Íslendingur - 23.08.1950, Blaðsíða 3
Miðvikudagur 23. ágúst 1950
ÍSLENDINGUR
3
Arni G. EyJands:
í ÁRNASAFNI
í janúar 1949 talaði ég eitt sinn
um daginn og veginn í útvarpið og
minntist þá á Árnasafn. Á eftir var
mælst til þess við mig að birta þann
kafla erindisins á prenti. Af því varð
þó ekki því, að úr annari átt var
mér bent á að rétt væri að forðast
blaðaskrif uni málið eins og þá
stóðu sakir.
Nú sé ég að sú þögn er rofin af
Dönum sjálfum, og finnst mér þá
ekki úr vegi að fram komi hvað ís-
lenzkum mönnuin dettur í hug er
þeir koma í Árnasafn og sjá hve illa
það er varðveitt og ótryggilega. —
Geri ég ráð fyrir að fleirum fari
sem mér.
Eitt sinn var ég staddur í Chicago.
Kunningi minn, góður íslendingur,
en einnig mikilvirkur og mikilsvirt-
ur Bandaríkjaþegri vildi sýna mér
eitthvað stórt, en eins og kunnugt
er telja Bandaríkjamenn ýmislegt
stórt hjá sér, svo að aðrir þurfi
ekki við þá að etja í því. Landinn
fór með mig i banka einn og sýndi
mér vönduðustu og mestu kjallara-
hurð í heimi, í dyrum peninga-
geymslu bankans. Hún var eitthvað
um metra á þykkt, og læsingar og
gróp og galdraumbúnaður að sama
skapi. Ekki man ég tölurnar sem
dyravörður þessa musteris mammons
romsaði upp fyrir okkur, en allt var
það meira en i Búnaðarbankanuin,
það man ég með vissu, þótt mikið sé
nú af honum látið og kjallara hans,
miðað við vora staðhætti.
Þegar ég var unglingur átti ég
því láni að' fagna að njóta nokkrar
vikur tilsagnar hins mikla málfræð-
ings, Guðmundar heilins Þorláks-
sonar frá Frostastöðum í Skagafirði.
Hann var flestum íslendingum kunn
ugri Árna Magnússonar bókasafn-
inu í Kaupmannahöfn. Ég man með
hverri lotningu vér unglingar hlust-
uðum á frásagnir gamla mannsins
um hinar gömlu skinnbækur og
skjöl. — Fullyrðingar Guðmundar
um að mjög margt af því tagi hefði
Árni Magnússon fengið að láni og
ekki skoðað sem sína eign og því
merkt það með bókstöfunum sk„
sem þýddu „skilist“. Það hefði því
verið fjarri öllum hugsanlegum
sanni, að Árni hefði með réttu ráði,
gefið Hafnarháskóla þetta allt á bana
dægri, án skilyrða og gert sjálfan
sig þannig með ráðnum hug að
vanskilamanni. — Þótt sárt sé að
vita öll handrit og bækur, sem Árni
Magnússon bafði í fórum sínum á
erlendum höndum og skoðað sem
varanlega eign erlendrar stofnunar
og manna, hefir það löngum deyft
sársaukann, að vér höfum orðið að
viðurkenna að óvíst hefði orðið um
örlög margs af þessu, ef Árni hefði
ekki safnað því og flutt úr landi, og
þrátt fyrir hið mikla slys, sem þar
steðjaði að safninu, höfum vér ís-
lendingar ókunnugir málavöxtum
alltaf trúað því sem sjálfsögðum
hlut, að í Kóngsin 3 Kaupmannahöfn •
væri safn Árna Magnússonar vel og
örugglega geymt. Er ég einn af þeim
mörgu seku, sem oft hafa komið til
Hafnar en alltaf vanrækt þá altaris-
göngu að sjá safn Árna Magnússon-
ar. En í huga rnínum hefir það ver-
ið geymt þar í helgum steini og
svo iraustum, að óhugsandi væri að
neitt minna en atomsprengjur gætu
grandað því. I huga mínum hafa dyr
og hurðir að þeim helgidómi verið
engu minni eða órammgjörari held-
ur en kjallarahurðin í Chicago, fyr-
ir kórhvelfingu mammons, er ég
sagði frá áðan.
