Íslendingur - 23.08.1950, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 23. ágúst 1950
ÍSLENDINGUR
»————«• --
Arni G. Eylands:
I ARNASAFNI
í janúar 1949 talaði ég eitt sinn
um daginn og veginn í útvarpið og
minntist þá á Áruasafn. Á eftir var
mælst til þess við mig að birta þann
kafla erindisins á prenti. Af því varð
þó ekki því, að úr annari átt var
mér bent á að rétt væri að forðast
blaðaskrif um málið eins og þá
stóðu sakir.
Nú sé ég að sú þögn er rofin af
Dönum sjálfum, og finnst mér þá
ekki úr vegi að fram komi hvað ís-
lenzkum mönnuin dettur í hug er
þeir koma í Arnasafn og sjá hve illa
það er varðveitt og ótryggilega. —
Geri ég ráð fyrir að fleirum fari
sem mér.
Eitt sinn var ég staddur í Chicago.
Kunningi minn, góður íslendingur,
en einnig mikilvirkur og mikilsvirt-
ur Bandaríkjaþegn vildi sýna mér
eitthvað stórt, en eins og kunnugt
er telja Bandaríkjamenn ýmislegt
stórt hjá sér, svo að aðrir þurfi
ekki við þá að etja i því. Landinn
fór með mig i banka einn og sýndi
mér vönduðustu og mestu kjallara-
hurð í heimi, í dyrum peninga-
geymslu bankans. Húnvar eitthvað
um metra á .þykkt, og læsingar og
gróp og galdraumbúnaður að sama
skapi. Ekki man ég tölurnar sem
dyravörður þessa musteris mammons
romsaði upp fyrir okkur, en allt var
það meira en i Búnaðarbankanum,
það man ég með vissu, þótt mikið sé
nú af honum látið og kjallara hans,
miðað við vora staðhætti.
Þegar ég var unglingur átti ég
því láni að fagna að njóta nokkrar
vikur tilsagnar hins mikla málfræð-
ings, Guðmundar heitins Þorláks-
sonar frá Frostastöðum í Skagafirði.
Hann var flestum íslendingum kunn
ugri Árna Magnússonar bókasafn-
inu i Kaupmannahöfn. Ég man með
hverri lotningu vér unglingar hlust-
uðum á frásagn'u gamla mannsins
urn hinar gömlu skinnbækur og
skjöl. — Fullyrðingar Guðmundar
um að mjög margt af því tagi hefði
Arni Magnússon fengið að láni og
ekki skoðað sem sína eign og því
merkt það með bókstöfunum sk.,
sem þýddu „skilist". Það hefði því
verið fjarri öllum hugsanlegum
sanni, að Árni hefði með réttu ráði,
gefið Hafnarháskóla þetta allt á bana
dægri, án skilyrða og gert sjálfan
sig þannig með ráðnum hug að
vanskilamanní. — Þótt sárt sé að
vita öll handrit og bækur, sem Árni
Magnússon hafði í fórum sínum á
erlendum höndum og skoðað sem
varanlega eign erlendrar stofnunar
og manna, hefir bað löngum deyft
sársaukann, að vér höfum orðið að
viðurkenna að óvíst hefSi orSiS um
örlög margs af þessu, ef Árni hefSi
ekki safnaS því og flutt úr landi, og
þrátt fyrir hið mikla slys, sem þar
steðjaði að safninu, höfum vér ís-
lendingar ókunnugir málavöxtum
alltaf trúað því sem sjálfsögðum
hlut, að í Kóngsin 3 Kaupmannahöfn •
væri safn Árna Magnússonar vel og
örugglega geymt. Er ég einn af þeim
mörgu seku, sem bft hafa komið til
Hafnar en alltaf vanrækt þá altaris-
göngu að. sjá safn Árna Magnússon-
ar. En í huga mínum hefir það ver-
ið geymt þar í helgum steini og
svo traustum, að óhugsandi væri að
neitt minna en atomsprengjur gætu
grandað því. 1 huga mínum hafa dyr
og hurðir að þeim helgidómi verið
engu minni eða órammgjörari held-
ur en kjallarahurðin í Chicago, fyr-
ir kórhvelfingu mammons, er ég
sagði frá áðan.
