Faxi - 01.02.1984, Blaðsíða 16

hnútan eöa söxin. í þetta rúm voru
valdir fisknir menn, stórir, sterkir,
fótvissir, yfirleitt kunnir að kari-
mennsku, aðgætni og sjóhæfni.
Þeir voru skiphaldsmenn og leiö-
sögumenn á grynningum, ef á
þurfti að haida. Þessir síðasttöldu
fjórir voru yfir-skipsmennirnir.
Þeir höfðu það starf meðal annars,
að hvíla ræðara í háandófi, fyrir-
rúmi og miðrúmi.
Þá skal röðinni haldið áfram:
Næst kom háandófið eða andófið,
eins og það var oftast kallað. í það
rúm voru valdir úrvais sjómenn,
afburðamenn til allra verka, alltaf
stórir menn, ef hægt var, sterkir og
miklir ræðarar, en þurftu ekki að
vera fiskimenn. Skiprúmið í há-
andófinu á stjórnborða var að öllu
jöfnu mesta virðingarsæti og virð-
ingarstaða næst formanni. Sá mað-
ur, er þaö sæti skipaði, þurfi að
hafa mikla sjóhæfni og yfirgrips-
mikla þekkingu á sjólagi og vind-
um.
Þá kom fyrirrúmið. Þar var
einna óglöggast, hvernig menn
voru valdir, en venjulegast voru
þar látnir ófisknir menn, en þolnir
ræðarar.
Þá kom miðskipsrúmið eða mið-
rúmið. í það rúm voru valdirgóðir
ræðarar og helst miklir fiskimenn
um leið. Síðan kom slógrúmið. Þar
voru valdir jafnbestu ræðarar
skipsins.
Þá var næst austurrúmið. Þar
voru valdir gætnir og reyndir sjó-
menn, fremur en kraftamenn eöa
ræðarar. Þeirra verk var jafnan
meðal annarra að „leggja lagið“,
þegar róið var.
Þá komu tveir bitamenn, en bit-
inn var, eins og sagt hefur verið.
aftari þófta austurrúmsins. Þetta
voru mikil virðingarsæti, ein mestu
á skipinu, og þangað valdir úrvals
fiskimenn. Þeir voru um leið ráð-
gjafar formanns, ef hann þurfti
einhvers með, sem sjaldan kom
fyrir.
Bitamenn höfðu það starf að
hvíla ræðara í slógrúmi og austur-
rúmi.
Loks kom miðskutsmaðurinn,
sem venjulega var óharðnaður
unglingur. Hann hvíldi ekki, en
stundaði fiskdrátt eins og hann
gat, og renndi færi sínu samkvæmt
skipun alltaf undantekningarlaust
á stjórnborða.
Að endingu var svo rúm for-
manns fyrir aftan skorbitann. Það
var þiljað af niöur undir kjölsog,
svo ekkert bærist til hans úr eða af
fiski. Hann stundaði ekki fiskdrátt
frekar en honum sýndist.
Þá hefur verið minnst á starf og
stöður þeirra nítján manna, sem
mynduðu skipshöfnina.
Að vera formaður á teinæringi
var mikil virðingar- og heiðurs-
staða. Til þess völdust afburða-
menn. Þeir voru virðingamenn
síns tíma. Þá höfðu formenn á
teinæringum þær eftirfarandi regl-
ur, sem enginn nú á tímum þekkir
ástæður fyrir. Þeir reyndu alltaf að
hafa besta fiskimanninn áskipinu,
bitamanninn, á bakborða, ogsjálf-
ur renndi formaöurinn, ef hann
bar það við, undantekningarlaust
alltaf á bakborða. Það var regla
hjá formönnum yfirleitt, að hafa
alla þá skipshafnarmenn, sem
renndu á bakborða, bestu fiski-
dráttarmennina.
Hér er lýst þjóðháttum á teinær-
ingum, lýst skiprúmum, lýst
hvernig menn voru valdir, hvernig
þeim var raðað niður í sambandi
við hæfileika þeirra og verkaskipt-
ingu, en í öllu slíku eru lýsandi
sjávarhættir lífsreynsla og lærdóm-
ur í löngu starfi formanns. Allt
vekur þetta óteljandi spurningar
um margt, sem við nútímamenn
höfum eigi svör við. En þetta sýn-
ir, hve geysilegt verkefni þetta er,
og á einskis eins manns færi að
gera því rækileg skil.
Lúðvík Kristjánsson hefur með
riti sínu gefið fræðimönnum nú og
síðar tækifæri til þess að bæta við
verk þetta, því að sjávarhættir og
alls konar siðvenjur í sambandi viö
trú sjómanna, er sá mikli frum-
skógur sem líklega næst nú ekki til
lengur, en þyrfti sem mest að
tengjast byggingarsögu sjávarút-
vegsins, sem er mjög ýtarleg hjá
höfundi.
