Faxi - 01.04.1993, Blaðsíða 20

Guðmundur B. Jónsson
Prel< og þor
á Sprengisandi
Frásögn um gönguferð um Sprengisand fyrir sextíu árum
Seinni hluti
Hér við norðurenda Hofsjökuls,
er hvergi að sjá stingandi strá,
hvergi einn einasti steinn, svo langt
sem augað sér. Það leit yfirleitt út
fyrir, að við gætum alls ekki tjaldað
á þessari svörtu, drungalegu sand-
auðn. Bak við okkur gnæfði jökull-
inn með dimmum þokuflákum,
framundan var ein eyðimörk, við
staddir á þessum sandi, án nokkurs
skjóls til að tjalda í, hér er enginn
hóll, enginn klettur, og sandurinn of
laus til að halda tjaldhælunum.
Okkur kom í hug setningin í kvæð-
inu um Stórasand, „hans nekt á ekki
næringu handa ormi“, og ef þetta á
við um Stórasand, þá hversu fremur
ekki um Sprengisand, auðastan og
dauðastan allra Islands sanda, að
okkur fannst, þar sem við nú fyrst
erum komnir á Sprengisand og eig-
um langa dagleið að fara yfir hann.
Það fer þó svo, að við finnum blett,
mosaþúfur við lítinn læk. Við tjöld-
um með hraði, það er að byrja að
rigna ásamt vaxandi vindi. Þegar
lokið er við að skipta um vott, og
fara í þurrt, eru þrír okkar komnir í
svefnpokana, en einn kominn í mat-
seldunina.
Við sofnum út frá hávaða vinds
og vatns, sem dynur á tjaldinu. Það
er hætt að rigna og komið logn, og
sennilega vegna hávaðaleysis eða
þá af ólíðan, vaknar einn og verður
þess vís, að hann er ekki í lagi í and-
litinu, það vaknar einn af öðrum, og
upphefst ramakvein vegna ólíðan í
andlitum af sólbruna, en á milli
koma þó hlátursköst, því hver hlær
að öðrum, svo hlægilegir vorum við
og afmyndaðir í andlitum.
Við höfðum ekki gætt okkar sem
skyldi, á jöklinum daginn áður, hve
sólin endurspeglaðist af honum, og
margfaldar hættuna á bruna á ber-
um stöðum. Þar sem við vorum
vaknaðir fyrr en ella, upphófust
ýmsar annir, þurrkuð plögg frá
fyrra degi, tekið til við snyrtingar,
þó þær gengju misjafnlega, menn
voru í orðsins fyllstu merkingu hör-
undsárir, og jafnvel tók í allt andlit-
ið, þegar matast var.
Nú tók við annar lengsti áfangi
leiðarinnar, og reiknuðum við það
10 tíma göngu og máske 12 tíma.
Við hröðuðum okkur burt af þess-
um eyðilegasta og naprasta allra
okkar næturstaða. Var nú stefnt á
Fjórðungsöldu í austri.
Nöpur norðanátt og sólarlaust,
gerði nú betra en logn og hiti á okk-
ar sólbrenndu andlit. Ef sól hefði
verið, þá magnast hitinn við svartan
sandinn, svo ekki er allt okkur önd-
vert. Eftir nokkurn spöl, óðum við
yfir efstu upptök Þjórsár og var hún
grunn. Vorum við nú að komast að
vatnaskilum, því fyrir vestan viss-
um við að Jökulsá eystri hafði upp-
tök sín, og Skjálfandafljót fyrir
austan. Og nú vorum við komnir á
hina raunverulegu Sprengisands-
slóð, og hugðum að vörðum, en það
fór fyrir okkur eins og þeim, sem
hlaupa á eftir sjónhverfingum í Sa-
hara, að alltaf sýndist okkur þarna
vera há varða og vel byggð, en það
var þá aðeins steinn þegar að var
gáð.
Hættum við þá þessum eltingar-
leik, og höfðum það sem hæst reis á
sandinum fyrir leiðarljós, Fjórð-
ungsöldu, þar umskiptast lands-
fjórðungar, og þar meðfram Fjórð-
ungsöldu, að vestanverðu liggur hið
dularfulla Fjórðungsvatn, sem sagt
er að sjaldan sjáist. A vetrum er það
hulið ís og snjó, en á sumrin gufar
það upp. Eigi að síður sáum við
vatnið, hvort sumarið hafi verið of
fljótt að bræða ísinn, eða sólin of
sein að láta það gufa upp, skal óurn-
I
Guðmundur B. Jónsson
deilt. Þegar við nálguðumst vatnið
breyttum við nokkuð stefnu, og
héldum um það bil í hánorður.
A þessari auðn, stoppuðum við
stutta stund, tylltum okkur niður til
að skammta mat, og stungum hluta
af honum í vasana, til að borða á
leiðinni. Tímann varð að nota vel
og napurt veðrið rak okkur til að
halda á okkur hita. Talið er að besti
tími ársins, til að fara Sprengisand,
sé seinast í júlí og fram í miðjan
ágúst. Þá sé klaki horfinn úr jörðu
og bleyta gufuð upp, nema þá hvor-
ugt gerist.
Nú vorum við þama um júní og
júlí mánaðamót, og hefðum því
mátt búast við, að alls konar torfær-
ur yrðu á leið okkar. Holklaki var
líka víðast í jörðu, og surns staðar
ekki nema einn þumlungur niður að
honum. Allur sandurinn er einlæg-
ar, ávalar bungur og hæðir, þar sem
varla sést önnur lína en sú boga-
dregna. Best var færðin á hæðunum
og norðan í þeim, en sunnan í hól-
unum óðum við oftast sandinn og
leirinn í ökkla. Svo líflaus og hreyf-
ingarlaus er sandurinn, að við sáum
hjólför eftir fyrstu bifreiðina, sem
fór norður Sprengisand árið 1933
eða fyrir fjórum árum.
Allan þennan dag var látlaus
ganga á sandi, ný hæð, ný ávöl
bunga, nýr hóll. Við litum oft eftir
vörðum, og fundum endrum og eins
tvo steina, sem lagðir höfðu verið
ofan á hvern annan, og sennilega
merki af mannahöndum, en svo
komu stórar eyður, og það var rætt
um það hvort við værum komnir á
rangar slóðir, og til að laga það væri
að halda til hægri og stefna beint að
Skjálfandafljóti, við færum þó aldr-
ei yfir það án vitundar, og með því
gætum við örugglega komisl til
byggða, en nrun lengra yrði það en
við ætluðumst til, en þá sáum við
alvöru vörðu og sannaði hún okkur,
að við vorum á réttri leið.
Nú vorum við búnir að ganga í
tólf tíma, svo til hvíldarlaust, og
hlutum að fara að nálgast Kiðagil,
bjuggumst reyndar við fyrir löngu,
að sjá Kiðagilshnjúk, en skyggnið
var ekki sem best og það var farið
að draga í loftið, og allra veðra von
framundan, og yrðunt við á undan í
náttstað. Kl. ellefu komunt við allt í
einu í lítið gil, og þá blasir við okk-
ur grasi vaxin hlíð og við heyrum
léttan lækjamið, sem verður æ
heyranlegri sem við göngum lengra
svo við sannfærumst unt að vera á
réttri leið. Svo stöndum við allt í
einu á gilbarmi og horfum niður í
Kiðagilsá, sem rennur þarna í sinni
eigin gröf út í Skjálfandafljót.
Við erum búnir að vera 14 tíma á
göngunni, og nú er um að gera að
hafa hraðann á, þó þreytan sé farin
að segja þrælslega til sín, þá er líka