Vísbending - 17.10.2008, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 3 9 . t b l . 2 0 0 8 3
Pólitískur Nóbel?
Nóbelsnefndirnar hafa stundum vakið grunsemdir um
að fleira ráði vali þeirra á
verðlaunaþegum en faglegt
mat. Það var örugglega
pólitísk yfirlýsing þegar Al
Gore fékk friðarverðlaunin
í fyrra og ekki síður þegar
Jimmy Carter fékk þau nokkrum
árum fyrr. Bókmenntaverðlaunin
hafa líka verið gagnrýnd vegna þess
að oft sé reynt að beina athyglinni að
jaðarbókmenntum eða vekja athygli á
lítt þekktum rithöfundum í stað þess að
verðlauna þá bestu. Nú lét nefndarmaður
til dæmis hafa eftir sér að bandarískir
rithöfundar þyrftu ekki að búast við
verðlaununum því að þar væri lítið um að
vera í bókmenntum.
Bandarískir hagfræðingar þurfa hins
vegar ekki að kvarta undan því að hafa
verið afskiptir við verðlaunaveitingar
Nóbelsnefndarinnar. Í þetta sinn var
það prófessor við Princeton-háskóla,
Paul Krugman, sem fékk verðlaunin
fyrir rannsóknir sínar og kenningar
um alþjóðaviðskipti. Ekki er laust við
að grunur læðist að mönnum að það
hafi styrkt Krugman að hann er mikill
andstæðingur Bush forseta og hefur
verið mjög beittur í garð forsetans í
skrifum sínum sem dálkahöfundur í
New York Times. Meðal nýlegra dálka
Krugmans er mikil lofgjörð um Gordon
Brown og aðgerðir hans til hjálpar breska
bankakerfinu.
Hvers vegna kaupa lönd og
selja sömu vörur?
Einn þekktasti hagfræðingur sögunnar,
David Ricardo, setti fram kenningar sínar
um milliríkjaverslun fyrir um 200 árum.
Hann taldi að þjóðir myndu einbeita
sér að því að framleiða og flytja út þá
vöru sem þeir gætu búið til hlutfallslega
hagkvæmast. Kenning Ricardos
um að lönd geti einbeitt sér
að framleiðslu og útflutningi
ákveðinnar vöru þótt
þau hafi hvergi algera
yfirburði í hagkvæmni er
ein af grundvallarsetningum
klassísku hagfræðinnar.
Ísland framleiðir fisk,
Frakkar vín og Kínverjar
hrísgrjón. Þetta sjáum við allt í
útflutningstölum landanna. Krugman
veitti því hins vegar athygli að veröldin er
alls ekki svo einföld að lönd einbeiti sér
að framleiðslu ákveðinnar vöru og önnur
ekki. Það blasir við öllum að mörg lönd
flytja inn sömu vörur og þau flytja út. Það
er reyndar ekki mjög algengt um hrávöru
eins og hrísgrjón, en Frakkar flytja vín
til Ítalíu og kaupa jafnframt ítölsk vín.
Jafnvel eru dæmi um það að Íslendingar
kaupi fisk frá útlöndum í sérstaka rétti.
Auðvitað blasir þetta við öllum
sem fylgjast með í nútíma samfélagi.
Neytendur vilja gjarnan fjölbreytni.
Rauðvín er ekki bara rauðvín. Til eru
fjölmargar tegundir og þau eru misjöfn
eftir árgöngum. Smekkur manna er
misjafn og menn drekka ekki bara eina
tegund af víni sem þeim þykir best heldur
vilja menn fjölbreytni. Það kemur til
dæmis fram í bílasmekk manna. Sumir
vilja Volkswagen og aðrir Toyotu.
Í sjálfu sér er ekkert sem mælir gegn
því að Japanir framleiði nokkurn veginn
eins bíl og Þjóðverjar. Hins vegar veita
menn því athygli að lögun margra
Volkswagenbíla er nokkurn veginn
eins þó að þeir séu ekki sömu gerðar.
Stærðarhagkvæmni veldur því að ekki
borgar sig að framleiða mjög margar
tegundir af „boddíum“. Þjóðverjar verða
bestir í Volkswagen týpunni og Japanir í
Toyota sniðinu.
Fjallar líka um Ísland
Krugman hefur líka þróað kenningar
um það hvers vegna ákveðin svæði laða
að sér framleiðslu og verða hagkvæmari
en ella í stað þess að framleiðslan dreifist
vítt og breitt um heiminn. Hagkvæmni í
framleiðslu dregur að sér fólk sem aftur
leiðir af sér hagkvæmni í búsetu, ódýrari
aðföng og hærri laun.
Hann hefur einnig skrifað um
gjaldeyriskreppur og setti árið 1979 fram
kenningar um það að ólíklegt væri að
fastgengisstefna myndi verða farsæl til
lengdar. Þess í stað væri langlíklegast að
á endanum myndu spákaupmenn nýta
sér veikleika gjaldmiðilsins og ráðast á
hann. Hann spáði fyrir um vandamál
sem upp komu í Asíu árið 1997 þegar
aðrir hagfræðingar höfðu talað um
efnahagsundur.
Almennt er Krugman sammála
kenningum Keynes um að inngrip ríkisins
geti vel átt rétt á sér og hann hefur áréttað
þá skoðun undanfarna daga.
Krugman hefur tvisvar talað um Ísland
á vefsíðu sinni undanfarið ár. Í mars talaði
hann um þá kenningu að efnt hefði verið
til samsæris gegn Íslandi og taldi það
vel koma til greina að svo hefði verið og
minnist þá að ráðist hefði verið gegn Hong
Kong af gjaldmiðilsspákaupmönnum. Í
Hong Kong voru hins vegar til svo sterkir
sjóðir að árásinni var hrundið. Landið
kom aftur til tals daginn eftir að ríkið
tilkynnti að það hefði lagt hlutafé í Glitni.
Krugman var samþykkur aðgerðinni.
Meðal nýlegra dálka Krugmans er mikil
lofgjörð um Gordon Brown og aðgerðir
hans til hjálpar breska bankakerfinu.
Paul Krugman, Nóbelsverðlaunahafi.
Paul Krugman, prófessor við Princeton-háskóla, fékk Nóbelsverðlaunin
í ár fyrir rannsóknir sínar og kenningar um alþjóðaviðskipti.