Íslendingur - 13.09.1950, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 13. sept. 1950
1 3 L t N D 1 N O 11 R
Til Scoresbysund med danska
Grænlandsiarinu Amdrup
Frásög-n Balduins Rye/, kaupmanns
Niðurlag.
Sjómamtasögur um ísinn.
Stærstu ísbreiðurnar, sem við
komumst í tæri við, voru rétt hjá
Scoresbysund og það tók tveggja
klukku'.íma stanzlaust erfiði að
brjóta sér braut þar í gegn, en
það varð að gera, því þær hindr-
uðu ferð okkar ti! parad'sarinn-
ar, sem beið okkar í Seoresby-
sund! Það re>jndist algjörlega
ómögulegt að koma sementinu til
Kap Tobin. Við sáum mennina
þar í landi, og þeir höfðu allt til-
búið til þess að taka á móti okk-
ur, en allar tilraunir okkar reynd
ust árangurslausar.
Kap Tobin liggur yst í firðin-
um aðeins nokkra km. frá Scores
bysund. Fjöllin þar og umhverf-
is Scoresbysund eru hvorki há né
tiglíiarleg, nærri alveg snjólaus
um þetta leyti árs. Fjöllin til suð-
urs voru hinsvegar afar falleg og
og allt upp í 6000 feta há. Frá
Scoresbysund skerst fjörðurinn
um 150 sjómílur inn í landið, en
innan úr fjarðarbotni og frá hæð-
unum við Daneborg keniur mest
af hinum frægu borgarúsjökum,
sem allir sjófarendur óttast. Við
sáum auðvitað nokkra af þessum
hræðilegum ferlíkjum, en þeir
geta orðið allt að mílu á lengd,
og eru þá heldur óáreiinilegir fyr
ir skipin.
Greint er milli þrennskonar
Grænlandsíss, yst er sá síberiski,
hann kemur alla leið frá Síberiu-
ströndum og er ekki nærri því
eins harður og sá í miðið, en
hann kemur frá Norður-pólnum
og er lang mest af honum. Innst
er svo lajndísinn. Eg spurði fyrst
skipstjórann, hversu stórar ís-
breiðurnar gætu orðið. Hann
svaraði þessu einhverju fjar-
stæðukenndu, og svaraði ég hon-
um þá, að vera ekki með neinar
Munchausen sögur hér. Síðan
spuri ég aðra að þessu sama og
fékk all'af svipuð svör. Þeir
höfðu siglt fram með ísbreiðunni
svo og svo lengi ineð svo og svo
mikilli ferð, og komust svo að
þeirri niðurstöðu, að isbreiðurn-
ar gætu orðið á stærð við Sjá-
land, þ. e. a. s. um 7000 fermílur.
Þegar þykktVi er nú oft 12 —
13 rnetrar, þá geta reikningshaus
arnir reiknað út hyersu þungar
þær hafa verið, þegar rúmmet-
erinn vegur eitt tonn. En á sjó-
mannasögunum tek ég enga
ábyrgð.
Við höfðum tíu grænfenzka
hunda um borð, voru þeir allir
tjóðraðir á framdekkinu. Þeir
notuðu hvert tækifæri sem þeim
gafst til slagsmála, og eins og
s'ðar kom á daginn var það vit-
urlegt af þeim að æfa sig. Strax
og þeir s'igu á land í Scoresby-
sund lentu þeir í þessum líka óg-
urlegu slagsmálum, það voru
fleiri hundruð hundar í iðandi
slagsmála-bendu, og þeir börðust
af meiri heift, en ætla má að gert
sé í Kórey.
Stigum á Grænlandsgrund.
Kl. 6 á fimm'.udagsmorguninn
náðum við svo til ákvörðunar-
staðarins, og eftir að hafa neytt
staðgóðs morgunmatar héidum
við svo til lands með litlum vél-
báti. Nokkrir brosandi Græn-
lendingar tóku fyrst á móti okkur
en brátt kom þar gamall vinur
minn, Einar Mikkelsen, skip-
stjóri, sem nú er einskonar ný-
lendustjóri fyrir Austur- Græn-
land, en það var einmi'.t hann,
sem stofnaði þarna fyrstu nýlend
una fyrir 25 árum síðan.
