Faxi - 01.03.1942, Page 2

F A X I
2
RAGNAR GUÐLEIFSSON:
Samtök og
1.
Reykjanesskaginn er einhver
gróðursnauðasti hlettur á þessu
landi. Mikill hluti láglendisíns
er þakinn hrauni, sem á stöku
stað er vaxið lyngi og kjarri en
mestur hluti hraunsins er vaxið
mosa eða gróðurlaust með öliu.
Þegar hraununum sleppir taka
við gróðurlitlir melar og móar,
en aðeins mjög lítill hluti er
ræktað land.
En þó landið sé hrjóstrugt,
hefur byggð verið á þessum
skaga frá því á dögum Ingólfs,
en um sögu þeirra, er hér hafa
búið á liðnum öldum vitum við
lítið, því sú saga hefur eigi, ver-
ið færð í letur. Eigi heldur vit-
um við neitt hvernig landið
hefur litið út á ýmsum tímum,
því um það hefur ekkert verið
skráð, og mætti ef til vill af
þessu ráða, að íbúar skagans
hefðu ekki metið hann meira
en Steinunn gamla frændkona
Ingólfs, er gaf honum heklu
flekkótta, er hann vildi gefa
henni Rosmhvalanes allt l'yrir
utan Hvassahraun og vildi hún
kaup kalla.
Önnur skýring á því, að saga
þessa landshluta hefur eigi ver-
ið skrifuð er þessi: Framan af
öldum var landbúnaður aðal-
atvinnuvegur Islendinga. Menn
settust að og reystu þar bú, sem
landkostir voru beztir.
Hér á þessum skaga voru þau
skilyrði ekki fyrir hendi, að stór
höfuðból væru byggð, því land-
ið var gróðurlítið og erfitt til
ræktunar. Aftur á móti voru
hér auðug fiskimið skamxnt
undan landi.
Snemma á tímum hafa því
höfðingjar sveitanna sent hús-
karla sína til sjávar hér á
Reykjanesskaganum til þess að
afla bjargar í búin. Húskarl-
arnir lágu við í verbúðunum
meðan vertíð stóð yfir, en að
henni lokinni fluttu þeir aflann
heim í sveitina. — Skálholts-
biskupar höfðu t. d. um langan
aldur aðalútræði í Grindavík,
samvinna
og vegna skreiðar sinnar, sein
þá var útflutningsvara, fengu
þeir því til vegar komið, að þar
var settur kaupstaður.
Þegar tímar iiðu breyttist
byggðin í sveitinni, búin urðu
fleiri en smærri. Þegar illa ár-
aði til sveita og fátækir bænd-
ur flosnuðu upp frá búum si'n-
um, þá leituðu þeir bjargar við
sjóinn og settust þar að.
Þessi flutningur baándanna
og gömlu verbúðirnar eru fyrsti
vísir þorpanna og kauptúnanna
við sjóinn.
Byggð þessi við sjóinn var þó
frarnan af aldrei stöðug, því
stundum gat sjórinn brugðizt.
Fiskurinm gekk ekki allt af á
grunnmiðin, en tæki öll ófull-
komin til þess að sækja liann
á djúpmiðin eins og nú er gert.
— Seglalaus árabátur var
fyrsta fleyta íslenzka fiski-
mannsins. —
Þá komu aflaleysisárin. Fólk-
ið flykktist a'ftur til sveitanna,
oft þá sein förumenn, sem
hvergi áttu heimili. Víða sjást
hér rústir bæja og búða, sem
lagst hafa í eyði á þessu tíma-
bili, og til eru örnefni, er benda
á byggð, sem nú er horfin.
f slíku umhverfi, sem hér
hefur verið lýst, eiga fræðiiðk-
anir og ritstörf erfitt uppdrátt-
ar, og er ekki ósennilegt, að
einmitt hin crfiðu lífsskjör
manna við sjóinn, hin hvikula
byggð og tíðu fólksflutningar
til og frá sjónum samfara er-
lendri kúgun seinni alda, séu
orsök þess, að saga þessa byggð-
arlags hefur eigi verið færð í
letur, og við vitum minna um
það sem gerzt hefur hér á liðn-
um öldum en víðast annarsstað-
ar á landinu.
Byggð okkar liggur í þjóð-
braut. Frá því á landnámstíð
og fram á þennan dag hafa all-
ar þær menningarstefnur og
straumar, er til landsins hafa
borizt farið framhjá þessum
skaga og í flestum tilfellum án
þess, að þeim hafi skolað hér
í Keflavík
á land, eða áhrifa þeirra hafi
gætt, svo nokkru nemi, í lífi
fólksins. fbúar þessa skaga hafa
þannig orðið afskiptir þeirra á-
vaxta er menningarstefnur
þessar hafa borið annarstaðar
á landinu og komið hafa fram
í meiri þekkingu og víðsýni.
sem leitt hefur af sér meiri
tækni og aukin lífsþægindi.
Við sem þennan skaga byggj-
um höfum því, af þessum ástæð-
um, til skamms tíma verið
minna metnir af samlöndum
okkar en flestir aðrir lands-
menn og verið álitnir standa
skör lægra menningarlega en
þeir.
Því verður ekki á móti mælt
að við nokkur rök hefur þessi
skoðun að styðjast.
En allt á sínar orsakir og svo
er einnig hér, og hef ég að
nokkru rakið þær hér að fram-
an. En aðalástæðuna fyrir því
hve mjög við höfum farið á
mis við menningu seinni tíma
tel ég vera hina langvarandi
kúgun hins erlenda valds er hér
réði lögum um langan aldur og
þekkt er undir nafninu Bessa-
staðavaldið, og þá má einnig
minna á áhrif hinna erlendu
kaupmanna, er í skjóli Bessa-
staðavaldsins voru sterkari hér
en víða annarstaðar, og nægir
þar að nefna sem dæmi með-
ferð þeirra á fólkinu er kemur
í ljós af frásögninni um viður-
eign Skúla fógeta við kaup-
mennina á Bátsendum.
En þrátt fyrir allt hafa þó á
síðustu árum verið gerðar hér
tilraunir til félagslegra sam-
taka, en þær tilraunir hafa all-
ar verið frumstæðar og borið
meiri vott um félagsþörf en fé-
lagsþroska.
I eftirfarandi köflum mun ég
leitast við að skýra frá nokkr-
um slíkum tilraununr lil félags-
samtaka hér í Keflavík frá því
laust eftir síðustu aldamót og
til síðustu ára.
Framh.