Faxi - 01.04.1983, Blaðsíða 8

ÓLAFUR ORMSSON:
KAUPSTAÐARFERÐ ÚR
MEÐALLANDIÁRIÐ1883
Einn er sá þáttur í lífssögu íbúa hinna
afskekktu sveita á Islandi fyrr meir, eða
fram yfir 1890, sem of lítið hefur verið skrif-
að um, en það voru þeir feikna erfiðleikar
sem fylgdu flestum þeim aðdráttarferðum
sem fara varð, meðan hver einasta árspræna
var óbrúuð og eina farartækið var hesturinn,
bæði til reiðar og áburðar. — Þökk sé honum
fyrir vit hans og þrek, sem óteljandi manns-
lífum bjargaði með ratvísi sinni og þolgæði.
— Ég skal nú strax játa það að ég er ekki
maður til að draga fram rétta mynd af þess-
um ferðum, svo skýra sem verðugt væri, því
sjálfur fór ég ekki í þessar langferðir fyrr en
löngu síðar og þá flestum erfiðleikum
hrundið úr vegi, en ég var fæddur og uppal-
inn með þeim mönnum sem lifðu og störf-
uðu að þessum ferðum og hlustaði á sagnir
þeirra, af þeirri hörðu lífsbaráttu, sem fólkið
lifði við á þessum tíma.
Ég er fæddur í Efri-Ey í Meðallandi í Vest-
ur-Skaftafellssýslu, einni allra afskekktustu
sveit sunnanlands. Allt fram að 1897 er um
tvo kaupstaði að ræða fyrir Skaftfellinga,
Eyrarbakka vestur og Papós eða jafnvel
Djúpavog austur, og var nú hvorugur kost-
urinn góður, ein stærstu og verstu stórfljót að
fara hvor leið sem farin var. Varð þó Eyrar-
bakki þeirra aðalverslunarstaður um langan
tíma, var þó varla styttri tíma að gera en 10
daga í ferð báðar leiðir, gat þó hæglega orðið
um lengri tíma að ræða ef veður voru vond.
Ekki var alltaf hægt að taka sig upp að
morgni í rigningartíð og ekki áttu allir vatns-
þétta poka um vaminginn, svo helsta vömin
var að hlaða klifjunum í bunka og reiðingum
yfir til vamar bleytu og bíða heldur þar til
upp stytti. Ekki tókst nú oft svona til en gat
komið fyrir og þótti alltaf bagalegt.
Ég ætla svo að láta eina smá ferðasögu
fylgja hér. Sú ferð var farin til Eyrarbakka
1883. Og hér kemur sagan sem mér var sögð
af öðmm þeirra er fóm þessa ferð. Hef ég
geymt hana lengi í minni og punktum, en læt
nú loks verða af því að setja hana í heild á
blað. Þessi ferð var svo sem ekkert viðburða-
rík fremur en aðrar er famar vom á þessum
ámm við svipaðar aðstæður.
Árið 1883 í sláttulok fóru tveir
menn austan úr Meðallandi til
Eyrarbakka, voru það þeir Bjöm
Bjömsson, þáverandi bóndi á
Grímsstöðum og Sigurbergur Ein-
arsson, þá vinnumaður hjá for-
eldrum sínum á Bakkakoti. Svo
sem venja var er slíkar aukaferðir
voru famar til verslunarstaða
þurftu margir að biðja þá er fóm
að gjöra sér greiða, og sem vænta
má þótti sjálfsagt að gjöra það, þó
tímafrekt gæti það orðið stundum,
er margir báðu. Þeir höfðu tvo
hesta hvor, annan til áburðar og
hinn til reiðar. Auk þess var einn
hestur sem annar hvor átti, sem
selja skyldi til afsláttar þar á Bakk-
anum. Björn átti hryssu eina fræga
að dugnaði svo orð fór af, en galla-
grípur var hún mikill. Hún var svo
geðvond að háskavon var að, væri
ekki allrar varúðar gætt í öllum
viðskiptum við hana, því hún bæði
beit og sló jafnt menn og skepnur,
er koma skyldi á hana reiðing eða
hnakk og voru það engin tiltök fyr-
ir einn, því annar varð að halda
henni þegar girt var á, annars beit
hún þann sem á girti. Alltaf varð
hún að vera öftust í lest, því engin
tiltök vom að hnýta í tagl hennar,
enda kærði hún sig ekkert um
snyrting á þeim enda, en hún var
einmitt óvenju taglprúð svo eftir-
tekt vakti. En einn var líka hennar
stóri kostur, að aldrei var svo stór
byrði á hana lögð að eigi bæri hún
hana með þolinmæði.
