Faxi - 01.12.1942, Blaðsíða 8

F A X I
Helgi S. Jcmsson:
Keflavík til forna
þættir úr útvarpserindi.
Pær munu vera 5 Keflavíkurnar á landinu,
að ég bezt veit, og útraíði hefur verið frá þeim
öllum, eins og orðtakið landskunna virðist benda
til, »að sama sé í hverri Keflavíkinni er róið«.
Nafnkunnust er Keflavík sú, er skerst inn í
tána á Reykjanesskaga austanverða, en hinar
koma nú lítt við sögu iengur, og vart kunnar
nema í nánasta umhverfi sínu.
Keflavík stendur við litla vík, sem myndast
af Hóimsbergi annarsvegar, en Vatnsnesi hins-
vegar. Landið umhverfis er mjög hrjóstrugt eins
og reyndar Reykjanesskaginn allur, næst eru
uppblásnir melar og svo, þegar lengra dregur,
taka við sandar og hraun. Útsýni er aftur á móti
vítt og fagurt, beint á móti blasir við eitt feg-
ursta fjall á landinu, þústmdlita fjállið, Esja
og Akrafjall og Skarðsheiðin að baki. Lengra
lil suðurs blánar Hengillinn og Vífilfell. Að á-
iiðnum hægviðrisdögum leggst oft rykský yfir
höfuðborgina og hylur fjallasýn að mestu leyti.
Nær því suðri rísa svo smáfjöll Reykjanesskag-
ans yfir hraunið og ber Keilir þar hæðst. Á kyrr-
um síðkvöldum baðast fjallahringurinn lifandi
litum, og Snæfellsjökull virðist fljóta á glitr-
andi hafinu, sem ekkért gárar nema fuglarnir,
og fiskibátarnir, sem koma og fara, og þegar
nöttin legst yfir, blikar ljósadýrð Reykjavík-
ur handan við flóann.
Á Keflavík gnauða vindar allra. álta, Land-
synningurinn hleypur óhindraður yfir lágan
skagann og norðanstormuriijn stendur beint upp
á víkina — þá þeytist sjórokið yfir þorpið og
þeim, sem ókunnugir eru, finnst þá ömurlegt
um að litast. Svona hefúr þetta verið frá alda-
öðli, þeir bera því vitni klettarnir á Vatnsnes-
inu og Berginu, sem eru brimsorfnir langt inn
til lands.
Inn í Bergiö utarlega skert lítil vík, sem 1 lelgu-
vík heitir, þaðan stundaði útræði kona ein, er
Helga hét, en undirlendið í víkinni eyddisl sinátt
og smátt og nú hafa hrafnar og sjófuglar tekið^
þar völdin að nýju.
Vestan við víkina stendur klettur sem’almennt
er kallaður Stakkur. Um hann er þjóðsaga. (Sjá
Þjóðsögur .lóns Árnasonar I, bls. 84- S9). Telja
margir, að hið upprunalega nafn klettsins muni
vera Stökkur, en hafi síðan í munni kynslóðanna
breytzt í Stakur og nú fyrir sköminu í Stakkur.
Á meðan höfin voru frjájs, var oft gestkvæmt
undir Berginu og á Keflavík, sérstaklega á vor-
in í suðvestan veðrum, því að þá leituðu sér þar
skjóls allra þjóða fiskiskip. Og vinir okkar, Fær-
eyingárnir, voru sérstaklega tíðir gestir. Áður
fyrr Jeituðu sér skjóls undir Berginu franskar
duggur, og fóru áhafnir þeirra oft á land og
létu ófriðlega, og er greint frá því í gömlum
heimildum, að eitt sinn komu 4 duggar á Kefla-
vík, sein þóttu haga sér grunsamlega og er sagt,
að Keflvíkingar hafi orðið óttaslegnir mjög og
sumir l'lúið á land upp en aðrir búizt til varnar
í fjörunni með grjót og staura að vopni til að
varna duggurum landgöngu, en kom þó ekki í
þetta sinn til verulegrar orustu. Eftir þennan
atburð, sem átti sér stað um vorið 1769, og marga
hliðstæða annarsstaðar á landinu, lagði amt-
maður til, að nokkrum ungum mönnum í grennd
við hafnirnar væri útveguð vopn og kennd með-
ferð þeirra, svo að ófyrirleitnir duggarar gætu
ekki hernumið landið, en úr þeirri ráðagerð mun
þ'6 ekki bafa orðið.
Keflavík hefur alla tíó verið mikið fiskipláss
og kemur af þeini ástæðum mjög við sögu á tíma-
bili einokunar-verzlnnarinnar, og var hún þá
mjög eftirsótt verzlunarhöfn og eins á meðan
Hamborgarar og Englendingar ráku hér verzl-
un. Stóð oft mikill styr á milli hinna erlendu
kaupmanna um hafnirnar. Til marks um það,
er þess getið, að á fyrstu árum 16. aldar urðu
jafnvel skæðir bardagar á milli enskra og þýzkra
kaupmanna um suðurhafnirnar og átti orustan
sér stað í Hafnarfirði. Höfðu Englendingar þar
um 300 manna lið en Þjóðverjar söfnuðu meira
liói af Suðurnesjum og víðar og unnu sigur í
það sinn.
Suðurhafnirnar, I lafnarfjörður, Grindavík,
Bátsendar og Iveflavík, voru taldar mjög góð-
ar hafnir og lögðu Hamborgarar sig í Iíma að
halda þeim, og þrjózkuðust við að sleppa þeim
við Dahi á meðan þeir máttu.
-Með einokunartilskipuninni frá 20. apríl 1602
er svo Kaupmannahafnarkaupmönnum úthlul-
að Keflavíkurhöfn og voru 8 kaupmenn um
verzlunina þar, en árið 1684 J'ær maður að nafni
ölaf Jensen Klow: Keflavík á leigu og rak hann
þar verzJun framytil aldamóta og' var fremur
vel látinn, hafði hann og félagi hans einnig á
leigu tvær liafnir á Norðurlandi og greiddu þeir
í leigu 840 ríkisdali f.vrir |x>ssar 3 hafnir, en
seinna hækkaði leigan í 1530 ríkisdali.
I gömlum sögnum er getið um, að verzlunar-
húsin í Keflavík hafi staðið á hólma nokkrum,
skammt frá landi. Nú orðið er ekki gott að
glöggva sig' á, hvar sá liólmi liefði lielzt átt að
vera. Að minnsta kosti er hólminn algjörlega
(