Íslendingur


Íslendingur - 23.08.1950, Blaðsíða 3

Íslendingur - 23.08.1950, Blaðsíða 3
Miðvikudagur 23. ágúst 1950 ÍSLENDINGUR 3 Arni G. EyJands: í ÁRNASAFNI í janúar 1949 talaði ég eitt sinn um daginn og veginn í útvarpið og minntist þá á Árnasafn. Á eftir var mælst til þess við mig að birta þann kafla erindisins á prenti. Af því varð þó ekki því, að úr annari átt var mér bent á að rétt væri að forðast blaðaskrif uni málið eins og þá stóðu sakir. Nú sé ég að sú þögn er rofin af Dönum sjálfum, og finnst mér þá ekki úr vegi að fram komi hvað ís- lenzkum mönnuin dettur í hug er þeir koma í Árnasafn og sjá hve illa það er varðveitt og ótryggilega. — Geri ég ráð fyrir að fleirum fari sem mér. Eitt sinn var ég staddur í Chicago. Kunningi minn, góður íslendingur, en einnig mikilvirkur og mikilsvirt- ur Bandaríkjaþegri vildi sýna mér eitthvað stórt, en eins og kunnugt er telja Bandaríkjamenn ýmislegt stórt hjá sér, svo að aðrir þurfi ekki við þá að etja í því. Landinn fór með mig i banka einn og sýndi mér vönduðustu og mestu kjallara- hurð í heimi, í dyrum peninga- geymslu bankans. Hún var eitthvað um metra á þykkt, og læsingar og gróp og galdraumbúnaður að sama skapi. Ekki man ég tölurnar sem dyravörður þessa musteris mammons romsaði upp fyrir okkur, en allt var það meira en i Búnaðarbankanuin, það man ég með vissu, þótt mikið sé nú af honum látið og kjallara hans, miðað við vora staðhætti. Þegar ég var unglingur átti ég því láni að' fagna að njóta nokkrar vikur tilsagnar hins mikla málfræð- ings, Guðmundar heilins Þorláks- sonar frá Frostastöðum í Skagafirði. Hann var flestum íslendingum kunn ugri Árna Magnússonar bókasafn- inu í Kaupmannahöfn. Ég man með hverri lotningu vér unglingar hlust- uðum á frásagnir gamla mannsins um hinar gömlu skinnbækur og skjöl. — Fullyrðingar Guðmundar um að mjög margt af því tagi hefði Árni Magnússon fengið að láni og ekki skoðað sem sína eign og því merkt það með bókstöfunum sk„ sem þýddu „skilist“. Það hefði því verið fjarri öllum hugsanlegum sanni, að Árni hefði með réttu ráði, gefið Hafnarháskóla þetta allt á bana dægri, án skilyrða og gert sjálfan sig þannig með ráðnum hug að vanskilamanni. — Þótt sárt sé að vita öll handrit og bækur, sem Árni Magnússon bafði í fórum sínum á erlendum höndum og skoðað sem varanlega eign erlendrar stofnunar og manna, hefir það löngum deyft sársaukann, að vér höfum orðið að viðurkenna að óvíst hefði orðið um örlög margs af þessu, ef Árni hefði ekki safnað því og flutt úr landi, og þrátt fyrir hið mikla slys, sem þar steðjaði að safninu, höfum vér ís- lendingar ókunnugir málavöxtum alltaf trúað því sem sjálfsögðum hlut, að í Kóngsin 3 Kaupmannahöfn • væri safn Árna Magnússonar vel og örugglega geymt. Er ég einn af þeim mörgu seku, sem oft hafa komið til Hafnar en alltaf vanrækt þá altaris- göngu að sjá safn Árna Magnússon- ar. En í huga rnínum hefir það ver- ið geymt þar í helgum steini og svo iraustum, að óhugsandi væri að neitt minna en atomsprengjur gætu grandað því. I huga mínum hafa dyr og hurðir að þeim helgidómi verið engu minni eða órammgjörari held- ur