Hér um daginn varð það loks að
framkvæmd hjá mér að fá að líta
inn í safn Árna Magnússonar. Hóf-
lega ratandi um slóðir Hafnar fann
ég brátt húsið, gamla múrsteins-
byggingu allstóra en ekki ásjálega.
Ekki brá mér við það, því að fornt
yfirlit mátti vel hæfa safni Árna. Er
inn kom og ég spurði dyra- og
frakkavörð nánar um leið til Jóris
Helgasonar prófessors, var mér sagt
að ganga beint af augum inn í gegn-
um bókaskála einn mikinn og þá
kæmi ég að dyrum Jóns og Arna-
safni. Þarna var bátt undir loft og
bækur á tveimur hæðum, þótt í miðj
um skála væri opvS upp úr til rjáf-
urs. En mér brá nokkuS er ég sá aS
gólf og allar milligerðir og hyllur
vor uúr tré og svo þakið innanvert.
En skálagólfið er fljótt stikað, og ég
stóS viS dyrnar sem á stendur meS
latínu stafsetningu Safa Arna
Magnússonar. Hurðin var hvorki
mikil né traustleg, harla ómerkileg
tréhurð á engan hátt úr völdum
viði, einfaldasta gerS af spjalda-
hurS. Eg knúSi lyra og lauk upp,
og nú stóS ég í helgidóminum, sem
mig hafSi svo oft dreymt um í fullri
vöku. Framundan er gaflveggur
hússins og hyllur um hann þveran
meS handritum og nú sá ég aS Árna-
safn er að húsakynnum aðeins eitt
herbergi afþiljað með ómerkilegu
timburþili frá aðalbókasalnum og
þvert yfir hann eins og eitt stafgólf
í enda mikillar baðstofu. Mér datt
í hug gamla baðstofan í ViSvík og
litla Vesturhúsið. þar sem taliS var
í ungdæmi mínu að enn eymdi eftir
af viðum og umbúnaði frá því er
Espholin sat og reit árbækur sínar.
Eg reyni ekki að lýsa því er ég
sá og fann í Árnasafni þá litlu stund,
er ég stóð þar við. „Undrandi
renndi ég augum með bókanna röð-
um eljuverk þúsunda, varðveitt á
skrifuðum blöSum" — segir Jón
Helgason í hinu glæsilega og niS-
þunga kvæSi sínu: í Árnasafni. —
Vel er um allt gengiS, ekki vantar
það, en hrelldur gekk ég út þaðan
og þó meS þakksemd í huga fyrir
að hafa s'éð og handleikiS nokkrar
.gersemar íslenzks anda. Séð handa-
verk liðinna alda þegar verkið var
meira en eining og tímakaup, þegar
vinnugleðin veitti þolinmæði og
mótaði afköstin — lýsti handrit og
bréf. En þakklætiskennd mín var
einnig mörkuð þeim hrolli, sem get-
ur gripið mann við síðustu forvöS
og á fremsta hlunni. — Á morgun
er Árnasafn ef til vill ekkert nema
öskuhrúga. Ein eldspýta, sem óvart
fellur úr hendi. Elding sem slær niS-
ur. íkveikja frá rafleiSslu. Ekki þarf
meira til svo aS Árnasafn brenni
öSru sirnii.