Hér um daginn varð það loks að
framkvæmd hjá mér að fá að líta
inn í safn Árna Magnússonar. Hóf-
lega ratandi um slóðir Hafnar fann
ég brátt húsið, gamla múrsteins-
byggingu allstóra en ekki ásjálega.
Ekki brá mér við það, því að fornt
yfirlit mátti vel hæfa safni Árna. Er
inn kom og ég spurði dyra- og
frakkavörð nánar um leið til Jóris
Helgasonar prófessors, var mér sagt
að ganga beint af augum inn í gegn-
um bókaskála einn mikinn og þá
kæmi ég að dyrum Jóns og Árna-
safni. Þarna var bátt undir loft og
bækur á tveimur hæðum, þótt í miðj
um skála væri opið upp úr til rjáf-
urs. En mér brá nokkuð er ég sá að
gólf og allar milligerðir og hyllur
vor uúr tré og svo þakið innanvert.
En skálagólfið er fljótt stikað, og ég
stóð við dyrnar sem á slendur með
latínu stafsetningu Safn Arna
Magnússonar. Hurðin var hvorki
mikil né traustleg, barla ómerkileg
tréhurð á engan hátt úr völdum
viði, einfaldasta gerð af spjalda-
hurð. Eg knúði Ivra og lauk upp,
og nú stóð ég í helgidóminum, sem
mig hafði svo oft dreymt um í fullri
vöku. Framundan er gaflveggur
hússins og hyllur um hann þveran
með handritum og nú sá ég að Árna-
safn er að húsakýnnum aðeins eitt
herbergi afþiljað með óinerkilegu
timburþili frá aðalbókasalnum og
þvert yfir hann eins og eitt stafgólf
í enda mikillar baðstofu. Mér datt
í hug gamla baðstofan í Viðvík og
lilla Vesturhúsið. þar sem talið var
í ungdæmi mínu að enn eymdi eftir
af viðum og umbúnaði frá því er
Espholin sat og reit árbækur sínar.
Ég reyni ekki að lýsa því er ég
sá og fann í Árnasafni þá litlu stund,
er ég stóð þar við. „Undrandi
renndi ég augum með bókanna röð-
um eljuverk þúsunda, varðveitt á
skrifuðum blöðum“ ■—- segir Jón
Helgason í hinu glæsilega og nið-
þunga kvæði sínu: í Árnasafni. —
Vel er um allt gengið, ekki vantar
það, en Jirelldur gekk ég út þaðan
og þó með þakksemd í huga fyrir
að hafa séð og handleikið nokkrar
.gersemar íslenzks anda. Séð handa-
verk liðinna alda jiegar verkið var
meira en eining og tímakaup, þegar
vinnugleðin veitti þolinmæði og
rnótaði afköstin — lýsti handrit og
bréf. En þakklætiskennd mín var
einnig inörkuð þeim hrolli, sem get-
ur gripið mann við síðustu forvöð
og á fremsta hlunni. — Á morgun
er Árnasafn ef til vill ekkert nema
öskuhrúga. Ein eldspýta, sem óvart
fellur úr hendi. Elding sem slær nið-
ur. íkveikja frá rafleiðslu. Ekki þarf
meira til svo að Árnasafn brenni
öðru sinni.