en kjallarahurðin í Chicago, fyr- ir kórhvelfingu mammons, er ég sagði frá áðan. Hér um daginn varð það loks að framkvæmd hjá mér að fá að líta inn í safn Árna Magnússonar. Hóf- lega ratandi um slóðir Hafnar fann ég brátt húsið, gamla múrsteins- byggingu allstóra en ekki ásjálega. Ekki brá mér við það, því að fornt yfirlit mátti vel hæfa safni Árna. Er inn kom og ég spurði dyra- og frakkavörð nánar um leið til Jóris Helgasonar prófessors, var mér sagt að ganga beint af augum inn í gegn- um bókaskála einn mikinn og þá kæmi ég að dyrum Jóns og Árna- safni. Þarna var bátt undir loft og bækur á tveimur hæðum, þótt í miðj um skála væri opið upp úr til rjáf- urs. En mér brá nokkuð er ég sá að gólf og allar milligerðir og hyllur vor uúr tré og svo þakið innanvert. En skálagólfið er fljótt stikað, og ég stóð við dyrnar sem á slendur með latínu stafsetningu Safn Arna Magnússonar. Hurðin var hvorki mikil né traustleg, barla ómerkileg tréhurð á engan hátt úr völdum viði, einfaldasta gerð af spjalda- hurð. Eg knúði Ivra og lauk upp, og nú stóð ég í helgidóminum, sem mig hafði svo oft dreymt um í fullri vöku. Framundan er gaflveggur hússins og hyllur um hann þveran með handritum og nú sá ég að Árna- safn er að húsakýnnum aðeins eitt herbergi afþiljað með óinerkilegu timburþili frá aðalbókasalnum og þvert yfir hann eins og eitt stafgólf í enda mikillar baðstofu. Mér datt í hug gamla baðstofan í Viðvík og lilla Vesturhúsið. þar sem talið var í ungdæmi mínu að enn eymdi eftir af viðum og umbúnaði frá því er Espholin sat og reit árbækur sínar. Ég reyni ekki að lýsa því er ég sá og fann í Árnasafni þá litlu stund, er ég stóð þar við. „Undrandi renndi ég augum með bókanna röð- um eljuverk þúsunda, varðveitt á skrifuðum blöðum“ ■—- segir Jón Helgason í hinu glæsilega og nið- þunga kvæði sínu: í Árnasafni. — Vel er um allt gengið, ekki vantar það, en Jirelldur gekk ég út þaðan og þó með þakksemd í huga fyrir að hafa séð og handleikið nokkrar .gersemar íslenzks anda. Séð handa- verk liðinna alda jiegar verkið var meira en eining og tímakaup, þegar vinnugleðin veitti þolinmæði og rnótaði afköstin — lýsti handrit og bréf. En þakklætiskennd mín var einnig inörkuð þeim hrolli, sem get- ur gripið mann við síðustu forvöð og á fremsta hlunni. — Á morgun er Árnasafn ef til vill ekkert nema öskuhrúga. Ein eldspýta, sem óvart fellur úr hendi. Elding sem slær nið- ur. íkveikja frá rafleiðslu. Ekki þarf meira til svo að Árnasafn brenni öðru sinni. í stuttu máli: hvernig má slíkt vera, að slíkt safn sem Árnasafn, skuli vera svo úr hófi gálauslega geymt í eldhættu við útvegg. Það er meginatriði. Hitt er minna og þó minnisvert, að því skuli ekki vera meiri sómi sýndur en svo, að safnið er aðeins eitt herbergi, sem' um leið er vinnuherbergi þess, sem safnið annast og þeirra, sem þangað þurfa að liía og leita. Og ekki er nú minningu og „gjöf“ Árna Magnús- sonar meiri sómi sýndur af Háskól- anum Kaupmannahöfn en svo, að bækur Árna aðrai en handrit eru dreifðar um allt háskólabókasafnið eftir efni og niðuiröðun, en eru ekki varðveittar sem sérdeild í safninu, gætir