Faxi - 01.01.1944, Blaðsíða 2

2
P A X 1
Helgi 8. •lónsson:
Stjáni blái
Grein þessi var flutt á Sjómanna-
daginn síðastliðið vor ásamt samnefndu
kvæði eftir Örn Arnarson. Ritstj.
Það virðist vera orðin venja,
að flytja hljómkviðuna „Stjáni
blái,“ eða kvæði Arnar Arnar-
sonar, um sama mann á sjó-
mannadaginn, því í Stjána virð-
ist vera samnefnari allrar sjó-
mannshreysti, djörfungar og
skapólgu. Sagnirnar af honum
eru blandnar særoki og baldnum
krafti, sumar sannar en aðra^
eru sléttaðar af tímans tönn,
og ævintýraaðdáunin, sem öllum
er í blóð borin, hefir skreytt
búning þeirra og gert þær hæf-
ari hetjunni, sem skeytti hvorki
guðs né manna lögum, og sigldi
þegar hugur hans stóð til, síð-
asta víkingsins, sem sigldi einn
í báti sínum beint á drottins
fund.
í þessu sambandi er sjaldan
minnst á hvaðan Stjáni var, né
hvar hann ól allan sinn aldur.
Margir halda, að Stjáni blái tll-
heyri löngu liðnum dögum, og
á milli hans og okkar séu mans-
aldrar liðnir.
En um miðbik Keflavíkur of-
anvert, stendur lítill bær, byggð-
ur af Kristjáni Sveinssyni og í
honum býr enn þann dag í dag
öldruð ekkja hans, og til skamms
tíma hafa börn hans einnig átt
þar sitt heimili. Um þessar götur
gekk Kristján fyrir nokkrum ár-
um, og margir af þeim, sem hér
eru í kvöld hafa vafalaust séð
hann og heyrt, svo skammt er
um liðið síðan Kristján ýtti úr
vör í síðasta sinn, Fyrir nokkrum
dögum átti ég tal við mann, sem
var nærstaddur og man gjörla
þegar Kristján steig í bát sinn
og dróg upp segl.
Skáldið Örn Arnarson, er kvað
Ijóðið góða um Stjána bláa, sótti
ekki yrkisefni sitt aftur í forn-
eskju, heldur orti eftirmæli eftir
kunningja sinn og vin. Örn var
mannþekkjari og mikið skáld,
og þess vegna kvað hann ekki
um engla og grösugar grundir,
heldur er grunntónninn hinn
heiðni kraftur. Valhallarsælan,
að vinna verk sitt við betri skil-
yrði, en áður var, eins og forð-
um daga, þegar bardagahetjan
féll á vígvellinum, þá gekk hún
inn í fögnuð herra síns og hóf
bardaga að nýju, og féll og reis
úr valnum. Þannig hugsar skáld-
ið sér móttöku Kristjáns. Drott-
inn stendur sjálfur á ströndinni
og bíður honum valda skeið, og
að velja sér leiði og kjósa sér
veiði, því að þannig hefir alla
tíma eilífðarsælan verið hugsuð,
— allt frá heiðni til kristni, —
að þeir njóti þar þess í ríkum
mæli, sem þeim í lifanda lífi
var kærast.
Margir halda því fram, að
skáldin búi veruleikanum glæsi-
legri búning en ástæða er til,
og kann það til sanns vegar fær-
ast, að nokkru leyti, en eitt er
víst, að til þess að hræra strengi
góðskáldanna, þurfa þau að
verða fyrir áhrifum, og einmitt
í hinni stórbrotnu framkomu
Stjána hefir skáldið séð sjóhetj-
ur liðinna kynslóða og kvæðið
hefir smogið inn í hug þjóðar-
innar, því að hinar römmu lín-
ur í skapgerð Stjána eiga hljóm-
grunn í flestum sjómönnum, og
þannig verða öll listaverk til,
hvort heldur þau eru list lita,
hljóma, máls eða meitils, þau
finna bergmál í sál fólksins, sál
þjóðarinnar sem á þau, og kvæð-
ið um Stjána bláa mundi missa
gildi sitt, í hvaða þýðingu, sem
væri, því að hann var brot af
íslenzku bergi, brimsorfinn af
íslenzkum öldum, hertur í lund
og líkama af íslenzkum kjörum,
af því erfiði sem var, er og verð-
ur hlutskipti hinna íslenzku sjó-
manna. Jafnvel unga kynslóð-
in, sem aldrei sá Stjána bláa,
skilur hann og þekkir gegnum
starfið og stríðið.
Við höfum eignast hér þjóð-
lega ævintýrapersónu á undar-
lega skömmum tíma. Oft þarf
blámi fjarlægðarinnar að hjálpa
til, en svaðilfarir og skapólga
Stjána bláa er svo íslenzk í eðli
sínu, að hún hefir hitt beint í
hjartastað með leiðsögn skálds-
ins, er kvæðið kvað, en eitt er
víst, að þó að kvæðið hefði aldrei
verið kveðið, þá hefði Stjáni
lifað í þjóðsögunni, en nú er
honum reistur minnisvarði í óði
og tónum, og það er minning
um manninn, sem sigldi sinn sjó
og bauð hættunum byrginn og
átti blíða og stríða lund, sem
var eins og veðrið, með sólglit
á sundum en stundum hreytti
helköldum hagléljum.
Kristján Sveinsson er fæddur
14. desember 1872 og ólst upp
hjá séra Þórarni að Görðum á
Álftanesi, til 14 ára aldurs, þá
fluttist hann til Suðumesja og
bjó lengst af í Holti hér í Kefla-
vík. Þann 16. des. 1922 lagði
hann frá landi héðan í síðasta
sinn og er þeirri ferð betur lýst
í kvæðinu, heldur en ég get gert.
Sjálfur valdi Stjáni sér viður-
nefnið blái ,og lýsir sú saga lund
hans nokkuð, en þau tildrög
liggja til þess, að eitt sinn bjarg-
aði Kristján brennandi skipi og
hlaut af því mikil brunasár á
höndum, og voru þær síðan blá-
ar, einkanlega í kulda og vosbúð.
En eitt sinn, er Kristján var við
færi, dróg hann steinbítstegund
þá, er Blágóma heitir, og er hann
tók steinbítstakinu bar ekki
lit af lit, og er sagt að þá hafi
Kristjáni fallið orð á þessa leið:
„Blár ertu líka greyið, bezt er
að þú og Stjáni séu nafnar héð-