Íslendingur - 20.08.1952, Blaðsíða 2

2
íSLENÐINGUfr
Miðvikudagur 20. ágúst 1952
Til Grímseyjar
með »Ægi«
Frh. af 1. síðu
strax í rannsóknar- og könnunar-
ferðir um eyna með kvikmynda-
vélar, sjónauka, grasatínur og
fleiri tilfæringar. Heyþurrkur var
góður og hafði verið nokkra
daga, og voru eyjabúar því al-
mennt við heyhirðingu þenna
dag. Ekki mun koma Akureyring-
anna hafa flýtt fyrir, því að hús-
móðirin tók að skerpa á katlinum
þegar í stað og lét dreifina eiga
sig á meðan, en húsbóndinn tafð-
ist við að svara spurningum for-
vitinna gesta.
Góð spretta.
Afli fremur tregur.
Þegar Grímseyingar voru
spurðir um grassprettu, létu þeir
vel yfir henni. Sumir löldu hana
jafnvel betri en næstu sumur á
undan. Hins vegar hófst sláttur
þar að sjálfsögðu með síðasta
móti eins og annars staðar, og
var fyrri slætti túna ekki nærri
lokið. Nýting virtist vera sæmi-
Gæftir hafa verið góðar en
fiskafli fremur tregur það sem af
er sumrinu. Og saltaðar hafa ver-
ið í eynni 250 tunnur síldar. Að-
alhjargræðisvegur eyjabúa er
fiskurinn, og sækja þeir sjóinn
af kappi á trillubátum og ára-
bátum. Byrja þeir ungir að róa
og halda lengi út. 78 ára gamall
Grímseyingur, sem flutti hingað
í bæinn fyrir nokkrum árum,
varð okkur samferða í land. Fór
hann út í ey fyrir sex vikum og
reri allan tímann með sonarsyni
sínum. Geri aðrir betur!
Ufsaveiðar uppi í
landsteinum.
Undanfarin kvöld hafa 15—20
síldveiðiskip komið upp að eynni
vestanverðri og mokað upp ufsa
uppi undir landsteinum. Svo
nærri hafa þau farið, að Gríms-
eyingar hafa verið á glóðum yfir
að þau tækju niðri, en til slíks
hefir þó ekki komið.
Þyrilfluga Eendir
í Grímsey.
Til athugunar hefir komið,
hvort tiltækilegt væri, án mikils
tilkostnaðar að koma upp flug-
velli í Grímsey. Hafa eyjabúar
sem vonlegt er áhuga fyrir því,
enda eru samgönguerfiðleikarnir
eitt mesta vandamál þeirra. Flug-
völlur í Grímsey mundi ekki að-
eins bæta stórkostlega úr þeim
erfiðleikum, heldur og auka
ferðamannastraum þangað á
sumrum, en Grímsey er tilvalinn
staður til sumarleyfisdvalar.
í sumar gerðist sá alburður,
að flugvél lenti í Grímsey. Þetta
var þó sú tegund flugvéla, sem
ekki krefst flugvallar, svonefnd
þyrilfluga (helicopter), og var í
eign Bandaríkjahers. Lenti flug-
vélin á ýmsum stöðum hér norð-
anlands í tilraunaskyni.
Hernóm Grímseyjar.
Þegar sú fregn barst, að þyril-
fluga frá bandaríska hernum
hefði lent í Grímsey, urðu mál-
gögn og málpípur kommúnista
fljót til að færa það til sluðnings
/ið þá fregn sína, að varnarlið
Bandaríkjanna á íslandi ætlaði
að leggja Grímsey undir sig sem
herstöð og flytja alla íbúa þar til
'ands, og það enda þótt þessi hin
sama „fluga“ settist víða annars
staðar hér norðanlands, m. a. í
Siglufjarðarbæ. Vér spurðum
Grímseyinga, hvað þeir hefðu
'ieyrt um fyrirhugaðan broUflutn-
'ng þeirra í þágu landvarnanna,
sn þeir hlógu við. Fannst spurn-
ingin víst of barnaleg.
Fyglingunum fækkar.
