Faxi - 01.02.1986, Blaðsíða 6

Afrekskoimn
Elín
Thoraœnsen
Á erfiðum tímum aldamótaáranna og fram eftir þessari öld
voru mörg athyglisverð afreksverk á sviði framfærslu unnin.
Einkum áttu konur við erfið kjör að búa ef þær höfðu misst
menn sína, frá stórum barnahóp.
Oft var þá ekki annað að gera fyrir slíkar fjölskyidur, en að
segja sig til sveitar. Á þeim árum var það ekki gert fyrr en í
fulla hnefana. Það þótti niðurlægjandi og þýddi mannrétt-
indamissi, s.s. kosningarétt og kjörgengi. Einnig bar það við
að þeir sem á sveit voru (sveitalimir) urðu fyrir aðkasti og illri
meðferð.
Kjarkaðar og dugmiklar konur reyndu að finna leiðir fram
hjá þessum vandræðum. Um nokkrar þeirra má lesa í íslensk-
um bókmenntum og þá oftar skrifað í aðdáun af karlmönnum.
í allri jafnréttisbaráttu kvenna fer lítið fyrir umsögnum um
slíkar atgerviskonur — konur sem hafa gengið að karlmanns-
Tímanum má í rauninni lfkja við
stöðugan straum sem við reynum
að mæla út frá afstöðu hnatta og
gangi himintungla, og hver
mannsævi, hversu litrík sem hún
kann að vera, aðeins augnablik á
mælikvarða eilífðarinnar. En
þetta auganblik er mönnum mis-
mikil áraun og flestir reyna að
komast frá því á sem auðveldast-
an hátt, varpa þá gjarnan byrðum
sínum á herðar annarra. Og svo
eru þeir sem bera sínar byrðar án
þess að bugast, en , .brotna í byln-
um stóra seinast“.
Sumt af því fólki, sem við eigum
samleið með um stund á lífsleið-
inni, verður okkur ógleymanlegt.
Ekki vegna þess að meira hafi á
því borið en öðru fólki, heldur
vegna þess góðleika sem frá því
stafar og þeirri umhyggju sem það
ber, ekki aðeins fyrir sínum nán-
ustu, kunningjum og vinum,
heldur og hverjum þeim sem þarf
á liðsinni að halda. Og slík verk
eru unnin í kyrrþey og af þeim
fara ekki sögur, nema því aðeins
að sá eða sú, er hjálpar naut, segi
allt af létta.
Ég kom til Reykjavíkur síðast í
septembermánuði 1938 þeirra er-
inda að setjast þar á skólabekk.
Daginn eftir fór ég, að tilvísun for-
eldra minna, að Baldursgötu 32,
þar sem Elín Thorarensen rak þá
matsölu, til að kanna hvort hún
hefði nokkurt laust sæti við mat-
borðið.
Ég hafði aldrei séð Elínu áður en
viðmót hennar var á þann veg að
mér fannst sem ég hefði alltaf
þekkt hana, hún tók mér tveim
höndum. Eftir það fannst mér ég
eiga þar heima, þau ár sem ég sat
þar að borðum.
Þarna var hvert sæti skipað fólki
af ýmsu tagi: námsmönnum,
verkamönnum, iðnaðarmönnum,
skrifstofumönnum o.s.frv. — og
voru umræður oft fjörugar. Ef fyr-
ir kom að kastaðist í kekki manna
á milli þurfti Elín aðeins að birtast
í dyrunum, þá datt oftast allt í
dúnalogn, slíkur var myndugleiki
hennar og vinsældir meðal kost-
gangaranna, menn gerðu henni
ógjarnan nokkuð á móti. Þó var
oft heitt í kolunum og þeir sem
pólitískastir voru áttu oft erfitt
með að hemja strákinn í sjálfum
sér.
Ef umræðuefni snerist um bók-
menntir, ljóð eða tónlist var ekki
komið að tómum kol'unum hjá
Elínu, það voru hennar áhugamál
störfum af þrautseigju og dugnaði, eða á annan virðingar-
verðan hátt barist til sigurs, við þá erfiðleika sem því fylgdi
að sjá stórri fjölskyldu farborða á erfiðum tímum.
