Faxi - 01.06.1993, Blaðsíða 6

I
Myndin sýnir vtlrarbrautina scm við cruni hluti af', á cnsku cr vetrarbrautin kölluð „Milky Way“ cða Mjólkurvagninn, því hún sýnist á himni sem livít slikja.
Stjörnufræðingar sjá að niyndin nær l'rá Suður Krossi til vinstri að Signus lengst til liægri. 15jörtust cr myndin lyrir miðju cn þar cr miðja vetrarbrautarinnar í
20.000 Ijósára fjarlægð.
Sú var tíð að til siðs þótti
að spyrja vegfarendur
um uppruna þeirra og
ætlanir. Forvitni um
vegferð nianna, virðist
ekki hafa teymt íslend-
inga að hrunni vísinda nenia í
smáu. Víst hefur slíkt hreyst á
undanförnum áratugum, spurtil
hörn liafa vaxið úr grasi og til er
fólk sem hefur tóm til að taka upp
fornar gátur urn tilurð heims og
lífs og afdrif hins sania. Forvitnin
um ferðalanga veraldarinnar er
æsilegt upphaf að ævintýri himin-
hvolfanna og við skulum hefja
leitina að svörum við ráðgátunum
öldnu með endursögn á helstu
hugmyndum manna um tilurð
heimsins og hugsanleg afdrif hans.
Hvað er heimurinn gamall? Hefur
hann alltaf verið eins og hann er og
hverjum breytingum tekur hann ef
hann tekur breytingum? Hvað hafa
vísindamenn sem sannfærir þá um að
heimurinn er 15.000.000.000 ára
gamall? Sjáðu að 15 milljarðar eru
rfllega fjárlagagat, ef ár kæmu í stað
króna! Reyndarskiptirhérekki máli
þó fullkomið samkomulag sé ekki
um nákvæmlega þess tölu, en lleslir
nefna fjölda ára á bilinu 12-20 mill-
jarðar. Lærdóminn sem ber að draga
af þessu er að hér er ekki á ferðinni
neinn stórisannleikur, en kenningar-
nar og hugsunin á bak við tölurnar
eru raunverulegt ævintýri sem vert er
að heillast af.
Sú staðreynd að við sjálf fæðumst,
breytumst, eldumst og að lokum för-
umst, er vísbending um að lífverur
eru sannarlega ekki óbreytilegar. Ef
við lítum aðcins f kringum okkur hér
á Suðurnesjum þá ætti okkur að vera
Ijóst að til eru gömul hraun og önnur
yngri. Sem Reyknesingar höfum við
kennslubókardæmi um að yfirborð
jarðarinnar sannarlega breytist, auk
þess hafa Islendingar á öllum tímum
orðið vitni að eldgosum og uppkomu
jarðefna. þannig er sýnt aðjörðin og
þar með lífsskilyrði okkar er sífeld-
um breytingum undirorpin. Hvers er
að vænta ef eldgos yrði á Hengil-
svæðinu nú, Ijóst er að slíkt myndi
valda ófyrirsjáanlegri röskun?
Þeir sem hafa alið manninn við
sjávarsíðuna og innkomu hárreistra
skipa eru ekki í minnsta vafa um að
jörðin er ekki flöt, því ef svo væri þá
sæjum við allt skipið birtast í sömu
andrá. Auðvitað sjáum við möstur
fyrst og síðan búk, þá er augljóst að
slíkt gerist ekki nema á sveigðum
fleti, þá má benda á skuggann sem
jörð varpar á tungl, þetta var
Grikkjum Ijóst fyrir meira en tvö
þúsund árum, enda trúðu þeir llestir
að jörðin væri kúlulaga. Jörðin er því
breytingum háð og lífverurnar líka,
hún er örugglega með sveigt yfir-
borð, líklega hnöttótt.
íslendingar eiga þess ekki oft kost
að horfa á stjörnubjartan himinn, svo
ekki er furða þó ekki hafi margir
stjörnu-Oddar fengist við að skoða
himinhvolfin. En það sem sjá má eru
augljóslega sólin, tunglið og aragrúi
stjarna. En hvernig varð allt þetta til
og hvers vegna eru sólin og lunglið á
hreyfingu? Ef betur er að gáð má sjá
nokkrar aðrar stjörnur hreyfast á
himninum, þær fengu enda heitið
reikistjörnur. Gátunni um tilurðina
reyndist örðugt að svara og einu
svörin í fyrstu reyndist unnt að finna
í margvíslegum trúarbrögðum, sem
hvert á sinn hátt greindi frá guði í
alheimsgeimi er skóp þennan heim
og þessa jörð.
Trúnaðurinn á svör trúarbragð-
anna er hin skiljanlegasti, enda gáfu
önnur fræði ekki nein skynsamleg
svör eða betri. Ekki einu sinni
Galileó Galilei átti í deilum um slík
efni við kirkjuyfírvöld, meir um það
Vetrarbrautin okkar á ný, nú frá öðrum sjónarbóli. Kassiópeia er lengst til vinstri og nær að miðju vctrarbrautarinnar
að Sagittaríusi. Ef myndin prentast vel má sjá dökkar línur og rákir í vetrarbrautinni sem stafa af því að stjörnur í
vetrarbrautinni og gasmekkir drekka í sig I jós frá stjörnum handan þeirra.
102 FAXI