Bjargsig er íþrótt, sem ekki er
i allra færi. Þessi íþrótt er e.t.v.
íættulegri en þær, sem’keppt er í
á Olympíuleikunum, enda fækkar
þeim óðum, sem leggja hana fyrir
sig. Nú er svo komið í Grímsey,
ið aðeins tveir menn eru þar enn
heimilisfastir, sem bjargsig
stunda, og fór aðeins annar þeirra
í bjargið í vor. Unglingarnir hafa
ekki lagt í að læra þá íþrótt, svo
ekki er annað sýnilegt, en að hún
sé þá og þegar úr sögunni, og svo
kunni að fara innan fárra ára, að
enginn fyglingur verði til í
Gríinsey. Þeir eru orðnir marg-
ir, sem borið hafa bein sín undir
björgunuin við hröp eða grjót-
hrun. Á fyrri hluta 19. aldar fóru
ekki minna en 6 menn yfir í ei-
lífðina af þeim orsökum, en e.t.v.
eru engar tölur til yfir alla þá,
sem þannig hafa farizt frá önd-
verðu.
Erfiðleikar með vatnsból.
Vatnsból Grímseyinga eru
brunnar, sem grafnir eru niður í
jörðina á hverju byggðu bóli þar.
Þessir brunnar geta orðið vatns-
lausir í þurrkasumrum, og hafa
oft orðið. Á sumuin heimilum
hefir verið komið fyrir vatns-
geymum, er regnvatni er safnað
í af húsþökum, klæddum báru-
járni. Þetta er hið bezta vatn, ef
það blandast ekki sóti. Annars er
uppspretta í Básavík, sein aldrei
þrýtur, en þangað sækja eyjabú-
ar vatn til drykkjar og matar-
gerðar, þegar allt annað bregzt.
„Eggjaferðirnar"
úr sögunni.
Mikil ósköp hlökkuðum við til
eggjaferðar Grímseyinga hér á
árunum. Þá komu þeir inn til Ak-
ureyrar með heil skip, hlaðin
eggjum og fugli. Þá voru keypt
hér á torginu svartfuglsegg, lang-
víuegg, skegluegg, kríuegg o. s.
frv. og fuglakroppar af ýmsum
gerðum. Nú eru þessar „eggja-
ferðir“ úr sögunni, síðan bjarg-
sigið lagðist niður að mestu. En
um það þýðir ekki að sakast.
Nyrzíi bær íslands
í eyði.
Þegar farkostur okkar leggst
við festar í Sandvíkinni, vitum
við, að við erum komin út fyrir
heimskautsbauginn, — út í Norð-
uríshafið. Fyrir utan Sandvíkina
er önnur vík, svonefnd Básavík,
en þar fyrir ofan var bújörðin
Básar. Hún er nú komin í eyði
fyrir nokkrum árum, og sömu ör-
lög vofa yfir fleiri jörðum í
Grimsey. Heimsskautsbaugurinn
liggur um prestsetrið Miðgarða á
sunnanverðri eynni, en þar er
skóla- og samkomuhús eyjarinn-
ar og símastöð. Prestseturshúsið
er orðið gamalt, en þó býr prest-
ur eyjarskeggja þar enn, sr. Ro-
bert Jack, sem kom upp til ís-
lands sem knattspyrnuþjálfari
fyrir mörgum árum, fór í guð-
fræðideild Háskólans, lauk þaðan
prófi og gekk inn í islenzka
pTestastétt að eigin vilja.
Mjóikurlausir
um margar oldir.
Grímsey byggðist á fyrstu öld-
um íslandsbyggðar, og er hér
ekki rúm til að rekja þá sögu. En
fram eftir öllum öldum var sú trú
ríkjandi þar, að ekki væri tiltæki-
legt að hafa kýr í eynni vegna
sænautanna, er mundu þá ganga
á land upp með alls konar brek-
um. Það var ekki fyrr en næst-
síðasti prestur eyjanna, sr. Matt-
hías Eggertsson, fluttist þangað,
að kýr sté fæti sínum á land í
eynni. Um sama leyti eða
skömmu á eftir fékk Steinólfur
Geirdal sér kú, og síðan hefir
nautpeningseign eyjabúa komizt
á það stig, að þeir líða ekki
mjólkurskort. En meðan ekki var
nema ein eða tvær kýr í eynni,
kom það fyrir, að eigendur þeirra
létu alla mjólkina í té sjúklingum
eða sængurkonum.