Aldrei töluðu þeir Hjalti og
Oddur um sexæringa og feræringa
og aldrei heyrði ég þessi orð í upp-
vexti mínum, heldur fjögramanna-
far og sexmannafar. Aftur á móti
alltaf um áttæring og teinæring.
Eins og við vitum var misjafnt mál-
far á milli héraða.
A blaðsíðu 142, II. bindi, segir
höfundur: ,,... bönd fremst og aft-
ast í skipi voru kölluð á Suður-
nesjum krikkjur." Þessi bönd hétu
líka krypjur.
A blaðsíöu 167 byrjar kafli
svona: „Umbúnaðurinn, sem árin
leikur í, þegar róið er, heitir einu
nafni ræði.“
Hér heföi þurft strax a byrjun.
að útskýra hvað er ræði, og lýsa
því, en síðan útskýra hver er mun-
ur á ræði og keip.
Hvergi er þetta rétt í orðabók-
um, jafnvel Blöndalsorðabók hef-
ur þetta rangt.
Ræði er það, þegar keipjárnin
hafa verið fest á keipstokkinn, sem
öðru nafni kallast hástokkur.
Keipjárn komin á skipið heita
ræði. Þegar svo keipnefjurnar,
litlir þríkantaðir trébútar, sem líka
heita vaðnefjur, hafa verið festar
sitt hvoru megin við keipjárnin, þá
fyrst heitir þetta allt keipur. Kcip-
járnið með nefjum heita þannig
einu nafni keipur.
Síðan rekur höfundur sögu um
hvemig búið var um árarnar á
ýmsum tímum, og er það fróðlegt.
í kaflanum um skipasmíðar á
blaðsíðu 291 síðast er aöeins minnst
Eggerts Björnssonar í Kirkjuvogi
(1825 - 1905), en honum hefði
þurft að gera miklu betri skil, þar
sem hann var einn mesti stórkipa-
smiður á Suðurlandi á sinni tíð.
Hann var framúrskarandi sjón-
hagur við skipasmíðar og afkasta-
mikill, eins og sá fjöldi skipa sýnir,
sem hann smíðaði.
Ég hef nú minnst hér á nokkur
atriði, en miklu fleiri athugasemd-
ir mætti gera með fullri virðingu
fyrir ritverkinu. Þaö er engin
furða, því að hér er ekki neitt lítið
efni á ferðinni, þar sem um er að
ræða lýsingu á hinum forna sjávar-
útvegi þjóðarinnar.
Þaö er alveg útilokað, að einn
maður geti gert þessu geysilega
verki skil til hlítar.
En þetta rýrir ekki þakklætið til
Lúðvíks Kristjánssonar. Hann
hefur komið þessu saman með
dugnaði, og þó að það sé ekki
fullkomið og ekki gallalaust, þá er
þetta merkilegt verk, og mikil
vinna að baki.
Sumir kaflar eru skemmtilegir
svo sem: Heiti umfara, bls. 153, II.
bindi, og Bitafjalir og Bátavísur á
bls. 266, II. bindi.
Að lokum má segj, að það sem
skilur á milli sr. Jónasar frá
Hrafnagili í íslenzkum Þjóðhátt-
um og Lúðvíks Kristjánssonar í ís-
lenskum Sjávarháttum, er sámun-
ur að þjóðháttalýsingar sr. Jónasar
eru meiri, hvar sem hann kemur
þeim við. Þess vegna verður rit hans
safaríkara og skemmtilegra af-
lestrar, en í Sjávarháttum Lúðvíks
er byggingarsaga skipanna og
margs konar merkilegur fróðleik-
ur meginefnið, en þjóðhættimir,
sem hér eru nefndir sjávarhættir,
minni miðað við þetta mikla efni.
Þess vegna verður rit Lúðvíks
Kristjánssonar þurrara og þyngra
aflestrar.
Báðir hafa þeir, sr. Jónas og
Lúðvík skipað sér verðugan sess í
þjóðháttum, og rit þeirra verða
grunnrit, þegar þjóðfræðingar
framtíðarinnar fara við þau að
bæta.
KALLT A HÖNDUNUM?
HOTSHOTS hitapokamir
eru svarið við því
ÞÚ STINGUR
HOTSHOTS HITAPOKANUM
í HANSKANN
EÐA VETTLINGINN
OGHANN HELDUR
Á PÉR HITA í ALLT AÐ 3 TÍMA.
VERÐKR.46
POKINN.
ri
f ; dfopion
Æk Hafnargötu 80 - 230 Keflavík - Sími 2652
48-FAXI