I skjalasafni séra Jóns Thorarensen, sem lesendum Faxa er
að góðu kunnur, bæði sem Suðurnesjamaður og margra
greina höfundur f blaðinu, var ritgerð er Tbrfi Jónsson, lög-
reglufulltrúi, hafði ritað við andlát Elfnar Elfsabetar Jóns-
dóttur Thorarensen, móður séra Jóns.
Ung missti hún mann sinn, Bjama Jón Thorarensen frá
Stórholti. Þau höfðu eignast 3 böm: séra Jón Thorarensen,
Jakobínu, hannyrðakonu og Ólaf tannlækni.
Elín var meðal hinna lánsömu, sem átti góða að, t.d. ólst
séra Jón upp hjá mágkonu hennar suður í Höfnum, Hildi og V
manni hennar Katli f Kotvogi.
Fyrir hinum börnunum varð hún að sjá og gerði það af mikl-
um dugnaði — rak lengi eftirsótta matsölu í Reykjavík.
sem hún gat þó alltof lítið sinnt, því
brauðstritið varð að sitja í fyrir-
rúmi.
Þegar ég reyni að rifja upp fyrir
mér hvernig Elín Thorarensen
kom mér fyrir sjónir í matsölunni
á Baldursgötu 32 sé ég fyrir mér
lágvaxna konu, sem komin var vel
yfir miðjan aldur með skollitt slétt
hár, fremur smáar og fallega lag-
aðar hendur, sem hún greip gjarn-
an saman ef hún ræddi við ein-
hvem við matborðið, íhugull al-
vörusvipur á andlitinu.
Eg heyrði sagt að hún hefði
komið matsölunni á fót eftir að
hún varð einstæð móðir, til að geta
framfleytt sér og börnum sínum
með því móti. Hlutskipti ein-
stæðra mæðra nú á dögum er talið
erfitt, en má þó næstum kallast
barnaleikur hjá því sem þá var,
því þá var svo fárra kosta völ,
barnabætur og mæðralaun óljós
framtíðardraumur, flestra beið
þrotlaust strit þar sem frístundir
og sumarleyfi máttu heita óþekkt
fyrirbæri.
Elín bar alltaf þó von í brjósti að
geta heimsótt æskustöðvar sínar,
en það liðu mörg og löng ár áður
en sú óskhennar rættist. Þrá sinni
og síðan endurfundum lýsti hún á
eftirfarandi hátt:
, ,Oft langaði mig heim á æsku-
stöðvarnar. Ég hugsaði oft um
sveitina mína og mér fannst hún
undurfögur í endurminningunni.
Stundum hugsaði ég: „Kannski
þetta sé fallegra í huganum en það
er í verunni?"
Alltaf tafði eitthvað fyrir, ekki
komst ég vestur. Það liðu þrjátíu
og sjö ár frá því ég fór að vestan
þangað til ég komst þangað aftur.
Ég var á ferðinni vestur um nótt,
hlýja og fagra júlínótt. Snemma
um morguninn kom ég til fóstur-
systur minnar, sem býr á næsta
bæ við æskuheimili okkar beggja.
Það urðu miklir fagnaðarfundir
hjá okkur, en ég var þreytt og fór \
að sofa, en svaf þó ekki lengi, mig
langaði til að koma út og litast um.
Ég gekk upp í fjallið fyrir ofan Bæ
í Króksfirði, þar sem ég ólst upp.
Ég stóð á fallegu klettabelti upp í
miðju íjallinu og horfði yfir sveit-
ina. Veðrið var blítt, ekki sterkt
sólskin, en þessi mjúka birta sem
er þegar sólin skín gegnum létt og
ljós ský. Þá sá ég að sveitin mín
var l'egurri en hún var í huga mín-
um öll þessi ár sem ég var ljar-
verandi, og ég hafði yfir í huga
42 FAXI