Áður en kýrnar komu í eyna
bar nokkuð á einkennum skyr-
bjúgs þar, en varð ekki að varan-
legu meini, því að þar óx jurt sú,
er skarfakál heitir, og hefir reynzt
eitt bezta meðal við þeim leiða
sjúkdómi.
Williard Fiske
og Grímsey.
Á prestskaparárum sr. Matthí-
asar Eggertssonar bar svo við, að
hann kynntist á ferðalagi hinum
fræga Englending, Williard Fis-
ke. Annað hvort hafa þeir tekið
skák saman og presturinn mátað
Fiske, eða þeim hefir orðið tíð-
rætt um skáklistina, sem um þær
mundir var mjög dýrkuð í Grím§-
ey. En svo lauk þeirra máli, að
Williard Fiske sendi skáktafl á
hvert heimili í eynni, skákbækur
og skákblöð, auk þess sem hann
stofnaði sjóð lil inargvíslegra
| framkvæmda þar ytra. Þessa ein-
|stæðu hugulsemi og rausn kunnu
Grímseyingar svo vel að meta, að
ekki minna en fjórir drengir
voru skírðir nafni hins mæta
manns, og iifa tveir þeirra enn.
Þjóðtrú og þjóðsagnir.
Ekki hefir Grímsey, fremur en
aðrir staðir á landinu, farið var-
hluta af Iijátrú, kreddum og þjóð-
sögnum. Lítið hefir þó verið þar
um drauga, huldufólk og tröll, en
þeim mun meira af sj óskrímslum.
Af þeim stóð Grímseyingum
nokkur ótti fram eftir öldum. Ef
til vill hafa tröll búið í fugla-
björgunum, en eftir því sem Jón
Áinasoii skýrir frá í þjóðsöguin
sínum, hefir sr. Páll Tómasson
komið í veg fyrir spjöll af þeirra
liálfu með því að vígja bjargið í
tæka tíð, en þó hefir sú vígsla
ekki komið í veg fyrir slysfarir
síðar.
Hrckníngar og slysfarir.
Margar sagnir og sannar eru
lil af sjóhrakningum og slysum,
er komu fyrir Grímseyinga, er
þeir urðu að sækju riauðsynjar
sínar til lands á opnum bátum,
og Eyfirðinga, er fóru þangað
skreiðarferðir. Árið 1803 fórst
báturinn „Rauður“ á útmánuð-
um með 9 eða 10 manns, flesta úr
Kræklingahlíð, er voru að koma
úr skreiðarferð til eyjarinnar, og
þar fórst um leið Bóas prestur,
er tók sér fari í land með þeim.
1820 fórst aftur skreiðarskip á
leið frá Grímsey til lands með 12
manns, og var þar á meðal kona
úr eynni, sem tók sér fari með
skipinu. 1827 fórst skipið Frið-
fari með 7 Grímseyinguin, og svo
mætti áfram telja.
Við signingarnar í björgin
hafa mörg slys orðið. Á fjórum
fyrstu áratugum 19. aldar fórust
5 menn á þann hátt. Ýmist hröp-
uðu þeir eða létust af grjólhruni.
Síðasta dauðaslys í björgunum
var á þessari öld, er sonur sr.
Matthíasar Eggertssonar fórst þar
af grjóthruni.
Andíegt líf.
