Faxi - 01.12.1964, Blaðsíða 17

Gils Guðmundsson:
SUÐUR
Framhald.
Hafnir.
Skammt sunnan við Básenda gengur
vogur einn eða lítil'l fjörður inn í landið.
Nefnist hann Osar. Sunnan Osanna taka
við Hafnirnar, en þar eð enginn vegur
liggur fyrir Ósabotna verður ekki komizt
þá leið í farartæki nútímans, bílnum. —
Höldum við því aftur að Stafnesi og það-
an sama veg til baka allt til Keflavíkur.
Þar liggur bílvegsálma út af aðalvegi rétt
hjá flugvallarhliðinu. Sá vegur liggur um
Hafnaheiði sunnan við Ósana. I Höfnum
hefur löngum verið allmikil byggð. Þar
bjuggu oft sjósóknarmenn miklir og kom-
ust sumir vel í álnir. Hefur séra Jón Thor-
arensen lýst hinum gömlu Hafnamönnum
í skáldsögum sínum, og stuðzt þar mjög
við sagnir og munnmæli. Hdztu jarðir þar
á síðari tímum voru Kirkjuvogur, Kotvog-
ur, Merkines og Kalmanstjörn. Nokkru
fyrir sunnan Kalmanstjörn eru við sjóinn
rústir allmiklar og garðar. Eru það sand-
orpnar leifar af fornri byggð. Þar hét
Kirkjuhöfn. A þessum stað hafa fundizt
leifar af kirkjugarði og gömul mannabein.
Fleiri bæir hafa verið þarna, svo sem Sand-
höfn og Eyri. A Eyri bjó um miðja 17. öld
maður sá, er Grímur hét. Það var einhverju
sinni meðan Hallgrímur Pétursson var
prestur á Hvalsnesi, að Grímur bóndi á
Eyri kom þar á sunnudegi og hlýddi messu
í Hvalsneskirkju. Gekk hann út um mess-
una að gæta reiðskjóta síns, sem var hryssa.
Hafði hún losnað, en Grími varð skap-
brátt, lamdi merina harkalega og batt síð-
an rammlega aftur með reipi. Munu þær
aðfarir hafa verið ófagrar. Gerðist þetta
i sömu andrá og Hallgrímur blessaði yfir
söfnuðinn. Sá hann gjörla allt atferli
Gríms, því að viðureign hans við merina
fór fram gegnt opnum kyrkjudyrum. Um
það kvað prestur eftir messuna:
Hann Grímur á Eyri
gerir sem fleiri,
að gengur hann út,
merina keyrir,
með reipum svo reyrir
og rekur á hnút.
Sunnan við Eyri taka við þverhnípt
björg í sjó fram, er heita Hafnaberg. Er
það á alllöngu svæði um og yfir 30 metra
MEÐ SJÓ
hátt. Verpir þar allmikið af sjófugli, eink-
um svartfugli. Þar var áður allmikil eggja-
og fuglatekja, og þurfti að síga í bjargið,
sem er ókleift með öllu. Nyrzt gengur inn
í bergið gjá nokkur, sem heitir Klauf. —
Þótt Hafnaberg sé ekki ýkjahátt, er sjálf-
sagt fyrir ferðamenn á þessum slóðum að
leiða það augum og gefa um stund gætur
að hinum fleygu og skemmtilegu íbúum
þess.
Reykjanes.
Frá Hafnabergi er ekki ýkjalangt út á
hið eiginlega Reykjanes, en svo nefna
menn suður þar „hæl“ Reykjanesskagans,
nesið milli Staðar í Grindavík og Stóru-
Sandvíkur í Hafnalandi. Svæði þetta er
ákafiega eldbrunnið. Þar eru ótal gígir,
gufuhverir, brennisteinshverir og leirpytt-
ir. Nesið er allhálent og sæbratt víðast
hvar. Upp úr hraununum standa nokkrir
móbergshryggir, svo sem Valahnúkur,
Vatnsfell og Sýrfell. Þar eru og tvær breið-
ar hraunbungur, Skálafell og Háleyjar-
bunga, gömul eldfjöll. Gígurinn í Hál-
eyjabungu er stór og tilkomumikill, sagð-
ur 440 fet að þvermáli og 100 feta djúpur.
A þessum slóðum mun hafa gosið á 13.
öld, þegar „hálft Reykjanes brann“. Enn
er þarna mikill jarðhiti og fjöldi smá-
hvera. Einna stærstur þeirra og þekktastur
er Gunnuhver, þar sem Eiríkur karlinn í
Vogsósum kom draugnum fyrir. Ekki
ýkjalangt frá Gunnuhver er hó’ll einn sér-
kennilegur, myndaður úr mjallhvítu hvera-
hrúðri (kísil). Má kljúfa kísilinn í þunnar
flögur. Hugðu menn um skeið að þetta
væri „postulínsjörð“ og vænlegt að vinna
úr postulín. En Þorvaldur Thoroddsen sá
hvers kyns var og gerði ljósa grein fyrir.
Fram hjá Reykjanesi hefur jafnan legið
fjölfarin skipaleið. Var því snemma þörf
á vita þar, enda reis á þessum stað fyrsti
viti landsins, byggður 1878. Upphaflega
stóð vitinn á Valahnúk, úti við sjóinn, en
vegna þess hve mikið hrundi úr hnúknum
í jarðskjálfta 1886 þótti ekki öruggt að
láta hann standa þar áfram. Þó liðu enn
allmörg ár unz byggður var nýr viti. En
árið 1908 var hár og stæðilegur viti reistur
uppi á Bæjarfelli, sem svo er nefnt, þar eð
vitavarðarbærinn hefur frá upphafi staðið
við rætur þess. Aukaviti var einnig reistur
á Skarfasetri, skammt frá grunni gamla
vitans, þar eð Skálafell skyggir á aðalvit-
ann á mjóu belti á siglingaleið skipa, er að
austan koma.
Ofan úr Reykjanesvita er útsýni gott
yfir nesið og á haf út. I suðvestri blasir
við Eldey úti við hafsbrún, 77 metra há,
hvít af fugli og fugladrit eins og mél-
sekkur. Fyrir utan hana sézt skerið Eld-
eyjardrangur, en til hinna ytri Fuglaskerja
sést ekki.
Norður af Valahnúk, skammt undan
landi, rís upp úr Reykjanesröst 50 metra
hár móbergsdrangur, sem heitir Karl. Þeg-
ar brimar kvað hann verða alhvítur, og
mun það tilkomumikil sjón. Björgin hér
við sjóinn eru mjög etin út í skvompur og
skúta. Brim er oft svo mikið á þessum
slóðum, að bergin eru öll í löðri. Heyrast
þá að sögn skellir miklir og brak eins og
fallbyssuskot, þegar brimskaflarnir lemja
bergið og berja saman stórum hnullung-
um í fjörunni. Eru þar víða tröllauknir
garðar af brimsorfnu grjóti. Ekki eru það
neinir smásteinar, heldur heil björg, og er
hverju tildrað ofan á annað. Fjörugrjót
þetta er egglaga, steinarnir margir á að
gizka 1—2 metrar að þvermáli.
Reykjanesviti
á Bæjarfelli
og íbúðarhús vita-
varðarins.
F A X I — 169