaberi,
næpur til Ijósa nota má,
nei þýðir alveg sama og já.
í rigningu er bezt að raka hey,
rjúpur mest verpa í Kolbeinsey.
Að meiða og Ijúga er mannsins lieiður,
marglittan er hezt í fleiður.
Aldrei er fúin fjöl í gólfi,
| það finnst ekki bragð að mýrarkólfi.
Hár vaxa mönnum helzt í lófum,
heilnæmt er loft í kolagrófum.
Við Miðjarðarlínu er mestur ís,
í ntannshöfði aldrei skríða lýs.
Húsgangs má trúa hjali bezt,
í heiðríkju aldrei stjarna sézt.
Allvel má fela eld í púðri,
og allir liljóta gott af slúðri.
§varf Jtykir bezt í sjónir rekka,
sallsýru er mjög hollt að drekka.
Léttastar árar eru úr grjóti,
ágætt er bragð að tjöru og sóti.
Hreindýr margoft á hafi sézt,
hrafnarnir syngja fugla bezt,
eldfimastur af öllu er sjór,
endingarbeztir pappírsskór.
f austri er sólin oft á kvöldin,
einn þýðir sama og mesti fjöldinn.
Á brunakletti helzt blómgast eikur,
brjóstveikum ntanni er hollur reykur.
Á Alpafjöllum er ýsa mest,
á alfaravegi 'næði bezt,
heitari eldi er hafícinn,
sem hrafntinna á lit er svanttrinn,
um hádegi mest er mánaskin,
frá maurildum oft má heyra ltvin.
Framhald á 4. síð'u.