þeirra því að engu og enginn, sem skoðar Árnasafn verður þeirra var. Ekki veit ég hvort að sérstök skrá er til yfir þær, og ekki veit ég hvort að Flateyjarbók er geymd í konunglegu bókahlöðunni. Sem leik- manni á þessu sviði finnst mér það sannarlega mikið atriði í viðræðum íslenzkra mennlamanna og íslenzkra yfirvalda við Dani. um endurheimt Árnasafns og eðlilegan heimflutning þess, er sameignarbúið dansk- íslenzka er gert upp að fullu og í bezta bróðerni, hve ömurlega er nú að Árnasafni búið og það gálaus- lega geymt, eyðileggingu auðveld- lega ofurselt ef hversdagslegt slys ber að höndum. En þá er þess að minnast og spyrja: Hver undirbúningur er hér lieima fyrir til þess að taka á móti Árnasafni? Ekki má minna vera en að yfir það verði byggt sérstakt hús á Háskólalóðinni. Lítið fagurt hús — „musteri" — en umfram allt eld, jarðskjálfta og rakatraust. Það ælti ekki að kosta meira en bjargálna manna íbúðarhús kosta nú í Reykja- vík, og til þeirrar byggingar vill vonandi hver einasti . Islendingur, sem kominn er til vits og ára gefa pening, beint eða óbeint. En ef að svo illa skyldi nú úr rætast, sem ég ógjarnan vil trúa, að Árnasafn eigi ekki heimvon í bráð þá verður það sannarlega að vera verk islepzkra manna að hnippa svo við Dönum að Árnasafn fái án tafar önnur húsa- kynni og öruggari heldur en nú er. Húsakynni, þar sem safninu er óhætt. á hverju sem gengur á venju- legum friðartímum og þó eitthvað bjáli á umfram það. Og um leið Togaradeilan: Þaö eru svik við sjómenn, að verömæta sé aflað handa þjóðinni, segir Alþýðublaðið Verkfall togarasjómanna í Rvík virðist hafa kveikt óslökkvandi ófriðarbál meðal rauðu flokkanna, sem virðast þó í seinni tíð hafa ver- ið innilega sammála um það, að vekja alls staðar verkföll, þar sem þeim hefir verið þess nokkur kostur. Málgögn kratabroddanna, sem stjórna því verkfalli og gera það að verkum, að mestallur togarafloti landsins liggur nú bundinn við hafnargarð, hafa reynt að halda uppi vörnum fyrir verkíallinu og eðlum tilgangi þess, enda þótt það komi greinilega í ljós í Alþýðublaðinu á laugardaginn var, hver tilgangurinn sé, þar sem rætt er um svik konnn- únista við sjómennina, og þar sem því er með stórum orðum dróttað að kommúnistum og þeim brigslað um það á hinn herfilegasta hátt hversu níðingslegt hugarfax þeir sýni með því, að ætla með svikum að stuðla að því „að framleiða verðmæti fyrir gengislækkunar- stjórnina“! Alþýðublaðið á ekki til nógu sví- virðileg orð, og cr þó orðgnótt oft- ast ærið mikil þar, til þess að lýsa viðurstyggðinni á þeim, sem vilja gera ríkisstjórninni kleift að afla verðmæta!! virðuleg húsakynni sem hafa upp á starfsskilyrði að bjóða, varðandi umhirðu safnsins og notkun. Ef ekki fæst úi bætt á annan hátt vildi ég sem lítill liðsmaður er stend- ur álengdar fjarri stinga up á því að Islendingar byggi sómasamlega yfir Árnasafn í Kaupmannahöfn. Og er til of mikils tnælt þótt bókum Árna Magnússonar verði safnað saman og þær varðveittar með Árna- safni en ekki faldar innan um tug- þúsundir annarra bóka. Hlustendur góðir. Eg hefi hætl mér út á þá braut að