Grímsey hefir átt sína andans
menn, ekki síður en aðrar byggð-
ir landsins, ef leyfilegt er að miða
við fólksfjölda. Sr. Pétur Guð-
mundsson, sem vígður var til
Grímseyjar, án þess að hafa
venjulega menntun presta, skrif-
aði Annál 19. aldar, sem er eitt-
hvert gagnmerkasta heimildarrit
um sögu íslands á öldinni sem
leið. Auk þess á hann fjölda
sálma í Sálmabókinni. Árni Þor-
kelsson í Sandvík var skáld gott,
og orti sálma og kvæði. Þá skrif-
aði hann skáldsöguna „Hrauna-
bræður“, sem nýlega var gefin út
hjá Helgafelli. Og loks er að geta
sr. Matthíasar Eggertssonar, sem
enn er á lífi í Reykjavík. Á hann
í handriti mikið safn af ættartöl-
um, sem geyma mikilsverðan,
sögulegan fróðleik.
Fólkinu fækkar.
íbúar Grímseyjar munu nú
vera um 70 talsins, og hefir þeim
fækkað á síðustu 10—15 árum
allverulega. Samkvæmt manntals-
f gnmni
Móðirin: — Og livað gerðirðu
við tvcer krónurnar, sem ég gaf
þér til þess að þú tœkir inn með-
alið?
Sonurinn: — Ég keypti gott
fyrir aðra krónuna, en hina gaf
ég Jonna fyrir að taka inn tneð-
alið fyrir mig.
Prófessor, sem fer inn í dyrn-
ar á Hótel Borg: — Ja, guð minn
góður, ég man ekki. hvort ég œtl-
aði út eða inn.
Grajari: Ja, hvort það er
kreppa. Ég hef ekki fengið neinn
til að grafa í þrjá mánuði.
skýrslum Hagstofunnar voru þeir
124 árið 1937 en' 104 árið 1940.
Haldi þessari öfugþróun áfram,
er eðlilegt, að menn álykti, að
jiarna horfi til landauðnar. En
slíkt væri illa farið frá þjóðhags-
legu sjónarmiði. Þrátt fyrir fólks-
fæðina mun úlflutningsverðmæti
fiskaflans í Grímsey Iiafa numið
hin síðari ár um % milljón kr. á
ári, en auk þess hafa þeir meiri
kjötframleiðslu en handa sjálf-
um sér. Sauðfjáreign þeirra er
um þrjú hundruð, og mjólkur-
frainleiðsla næg til daglegra þarfa
heima fyrir. Eggja- og fuglataka
hefir að vísu farið minnkandi, en
gefur þó enn drjúgt búsílag, og
má af þessu sjá, að það yrði Jijóð-
inni lítill búhnykkur, ef byggð
legðist niður í eynni og þjóðar-
búið færi varhluta af þeirri fram-
Iciðslu, sem þar er enn haldið
uppi af svo fámennum hópi.
Grímscy er enn kostaland, Jiar
sem miklu fleira fólk gæti lifað
góðu lifi, og enn má þar „fæða
her manns“ eins og á dögum Ein-
ars Þveræings. Það sem Grímsey
stendur nú mest fyrir þrifum er
hafnleysið, er óhjákvæmilega
veldur eyjabúum erfiðleikum
með að koma afurðunum frá sér
og nauðsynjum sínum að sér.
Samgönguerfiðleikarnir er þeirra
stærsta vandamál.
Haldið heim.
Við, sem skruppum út í Gríms-
ey með Ægi, stóðum þar aðeins
við í 5 stundir. Flestir hefðum
við viljað dvelja þar lengur og
kynnast fólkinu, sem enn lifir þar
lífinu við framleiðslustörfin,
ánægt með tilveruna, fullt af Jieim
baráttukjarki, er of víða brestur.
Og margir sögðu, í gainni eða
alvöru, að þarna sæju þeir þann
lífsvettvang, er þeir vildu lifa og
hrærast á. Við þurftum ekki ann-
að en tala við elzta íbúa eyjar-
jnnar, 78 ára gamla konu, Ingu
Jóhannesdóttur frá Þönglabakka,
til að komast að raun um það, að
enn horfa eyjaskeggjar björtum
augum á lífið, hjartari augum en
margir hinna, sem lifa við meiri
þægindi í landi.
Svo kvödduin við Grímsey og
héldum heim, ánægðir yfir
skemmtilegri för, og stigum á
land á Torfunefsbryggju fjórð-
ungi stundar fyrir miðnætti.