I stuttu máli: hvernig má slíkt
vera, aS slíkt safn sem Árnasafn,
skuli vera svo úr hófi gálauslega
geymt í eldhættu viS útvegg. ÞaS
er meginatriSi. Hitt er minna og
þó minnisvert, aS því skuli ekki
vera meiri sómi sýndur en svo, að
safniS er aSeins eitt herbergi, sem'
um leiS er vinnuherbergi þess, sem
safnið annast og þeirra, sem þangaS
þurfa aS líta og leita. Og ekki er nú
minningu og „gjöf" Árna Magnús-
sonar meiri sómi sýndur af Háskól-
anum Kaupmannahöfn en svo, aS
bækur Árna aSrai en handrit eru
dreifSar um allt háskóIabókasafniS
eftir efni og niðuiröðun, en eru ekki
varðveittar sem sérdeild í safninu,
gætir þeirra því að engu og enginn,
sem skoSar Arnasafn verSur þeirra
var. Ekki veit ég hvort aS sérstök
skrá er til yfir þær, og ekki veit ég
hvort aS Flateyjarbók er geymd í
konunglegu bókahlöSunni. Sem leik-
manni á þessu sviSi finnst mér þaS
sannarlega mikiS atriSi í viSræSum
íslenzkra mennlamanna og íslenzkra
yfirvalda viS Dani. um endurheimt
Arnasafns og eSliIegan heimflutning
þess, er sameignarbúiS dansk-
íslenzka er gert upp að fullu og í
bezta bróðerni, hve ömurlega er nú
aS Árnasafni búið og það gálaus-
lega geymt, eyðileggingu auðveld-
lega ofurselt ef hversdagslegt slys
ber aS höndum.
En þá er þess aS minnast og
spyrja: Hver undirbúningur er hér
heima fyrir til þess aS taka á móti
Árnasafni? Ekki má minna vera en
aS yfir það verSi byggt sérstakt hús
á HáskólalóSinni. LítiS fagurt hús
— „musteri" — en. umfram allt eld,
j arðskj álf ta og rakatraust. Það ælti
ekki að kosta meira en bjargálna
manna íbúðarhús kosta nú í Reykja-
vík, og til þeirrar byggingar vill
vonandi hver einasti . Islendingur,
sem kominn er til vits og ára gefa
pening, beint eða óbeint. En ef að
svo illa skyldi nú úr rætast, sem ég
ógjarnan vil trúa, aS Árnasafn eigi
ekki heimvon í bráð þá verSur þaS
sannarlega aS vera verk islenzkra
manna að hnippa svo við Dönum að
Árnasafn fái án tafar önnur húsa-
kynni og öruggari heldur en nú er.
Húsakynni, þar sem safninu er
óhætt, á hverju sem gengur á venju-
legum friðartímum og þó eitthvað
bjáli á umfram það. Og um leið
Togaradeilan:
Þaö eru svik við sjómenn,
að verðmæta sé aflað
handa þjóðinni,
segir Alþýðublaðið
Verkfall togarasjómanna í Rvík
virðist hafa kveikt óslökkvandi
ófriðarbál meðal rauðu flokkanna,
sem virðast þó í seinni tíð hafa ver-
ið innilega sammála um það, að
vekja alls staðar verkföll, þar sem
þeim hefir verið þess nokkur kostur.
Málgögn kratabroddanna, sem
stjórna því verkfalH og gera þaS aS
verkum, aS mestallur togarafloti
landsins liggur nú bundinn við
hafnargarð, hafa reynt að halda uppi
vörnum fyrir verkfallinu og eðlum
tilgangi þess, enda þótt það komi
greinilega í ljós í Alþýðublaðinu á
laugardaginn var, hver tilgangurinn
sé, þar sem rætt er um svik komm-
únista við sjómennina, og þar sem
því er með stórum orðum dróttað
að kommúnistum og þeim brigslað
um það á hinn herfilegasta hátt
hversu níðingslegt hugarfar þeir
sýni með því, að ætla með svikum
að stuðla að því „að framleiða
verðmæti fyrir gengislækkunar-
stjórnina"!
Alþýðublaðið á ekki til nógu sví-
virðileg orð, og cr þó orðgnótt oft-
ast ærið mikil þar, til þess aS lýsa
viSurstyggSinni á þeim, sem vilja
gera ríkisstjórninni kleift aS afla
verSmæta!!
virðuleg húsakynni sem hafa upp á
starfsskilyrði að bjóða, varSandi
umhirðu safnsins og notkun.
Ef ekki fæst úi bætt á annan hátt
vildi ég sem litill liðsmaður er stend-
ur álengdar fjarri stinga up á því
að Islendingar byggi sómasamlega
yfir Árnasafn i Kaupmannahöfn. Og
er til of mikils mælt þótt bókum
Árna Magnússonar verSi safnaS
saman og þær varðveittar meS Árna-
safni en ekki faldar innan um tug-
þúsundir annarra bóka.