Grænlendingar eru einkar vin-
gjarnlegir, alltaf brosandi og
gleðjast auðvitað innilega yfir
hverri skipskomu. Við heimsótt-
um fyrst nýlendustjórann, en
hann á þafna traust og rúmgott
hús, sem var flutt þangað tilbúið,
eins og við þekkjum með sænsku
húsin. Það mun vera eitt af allra
traustbyggðustu húsum á Græn-
landi. Af öðrum byggingum má
nefna kirkjuna, sem tekur um
100 manns; skólahúsið, sem ligg
ur við hliðina á kirkjunni, verzl-
unarhúsið, vörugeymslur, ein-
hverskcjnar verkstæðisbyggingu
og svo prestshúsið. Þá er þarna
nokkuð stórt sjúkrahús, og er þar
dönsk hjúkrunarkona nokkuö vlð
aldur. Eins og eðlilegt er hefur
nýl'endustjórinn inörgum hnöpp-
um að hneppa, en frk. Krogh,
hjúkrunarkonan, hefur vissulega
1 ka mikið á sinni köntiu, af því
að þarna er enginn læknir. Hún
verður því bæði að hjálpa mönn-
um inn í heiminn og út úr honum
aftur, dregur úr þeim tennur
(ekki lætur hún þeim þó aðrar í
té aftur) o. fl. o. fl. Þennan dag
fékk hún aðeins tvo sjúklinga
fullorðna og eitt barn. Allt var í
fádæma röð og reglu hjá henni
cg hreinlegt, svo slíkt var næst-
um sjúklegt. Þar sem hún hafði
aðeins verið þarna í tvö ár, var
hún ekki vel sterk í Grænlenzk-
unni, en þegar hún brást hanni,
þá brá hún bara fyrir sig Dönsk-
unni, og virtust þeir grænlenzku
skilja hana furðulega.
Það er siður, að þegar aðkomu-
sjúklingur liggur á sjúkrahúsinu,
þá flytur öll fjölskyldan með,
slær upp tjaldi og sezt að í því.
Þegar við heimsóttum sjúkar-
húsið, hafði einmitt verið reist
þar lítið tjald, og bjuggu þar
lijón með sæg af börnum, og
drápu þau tímann eftir föngum.
Innbúið var sannarfega ekki
íburðarmikið, aðeins nokkur
skinn á jörðinni og prímus.
Góð lánskjör.
Öll húsin í bænum eru byggð
úr tré, flest aðeins eitt herbergi
og eldhús. Það má ekki nota prí-
mus 'í húsunum, vegna eldhættu,
þar eð ekkert slökkvilið er á
staðnum. Ætli maður að reisa
hús, þá fær hann til þess
ser
vaxtalaust lán, sem hann greiðir
svo niður ef hann getur, annars
lætur hann það bara vera. Og þar
eð nú hvorki eru þarna lögfræð-
ingar né skattstjóri til þess að
gera skuldsæluin mönnum lifið
brogað, þá taka þeir því bara of-
ur rólega, þó að það dragist eitt-
hvað hjá þeim með afborganirn-
ar.
í öllu héraðinu búa aðeiíns 261
maður, en þar af eru víst ein 125
börn eða meir, þau voru allsstað-
ar eins og mý á mykjuskán.
Áfengi er forboðinn ávöxtur,
en sígarettur reykja menn þar all
an guðslangan daginn. Eg sá að-
eins tvo, sem ekki reyktu, enda
lágu þeir í pokanum á baki móð-
ur slnnar, en annars reyktu börn-
in allt frá 4ra ára aldri eða jafn-
vel enn yngri.
ódýrar vörur.
Verzlunin er aðeins opin tvo
daga í viku, en í tilefni af skips-
komunni opnuðu þeir, og það var
mikið um að vera, og menn virt-
ust hafa þar nóg af peningum. Eg
gæti bara bezt trúað, að það
hefði komið vatn i munninn á ein-
hverri islenzkri húsmóðir, ef hún
hefði séð hvað hægt var fá keypt
þarna. Eða hvað segið þið um
handklæði á tvær krónur, og 25
aura, og þessi stóru, hvítu á 4 kr.