Vesturferð þeirra gekk vel og
áfallalaust enda veður gott og þeir
að líkindum létt hlaðnir. Komu
þeir á Bakkann seint að kvöldi
fjórða dags, sem þótti víst fremur
fljót ferð um það leyti árs. Næsti
dagur allur fór í útréttingar og
dugði þó ekki til, því margir reynd-
ust greiðarnir tafsamir, þó eigi
sýndust stórir í sniðum fljótt á
litið. Tilbúnir vom þeir ekki til
heimferðar fyrr en eftir hádegi
annars dags á Bakkanum. Var þá
nokkuð breytt um veðurútlit, loft
blikað og andaði við austur. En nú
varð ekki aftur snúið, enda þeir
ákveðnir við ferjumann Þjórsár, er
þeir fóru vestur, að verða komnir
þar aftur nefndan dag, kæmu eng-
in forföll fyrir. Segir svo ekki af
ferð þeirra fyrr en þeir komu á
ferjustað. Var þá kominn austan
vindur, en úrkomulítið. A ferju-
stað var ferjumaður mættur og fór
allt fram á hefðbundinn hátt, án
óhappa. Alltaf mun það hafa tekið
nokkurn tíma að lofa hestum að
velta sér og jafna sig eftir sundið
yfir ísköld jökulvötnin, og var svo
enn enda nú kominn dagur að
kvöldi er þeir voru ferðbúnir frá
ferjustað. Var þá komin kalsarign-
ing og versnandi veður og taldi
ferjumaður óráð að halda lengra
þá um kvöldið, hvað þeir þó eigi
samþykktu og héldu af stað.
En sem þeir komu ofar í Holtin
var veður orðið það slæmt, að eigi
þótti ráðlegt að halda lengra, ef
takast ætti að verja flutninginn
skemmdum af bleytu. En hér voru
nú góð ráð dýr, enginn bær nálæg-
ur. Þó taldi Bjöm sig muna frá
Ólafur Ormsson.
fyrri ferðum hér um, að skammt
héðan mundi garðrúst vera eða
tóftarbrot, sem ef til vill mætti
þeim eitthvað verða til skjóls - því
ekkert var tjald með í ferðinni -
enda fáir fátækir sem gátu þá veitt
sér þann munað. En hér kom fram
sem Bjöm minnti, rústina fundu
þeir, og voru nú víst engin vettl-
ingatök viðhöfð til að hreiðra um
sig við þessar aðstæður. Eftir að
þeir höfðu heft hrossin hlóðu þeir
nokkurs konar skjólkvíar úr klyfj-
unum og settu síðan reiðingana og
hnakkana í þak yfir, svo allur vam-
ingurinn var nokkuð vel varinn
fyrir vætu. Síðan breiddu þeir
gæruskinn undir sig og vaðmáls-
burur sínar ofan á sig, sem auðvit-
að voru gegnblautar. Annars voru
þeir báðir í skinnsokkum upp fyrir
hné, svo þeir voru að mestu þurrir
á fótum. Þeir fengu sér í fljótheitum
bita og dreyptu á brennivíni með,
því ekki var um aðra vætu að ræða
nema rigninguna. En eina flösku
af brennivíni höfðu þeir með sér til
vara, ef veður versnaði. Eftir
hressinguna skriðu þeir inn í skýlið
og fór eftir atvikum allvel um þá
enda sofnuðu þeir fljótt. Flöskuna
höfðu þeir tekið með sér í skýlið,
en það skal tekið fram að hvomgur
þeirra neytti víns að jafnaði, nema
síður væri.
Líður svo fram um tíma að eigi
ber til tíðinda. Þegar nokkuð er
liðið nætur vakna þeir við vondan
draum. Þá hefur veður skipt um
átt, er nú komið norðvestan rok
með krapahríð og stendur beint
upp á þá smugu er þeir skriðu inn
um, en við því var lítið hægt að
gjöra. Þó gátu þeir eitthvað troðið
nestispoka sínum fram með fótum
sér og þar komu skinnsokkarnir
sér vel til hlýinda, því ekki voru nú
dymar víðari en þörf var á, þó eng-
inn hefði búist við þessari veður-
breytingu, en lítið varð um svefn
þann tíma er enn lifði nætur. Þeir
dreyptu á flöskunni við og við en
mjög í hófi. Strax er birta tók fóru
þeir að hreyfa sig og var nú ekki
hlýlegt um að litast, jörð öll grá-
hvít af krapasnjó, en veðurútlit
sýndi þó heldur von til bata. En
hvar voru nú hrossin? Jú, þama
langt austur frá sáu þeir hóp hrossa
Framhald á bls. 115
96- FAXI