Hlustendur góSir. Eg hefi hætl
mér út á þá braut aS ræSa mál sem
ég hefi enga sérþekkingu á og aS-
eins augnabliks kynni af, ef glöggt
er reiknaS. En ég vona aS ekkert sé
ofsagl, og ég finn aS hér horfir öSru
v'si viS en allur fjöldi íslenzkra
manna og kvenna hyggur aS vera
muni. Fleirum mun fara sem mér að
þeir eiga ekki á slíku von. Þeir voru
sem ég of fáfróðir og of lítiS kunn-
ugir við Eyrarsund til þess.
Hversu sem fer um Árnasafn,
alltaf verSa bókfellin gömlu hluti af
islenzku þjóðinni, lífskjörum henn-
ar í sæld og eymd. Þar eru stuSla-
berg og fossaföll vorra/ tungu.
„Hvar sem ég fletli, við eyru mér
ólguðu og sungu —
Uppsprelt.ulindir oc niðandi vötn
miunar tungu"
segir Jón Helgaso.i og meS sanni.
Á. G. E.
Á slíkum grundvelli, aS hindra
verSmætaöflun, þykjast svo þessir
loddarar vera aS berjast fyrir verka-
mennina og sjómennina!
En svona nokkuS játa þeir aldrei
fyrr en fariS er aS rífast heiftarlega
innbyrSis.
Þjóðviljinn skrifar 17. ágúst á
þessa leið: „Stjórn Sjómannafélags
Reykjavíkur jlanaði ólilneydd út í
verkfall á tíma, sem hentugri var út-
gerðarmönnum cn sjómönnum og
hefir liaft af sjómönnum tækifœri
til að þéna 8000—9000 krónur á
tveim mánuðum. Til að fela frum-
hlaup sitt og skemmdarverk hefir
hún dreift út rógi og álygum í garð
sjómannasamtaka á Norður- og
Austurlandi, er sýndu með fordœmi
sínu, hvað stjórn S. R. hefði átt að
gera til að sjá hag umbjóðenda sinna
sem beztu borgið. við þau skilyrði,
sem fyrir hendi voru, þegar salt- og
isfiskveiðasamningurinn rann út í
vor.
Þvœttingurinn um það að með
því að stunda karfaveiðarnar hafi
félögin á Norður og Austurlandi
rofið samþykktir sjómannaráðstefn-
unnar í vor eru itaðlausir stafir."
Það er svo sem ekki af neitt góð-
um toga spunnið, það sem kommún-
istar skrifa um mál þetta.
Þeir eru þetta framsýnni og við-
sjálli en kratarnií, að þeim er full-
Ijóst, að slík verkföll, sem þetta, ér
ekki til þess fallið að veiða á þau at-
kvæði. Öllum almenningi má af
skrifum Alþýðublaðsins verða full-
ljóst hver lilgangurinn er — krat-
arnir ætla aS skáka nú sjómönnum
og síSar í haust öSrum launþegum
fram til þess aS klekkja á r.'kisstjórn-
inrii, en ekki til þess aS vinna fyrir
samlök launþeganna.
Af þessum sökimi vilja kommún-
istar nú í óSa önn hreinsa sig af
þátttöku í þessu verkfalli.
En kratabroddarnir eru aS sligast
undir byrSi þeirrar öldu, sem þeir
hafa hafið.
Auk þessa hefir það og geysimik-
ið að segja um skrif kommúnista, að
stríðshetja þeirra, Lúðvík Jósefsson
á NorðfirSi, hefir ríkulega hönd í
bagga meS nokkrum þeirra togara,
sem enn cru á veiSum. En alls staS-
ar þar, sem hagsnuma slíkra manna
gætir aS nokkru, þá verSa auSvitaS
hagsmunir verkalýðsins að víkja, ef
kommúmsar geta þar nokkru um
ráðið!
Já, það er vissulega róstursamt á
meðal rauðu flokkanna sem stendur,
og er það að vonum, þaS er ekki
svo lítill metingurinn í þeim að gera
ríkisstjórninni og þjóðarbúskapnum
í heild alla þa bölvun sem þeir geta.
Togarasjómaður.