Sykur, kaffi o. fl. fyrir sára lágt
verð, og verzlunin og pakkhúsið
fullt með flóneli, hvítu lérefti og
mörgum öðrum sjaldséðum hlut-
um hér. Manni varð ósjálfrátt
hugsað aftur til ársins 1929. Það
var aðeins hægt að verzla þarna
fyrir grænlenzka peninga, s að
okkur voru allar bjargir oannað-
ar, og það jaftrvel þó við hefðum
haft fullar hendur annars konar
fjár. Þetta er vafalaust gert svo
að velefnaðir ferðamenn kaupi
ekki upp þær birgðir, sem ætlað-
ai eru íbúunum, enda er nú
búið mieð allar samgöngur þang-
að í ár, og næsta skip kemur ekki
fyrr en í júlí næsta ár.
Heima lijá prestinum.
Eg heimsótti eins og fyrr seg-
ii kirkjuna og gluggaði l’tið eitt
í sálmabækurnar, en þær voru
allar á Grænlenzku. Presturinn
hefur aðra bók og er hún á
Dönsku. Presturinn, séra Kleist,
ier ættaður frá Vestur-Grænlandi
og kona hans einnig. Hann er
mjög elskulegur maður á að giska
35 ára gamall. Hann er eiginlega
skólakennari en ekki guðfræðing-
ur. Fékk þó feinhverja prest-
menntun í Danmörku og kom til
Scoresbysund fyrir 2 árum síþan.
Við heimsóttum prestinn og
drukkum hjá honum kaffi. Frúin
talaði eingöngu Grænlenzku, svo
að ég skildi heldur lítið af því
sem hún sagði, en ég rabbaði heil
mikið við prestinn. Við ræddum
m.a. um þær iniklu breytingar og
frámfarir, sem orðið hefðu þarna
og stæðu nú fyrir dyrum, en ekki
áleit hann, að hægt væri að taka
austur og vestur strö'ndina undir
einn og sama hatt, þar eð íbúarn-
ii á austurströndinni væru langt-
um frums'.æðari, og því yrði að
taka tillit til þess. Hann áleit bezt
að láta þróunina ganga stig af
stigi allsstaðar. Mér hefði þótt
gaman að vera við eina græn-
lenzka messu hjá honum, en þvi
miður var það ekki hægt. Annars
sagði séra Kleist, að sóknarbörn-
in hans væru einkar kirkjurækin.
Fólk v'erðar ekki gamalt.
Eins og gefur að skilja, er ekki
um neinar götur að ræða í Scores
bysund. Húsin liggja dreyft og
teygja sig upp eflir brattri fjalls-
hlíðinni, og virtist mér ekki
árennilegt að komast þangað upp
í vondum veðrum og ófærð.
Lækjarspræna fellur í gegn unr
bæinn og veitir bæjarbúum nægi-
Iegt drykkjarvatn. Þar eð ekki
sézt þarna stingandi strá, eru
auðvitað hvorki kýr né kindur
þar. Það getur orðið allt að 20
gráða hiti að sumrinu, en á vet-
urna er almennt um 25 gráða
frost, og getur orðið allt að 40
gr.
Það var ekki hægt að sjá ann-
að en að börnin væru þokkaleg
til fara og þrifleg.
Kaup verkamanna er alm. 1,00
kr. um tímafnn og virðist það ekki
mikið, en dugnaðurinn er heldur
ekki rétt mikill né afköstin.
í Ætlunin var að við færum til
Rostungaflóa, en ís hindraði ferð
okkar þangað. Annars voru menn
á einu máli um það, að langt væri
síðan þeir h'efðu sáð svona mik-
injn ís á þessum slóðum eins og
nú, það væri oft alveg auður sjór
um þetta leyti árs.
Fólk nær >ekki sérlega háum
aldri þarna, elsta konan var 58
ára og elsti karlmaðurinn 72. ára,
en þau eru nú heldur ekki dauð
ennþá.
Hjúkrunarkonan sagði konu
rninni, að fólk, sem leggja þyrfti
inn á sjúkrahúsið, kæmi þangað
yfirleitt hreínt eins og nýsleginn
túskildingur, en annars, væri
; hreinlætið nú ekki sterkasta hlið
þeirra, sem lifðu á þessum hjara
veraldarinnar. Afgreiðsluinaður-
i inn í verzluninni var grænlenzk-
ui og var augsýnilega enginn
þrifnaðarpostuli, enda var allt á
rúi og stúi hjá honum. og mér
sýndist á höndunum á honum, að
hann afgreiddi ýmist sykur, mjöl
kex, sápu og hvað annað, sem
fyrir kæini, til skiptis og án þess
að þurka nokkurn tána af þeirn.
