Faxi - 01.12.1964, Blaðsíða 37

„Hún amma
Páll Jónsson er vistmaður á elliheimilinu
Sólvangi í Hafnarfirði. Hann varð 90 ára 2.
nóv. s. 1. Hefur halm legið rúmfastur síðan
1936. Hann er óvanalega andlega heilbrigður,
les og skrifar sér til dægrastyttingar og prjón-
ar á barnabörnin og hina mörgu vini sína og
kunningja, — allt er það sérlega falleg vinna.
Ættir hans eru af Kjalarnesi og úr Kjós.
Hann ólst upp í Hvammi í Kjós. Hann lærði
járnsmíði í Reykjavík hjá Þorsteini Tómás-
syni. Fór til Danmerkur og fullnumaði sig
þar í iðn sinni. Giftist Vigdísi A. Jónsdóttur
1910. Atti með henni 7 börn. Af þeim eru 5
á lífi. Þrjú þeirra eru búsett hér í Keflavík:
Ingveldur, Hallbera og Böðvar. Páll er vel
skáldmæltur og á létt með að semja óbundið
mál, eins og meðfylgjandi frásögn vitnar um.
Hann er mikill tungumálamaður og hefur þýtt
ýmislegt úr þýzku ensku og Norðurlanda-
málum.
Nú á dögunum komst ég yfir þessa frá-
sögn gamla mannsins frá bernskuárum hans,
en hún er kafli úr bréfi til Ingveldar kennslu-
konu, dóttir hans. Og þar sem mér finnst
alveg einstakt og aðdáunarvert, hve vel þessi
níræði öldungur skrifar og stílfærir hugsanir
sínar, fékk ég leyfi til að birta þessa minnis-
punkta í jólablaði Faxa. enda fer hér saman
fróðlegt og lærdómsríkt umhugsunarefni og
sannarlega á boðskapurinn erindi til allra.
H. Th. B.
„Mennirnir mega ekki snerta sundfugla
með höndunum, því ef að maður snertir
sundfugl eða tekur hann upp með hönd-
unum, þá deyr blessaður fuglinn.“. Þetta
sagði hún Valgerður Gísladóttir, móðir
hennar móður minnar, stundum við mig,
þegar ég var lítill. Engan annan hefi ég
nokkurn tíman heyrt segja þetta og ekki
gaf ég þessu mikinn gaum, fremur en
öðru, sem amma mín blessunin var að
segja mér. Nú dáðist ég svo mikið að
fuglunum og hafði svo mikið yndi af þeim
undir eins og ég fór að 'hafa nokkust vit,
en ég var líka afleitur með að taka unga,
sem ég fann út um hagana, og halda á
þeim tímunum saman, þetta var svo fallegt
°g hlýtt og mjúkt og elskulegt, að ég blátt
afram gat ekki fengið af mér að sleppa
þeim aftur. Stundum dóu líka þessir
aumingjar úr hræðslu áður en ég var
buinn að fá nóg af að skoða þá. Þetta
bönnuðu foreldrar mínir og amma mín
iner, en freistingin var svo mikil, að ég
helt þessu áfram í nokkur ár. Allt voru
þetta ungar meinlausra fugla.
Lóan, spóinn, stelkurinn, mýrispítan,
þufutittlingurinn og fleiri fuglar verpa
l moum og mýrum, oftast voru það lóu-
mín það sagði mér. .
Páll Jónsson.
og mýrispítuungar, sem ég gekk fram á.
Spóaunga fann ég aldrei, og vissi ég þó
að spóahreiðrin voru um alla móa, það
sýndi öll ungamergðin, sem fyliti öll tún,
þegar kom fram á surnrið og allir ungar
voru orðnir fleygir. En spóinn er svo ótrú-
lega kænn að fela hreiðrið sitt. Líklega
liggja hjónin á eggjunum til skiptis, þó
veit ég það ekki með vissu, en það hjón-
anna sem ekki liggur á, er sífellt á verði
að gera hinu aðvart, og ef eggjafuglinn
þarf að skríða úr hreiðrinu, smýgur hann
og læðist milli þúfna langar, langar leiðir,
og sprettur svo upp hágeltandi og þykist
hrökkva þessi ósköp við, langt frá hreiðr-
inu, og lætur þá sem mest á sér bera.