í stuttu máli: hvernig má slíkt
vera, að slíkt safn sem Árnasafn,
skuli vera svo úr hófi gálauslega
geymt í eldhættu við útvegg. Það
er meginatriði. Hitt er minna og
þó minnisvert, að því skuli ekki
vera meiri sómi sýndur en svo, að
safnið er aðeins eitt herbergi, sem'
um leið er vinnuherbergi þess, sem
safnið annast og þeirra, sem þangað
þurfa að liía og leita. Og ekki er nú
minningu og „gjöf“ Árna Magnús-
sonar meiri sómi sýndur af Háskól-
anum Kaupmannahöfn en svo, að
bækur Árna aðrai en handrit eru
dreifðar um allt háskólabókasafnið
eftir efni og niðuiröðun, en eru ekki
varðveittar sem sérdeild í safninu,
gætir þeirra því að engu og enginn,
sem skoðar Árnasafn verður þeirra
var. Ekki veit ég hvort að sérstök
skrá er til yfir þær, og ekki veit ég
hvort að Flateyjarbók er geymd í
konunglegu bókahlöðunni. Sem leik-
manni á þessu sviði finnst mér það
sannarlega mikið atriði í viðræðum
íslenzkra mennlamanna og íslenzkra
yfirvalda við Dani. um endurheimt
Árnasafns og eðlilegan heimflutning
þess, er sameignarbúið dansk-
íslenzka er gert upp að fullu og í
bezta bróðerni, hve ömurlega er nú
að Árnasafni búið og það gálaus-
lega geymt, eyðileggingu auðveld-
lega ofurselt ef hversdagslegt slys
ber að höndum.
En þá er þess að minnast og
spyrja: Hver undirbúningur er hér
lieima fyrir til þess að taka á móti
Árnasafni? Ekki má minna vera en
að yfir það verði byggt sérstakt hús
á Háskólalóðinni. Lítið fagurt hús
— „musteri" — en umfram allt eld,
jarðskjálfta og rakatraust. Það ælti
ekki að kosta meira en bjargálna
manna íbúðarhús kosta nú í Reykja-
vík, og til þeirrar byggingar vill
vonandi hver einasti . Islendingur,
sem kominn er til vits og ára gefa
pening, beint eða óbeint. En ef að
svo illa skyldi nú úr rætast, sem ég
ógjarnan vil trúa, að Árnasafn eigi
ekki heimvon í bráð þá verður það
sannarlega að vera verk islepzkra
manna að hnippa svo við Dönum að
Árnasafn fái án tafar önnur húsa-
kynni og öruggari heldur en nú er.
Húsakynni, þar sem safninu er
óhætt. á hverju sem gengur á venju-
legum friðartímum og þó eitthvað
bjáli á umfram það. Og um leið
Togaradeilan:
Þaö eru svik við sjómenn,
að verömæta sé aflað
handa þjóðinni,
segir Alþýðublaðið
Verkfall togarasjómanna í Rvík
virðist hafa kveikt óslökkvandi
ófriðarbál meðal rauðu flokkanna,
sem virðast þó í seinni tíð hafa ver-
ið innilega sammála um það, að
vekja alls staðar verkföll, þar sem
þeim hefir verið þess nokkur kostur.
Málgögn kratabroddanna, sem
stjórna því verkfalli og gera það að
verkum, að mestallur togarafloti
landsins liggur nú bundinn við
hafnargarð, hafa reynt að halda uppi
vörnum fyrir verkíallinu og eðlum
tilgangi þess, enda þótt það komi
greinilega í ljós í Alþýðublaðinu á
laugardaginn var, hver tilgangurinn
sé, þar sem rætt er um svik konnn-
únista við sjómennina, og þar sem
því er með stórum orðum dróttað
að kommúnistum og þeim brigslað
um það á hinn herfilegasta hátt
hversu níðingslegt hugarfax þeir
sýni með því, að ætla með svikum
að stuðla að því „að framleiða
verðmæti fyrir gengislækkunar-
stjórnina“!
Alþýðublaðið á ekki til nógu sví-
virðileg orð, og cr þó orðgnótt oft-
ast ærið mikil þar, til þess að lýsa
viðurstyggðinni á þeim, sem vilja
gera ríkisstjórninni kleift að afla
verðmæta!!
virðuleg húsakynni sem hafa upp á
starfsskilyrði að bjóða, varðandi
umhirðu safnsins og notkun.
Ef ekki fæst úi bætt á annan hátt
vildi ég sem lítill liðsmaður er stend-
ur álengdar fjarri stinga up á því
að Islendingar byggi sómasamlega
yfir Árnasafn í Kaupmannahöfn. Og
er til of mikils tnælt þótt bókum
Árna Magnússonar verði safnað
saman og þær varðveittar með Árna-
safni en ekki faldar innan um tug-
þúsundir annarra bóka.