Það eru engar fiskveiðar stund
aðar þarna, en þeir veiða sér að-
allega til lífsviðurværis seli, birni
og rostunga. Síðast liðið ár drápu
þeir þarna í héraðinu um 3000
seli, og af því veiddu tveir rösk-
ustu fangararnir 230 á einuni
rnánuði.
Heilsufar virðist vera fremur
gott, en farsóttir eru hættulegar
meðal svo frumstæðra þjóða og
Grænlendingar eru, og geta kraf-
ist margra mannslífa á skömmum
tíma.
Æska\~i er allsstaðar eins.
Síðasta kvöldið sem við vorum
í Scoresbysund, sáum við, að um
11 leytið hafði æska bæjarins og
nokkrir af dönsku verkamönn-
ununr safnast saman við pakk-
h.úsið, alveg eins og maður sér
allsstaðar annars staðar í heim-
inum. Allt i einu hélt allur hóp-
urinn upp brekkuna í áttina til
kirkjunnar og skólaþs, og héld-
um því, að þar væri eínhver stað-
hir sem hægt væri að dansa í, enn
skarinn hélt áfram og upp á
brekkubrúnina og hvarf við hana.
Daginn eftir fréttum við, að 2
ungu stúlknanna hefðu verið að
babla eitthvað, sem þeir dönsku
skildu ekki bofs í, en þegar Græn
lendingarnir héldu af stað, töldu
þeir það ekki skaða að fara á eft-
ir þeim. Þau komu svo að litlum
húskofa, þar fengu þau eftir nokk
urt pex hálfónýtan grammofón,
og brátt var allur hópurinn 47
manns búinn að troða sér inn í
húsið og var dansað eftir því sem
unnt var, en úti í einu horninu
kúrðu 5 börjn og létu ekki slíka
snrámuni raska svefnró sinni. En
inikil hefur þröngin verið þarna,
því ekki eru þó grænlenzku stof-
urnar stórar. Eskimóarnir á
Amstur-Grænlandi eru alveg
hreinræktaðir, og er ekki hægt að
kalla þá fríða, en piltarnir verða
þó hrifnir af stúlkunum hér eins
og annars staðar.
Við sáum enga ísbirni né rost-
unga og engin moskusnaut, en
þau konia stundum kurteysisheim-
sóknir til bæjarins. Hinsvegar sá-
um við urmul af selum.
HaldiS heim.
KI. 2 á föstudagsnóttina
kvöddum við Scoresbysund og
héldum á leið heim. Daginn áður
en við komum hafði annað Græn-
landsfar »Kaskelot« farið frá
Scoresbysund, en það gat ekki
brotist' út úr ísnum og varð þvi
að bíða eftir okkur, en Amdrup
hafði miklu sterkari vélar. En
ferðin gekk hægt og stöðugt
í-eyndist erfiðara að brjóta ísinn,
svo að kl. 9,30 á föstudagsmorg-
uninn tilkynnti skipstjórinn, að
við kæmumst ekki lemgra. Við
vorum þá aðeins komin nokkra
km. frá landi.
Við höfðum það þó ágætt,
nema konan mín, hana vantaði
eitthvað til þess að sauma, bró-
aera eða hekla. Við spiluðum,
lásum krassandi rómana, átum og
sváfum eins og okkur listi. Við
lifðum eins og kóngar og feng-
um þaíin besta mat, sem ég hefi
nokkru sinni vitað á skipi, og þá
var nú kaffið ekki dónalegt. Brit-
inn og kokkurinn voru framúr-
skarandi og það sama er hægt að
segja um skiþsþernuna.
Bráðum tók mönnum þó að
leiðast að sitja þarna fastir, og
>einkum voru það ungu verka-
mennirnir, sem vildu ólmir kom-
ast til lalnds, og töldu það mjög
auðvelt á jakahlaupi. Hvort það
hefur verið einhver grænlenzk
stúlkan, sem seyddi þá, skal ég
látið ósagt, en ég áleit það heppi-
legast að fara varlega, því þær
eru víst'sumar nokkuð blóðheit-
ar.
Kl. 11 á sunnudagskvöldið fór
ég í koju, og var þá ekkert útlit
Framhald á 6. síðu.