Tjaldurinn hagar sér alveg jafn kænlega,
en hann verpir vanalega nær sjó, á melum
eða þurrum sendnum grassléttum, og
aldrei mjög nærri hver öðrum.
Þeir fuglar sem verst eru settir um varp-
og útungartímann, eru æðarfuglinn og
krían, því að hvor tveggja verpa á ber-
svæði í eyjum og nesjum, og það eru
þessir fuglar, sem verða mest fyrir barð-
inu á ránfuglunum. Það er ljótt að sjá,
hvernig fálkinn fer með ’kríugreyið. Ernir,
fálkar, smyrlar og hrafnar verpa í björg-
um, svo að þeim er óhætt. Ekki ráðast
þeir heldur hver á annan, og vita þeir þó
vel hver um annars bústaði. Allir unga
fuglarnir út á sama tíma. Endur og æðar-
fuglar fara með sína unga í sjóinn og vötn
og ár, og þar finna þeir fæðu sjálfir. Rán-
fuglar og bjargfuglar ala unga sína upp í
hreiðrum þangað til þeir eru orðnir fleygir.
Allur er þessi ungasægur sísoltinn og sí-
grenjandi og skrækjandi að heimta mat
af foreldrunum.
Sundfuglar veiða fisk handa ungum
sínum, en ránfuglar ala unga sína mest
á ungum annara fugla. Krían á tvö egg,
ef henni tekst að unga þeim út, verða
ungarnir tveir. Oft sá ég fálka koma brun-
andi skáhallt niður úr háa lofti og gleypa
annan ungann, snúa svo við og gleypa
hinn og fljúga síðan upp í hamraborg sína.
Auðvitað horfa mæðurnar ekki þegjandi
á þessi voðalegu barnamorð, nei, þær
verja líf afkvæma sinna eftir mætti, en
morðinginn er svo öflugur, að þær fá við
e'kkert ráðið. Þegar ungarnir fara svo að
baksa við að fljúga, tekur ekki betra við.
Þá kemur víkingurinn brunandi skáhallt
niður úr háa lofti, slær vængbarðinu á
hálsinn á illa fleygum unganum og skell-
ir af honum hausinn, svo hremmir hann
líkið með klónum áður en það fellur til
jarðar, flýgur með það heim til soltinna
unga sinna og gefur þeim að éta. \
Og iundagreyið, þá á hann ekkj sjö
dagana sæla með uppeldi unga sinna. Hann
er síveiðandi smáfisk, syndir og kafar
ágætlega og er furðu duglegur að véiða,
en hann er þungfleygur og því fálkanum
þeim flugsnillingi, auðveld bráð. Hann er
oft á sveimi yfir varplandi lundans! og
skellir af honum hausnum þegar hann
kemur úr veiðiför og færir hann ungum
sínum. Þannig er baráttan fyrir tilverunni
hörð og hræðileg allstaðar. Ernir, hrafnar
og veiðibjöllur eyðileggja æðarfuglinn,
þennan elskulega æskuvin minn.
Stundum veiðir örninn lax og sjóbirting
í góðu veðri á sumrin. Orninn hremmir
fiskinn, þegar hann syndir í yfirborði
sjávar í veðurblíðunni. En hann getur
ekki losað hinar sterku, bognu klær úr
fiákinum aftur, hann verður að éta fisk-
inn úr hramminum til að losna. Einn er
sá góði, meinlausi fugl, sem ég sá rán-
fugla aldrei ofsækja. Þessi fugl er teistan
sem flestir þekkja. Hún verpir í björgum,
ein'kum háum, ókleifum hömrum, þar
finnur hún holur og sprungur, sem hún
verpir í. Hún gerir sér ekkert hreiður,
heldur verpir hún sínum tveimur eggjutn
á bera klöppina og þar ungar hún þeim
út. Konurnar liggja á eggjunum, en karl-
arnir synda fyrir neðan og veiða smáfisk
og færa konu og börnum til matar.
F A X I — 189