ræða mál sem ég hefi enga sérþekkingu á og að- eins augnabliks kynni af, ef glöggt er reiknað. En ég vona að ekkert sé of-sagt, og ég finn að hér horfir öðru v.si við en allur fjöldi íslenzkra manna og kvenna hyggur að vera muni. Fleirum mun fara sem mér að þeir eiga ekki á sliku von. Þeir voru sem ég of fáfróðir og of lítið kunn- ugir við Eyrarsund til þess. llversu sem fer um Árnasafn, alltaf verða bókfellin gömlu hluti af íslenzku þjóðinni, lífskjörum lienn- ar í sæld og eymd. Þar eru stuðla- berg og fossaföll vorrjy tungu. ,,Hvar sem ég fletti, við eyru mér ólguðu og sungu — Uppspreltulindir oc niðandi vötn minnar tungu“ segir Jón Helgaso.i og með sanni. Á. G. E. Á slíkum grundvelli, að hindra verðmætaöflun, þykjast svo þessir loddarar vera að berjast fyrir verka- mennina og sjómennina! En svona nokkuð játa þeir aldrei fyrr en farið er að rífast heiftarlega innbyrðis. Þjóðviljinn skrifar 17. ágúst á þessa leið: „Stjórn Sjómannafélags Reykjavíkur jlanaði ótilneydd út í verkfall á tíma, sem hentugri var út- gerðarmönnum cn sjómönnum og hefir haft af sjómönnum tækifœri til að þéna 8000—9000 krónur á tveim mánuðum. Til að fela frum- hlaup sitt og skemmdarverk hefir hún drei/t út rógi og álygum í garð sjómannasamtaka á Norður- og Auslurlandi, er sýridu rneð fordœmi sínu, hvað stjórn S. R. hefði átt að gera til að sjá hag umhjóðenda sinna sern beztu borgið. við þau skilyrði, sern fyrir hendi voru, þegar salt- og ísfiskveiðasamningurinn rann út í vor. Þvœttingurinn um það að með því að stunda karfaveiðarnar hafi félögin á Norður og Austurlandi rofið samþykktir tjórnannaráðstefn- unnar í vor eru 'itaðlausir slafir.“ Það er svo sem ekki af neitt góð- um toga spunnið, það sem kommún- istar skrifa um mál þetta. Þeir eru þetta framsýnni og við- sjálli en kratarnir, að þeim er full- ljóst, að slík verkföll, sem þetta, er ekki til þess fallið að veiða á þau at- kvæði. Ollum almenningi má af skrifum Alþýðublaðsins verða full- ljóst hver tilgangurinn er — krat- arnir ætla að skáka nú sjómönnum og síðar í liaust öðrum launþegum fram til þess að klekkja á r.kisstjórn- inni, en ekki til þess að vinna fyrir samtök launþeganna. Af þessum sökuin vilja kommún- istar nú í óða önn hreinsa sig af þátltöku í þessu verkfalli. En kratabroddarnir eru að sligast undir byrði þeirrar öldu, sem þeir hafa hafið. Auk þessa hefir það og geysimik- ið að segja uni skrif konunúnista, að stríðshetja þeirra, Lúðvík Jósefsson á Norðfirði. hefir rikulega liönd í bagga með nokkrum þeirra togara, sem enn eru á veiðum. En alls stað- ar þar. sem hagsmuna slíkra manna gætir að nokkru, þá verða auðvitað hagsmunir verkalýðsins að víkja, ef kommúms ar geta Jiar nokkru um ráðið! Já, það er vissulega róstursamt á meðal rauðu flokkanna sem sténdur, og er það að vonum, það er ekki svo lílill metingurinn í þeim að gera ríkisstjórninni og þjóðarbúskapnum í heild alla þá bölvun sem þeir geta. 7 ogarasjómaður.

x

Íslendingur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslendingur
https://timarit.is/publication/675

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.