Hlustendur góðir. Eg hefi hætl
mér út á þá braut að ræða mál sem
ég hefi enga sérþekkingu á og að-
eins augnabliks kynni af, ef glöggt
er reiknað. En ég vona að ekkert sé
of-sagt, og ég finn að hér horfir öðru
v.si við en allur fjöldi íslenzkra
manna og kvenna hyggur að vera
muni. Fleirum mun fara sem mér að
þeir eiga ekki á sliku von. Þeir voru
sem ég of fáfróðir og of lítið kunn-
ugir við Eyrarsund til þess.
llversu sem fer um Árnasafn,
alltaf verða bókfellin gömlu hluti af
íslenzku þjóðinni, lífskjörum lienn-
ar í sæld og eymd. Þar eru stuðla-
berg og fossaföll vorrjy tungu.
,,Hvar sem ég fletti, við eyru mér
ólguðu og sungu —
Uppspreltulindir oc niðandi vötn
minnar tungu“
segir Jón Helgaso.i og með sanni.
Á. G. E.
Á slíkum grundvelli, að hindra
verðmætaöflun, þykjast svo þessir
loddarar vera að berjast fyrir verka-
mennina og sjómennina!
En svona nokkuð játa þeir aldrei
fyrr en farið er að rífast heiftarlega
innbyrðis.
Þjóðviljinn skrifar 17. ágúst á
þessa leið: „Stjórn Sjómannafélags
Reykjavíkur jlanaði ótilneydd út í
verkfall á tíma, sem hentugri var út-
gerðarmönnum cn sjómönnum og
hefir haft af sjómönnum tækifœri
til að þéna 8000—9000 krónur á
tveim mánuðum. Til að fela frum-
hlaup sitt og skemmdarverk hefir
hún drei/t út rógi og álygum í garð
sjómannasamtaka á Norður- og
Auslurlandi, er sýridu rneð fordœmi
sínu, hvað stjórn S. R. hefði átt að
gera til að sjá hag umhjóðenda sinna
sern beztu borgið. við þau skilyrði,
sern fyrir hendi voru, þegar salt- og
ísfiskveiðasamningurinn rann út í
vor.
Þvœttingurinn um það að með
því að stunda karfaveiðarnar hafi
félögin á Norður og Austurlandi
rofið samþykktir tjórnannaráðstefn-
unnar í vor eru 'itaðlausir slafir.“
Það er svo sem ekki af neitt góð-
um toga spunnið, það sem kommún-
istar skrifa um mál þetta.
Þeir eru þetta framsýnni og við-
sjálli en kratarnir, að þeim er full-
ljóst, að slík verkföll, sem þetta, er
ekki til þess fallið að veiða á þau at-
kvæði. Ollum almenningi má af
skrifum Alþýðublaðsins verða full-
ljóst hver tilgangurinn er — krat-
arnir ætla að skáka nú sjómönnum
og síðar í liaust öðrum launþegum
fram til þess að klekkja á r.kisstjórn-
inni, en ekki til þess að vinna fyrir
samtök launþeganna.
Af þessum sökuin vilja kommún-
istar nú í óða önn hreinsa sig af
þátltöku í þessu verkfalli.
En kratabroddarnir eru að sligast
undir byrði þeirrar öldu, sem þeir
hafa hafið.
Auk þessa hefir það og geysimik-
ið að segja uni skrif konunúnista, að
stríðshetja þeirra, Lúðvík Jósefsson
á Norðfirði. hefir rikulega liönd í
bagga með nokkrum þeirra togara,
sem enn eru á veiðum. En alls stað-
ar þar. sem hagsmuna slíkra manna
gætir að nokkru, þá verða auðvitað
hagsmunir verkalýðsins að víkja, ef
kommúms ar geta Jiar nokkru um
ráðið!
Já, það er vissulega róstursamt á
meðal rauðu flokkanna sem sténdur,
og er það að vonum, það er ekki
svo lílill metingurinn í þeim að gera
ríkisstjórninni og þjóðarbúskapnum
í heild alla þá bölvun sem þeir geta.
7 ogarasjómaður.