Nýi tíminn - 01.10.1932, Síða 1

UTGEFANDI: BÆNDANEFND KOMMUNISTAFLOKKS ISLaNDS.
I. ARG.
REYKJAVIK, OKT. 1932.
u. TBL.
KanpfélOgin og bændnr
Saga samvinnuhreifingarinnar
hér á íslandi er ekki eldri en
það, að menn muna þá tíð, er
8elstöðukaupmennirnir réðu eins
og konungar við hverja höfn.
Bændurnir áttu líf sitt og af-
komu undir náð þeirra og urðu
að sætta sig við það ok, sem
þeim þótti sér hagur í að leggja
á þá.
Þetta ok skapaði hreifingu
meðal bændanna fyrir því að
brjóta af sér kúgun selstöðu-
verslananna. Þeir komu upp
pöntunar- og kaupfélögum og
hófu með því uppreisn gegn drott-
invaldi selstöðuverslananna, og
varð sú barátta oft hörð og heift-
úðug. En smámsaman tókst kaup-
félögunum að vinna bug á sel-
stöðuverslununum, og nú er svo
komið, að svo að segja við
hverja höfn er komið kaupfélag,
og sum þeirra eru komin í tölu
hinna stærstu verslunarfyrir-
tækja á landinu.
Þegar hugsað er til þeírra
tima, er bændur fyrst hófu bar-
áttuna gegn arðráni selstöðu-
verslananna, og þess skjóta ár-
angurs, sem bændur þóttust þá
verða varir i bættum lífskjörum,
þá verður mönnum það undrun-
arefni, hvílíkt bjargarleysi allur
þorri bænda býr nú við. ILvað
myndu gömlu samvinnufrömuð-
irnir hugsa, ef þeir væru komnir
hér á meðal okkar, sæju vöxt
og viðgang kaupfélaganna og
sambandsins annarsvegar og fá-
tækt og neyð bændanna hins-
vegar? Og hvað myndu þeir
segja, er þeir heyrðu, að i 5 ár
hefir stjórnmálaflokkur, sem
flaggar með samvinnufélagsskap-
inn efst á stefnuskrá sinni, verið
ráðandi flokkur í landinu? Hví-
lík feikna öfl myndi þeim finn-
ast bændurnir hafa, þar sem
eru kaupfélögin og Sambandið
og blöð flokkBÍns og tímarit, og
hve miklu megnugri myndu
bændur nú að verjast árásum
auðvaldsins.
En á síðustu árum hefir sam-
band mikils þorra bænda við
kaupfélögiu breytst og breytist
óðfluga. Osjaldan heyrast nú
dæmi frá Viðskiftum milli bænda
og kaupfélaga, sem minna átak-
anlega á baráttu bændanna við
kaupmannavaldið fyrrum. Og
ástæðan er sú, að nú eru kaup-
félögin ekki rekin með hags-
muni smábændanna fyrir aug-
um, en rí tölu þeirra er þorri
búandi manna i landinu. I stað
dönsku verslunarfélaganna er
enska auðvaldið komið, og í
stað dönsku faktoranna Búnað-
arbankastjórarnir, Sambands-
stjórarnir og kaupfélagastjór-
arnir.
Eins og kunnugt er, aflar Sam-
bandið og kaupfélögin sér rekst-
ursfjár með bankalánum, sem
Sambandið, kaupfélögin og fé-
lagsmenn eru ábyrgir fyrir. Með-
an engir viðskiftaörðugleikar
eru, fær bankinn sitt, án þess
gera þurfi nokkrar sérstakar ráð-
stafanir. En þegar harðnar í ári,
þá kemur berlegar í ljós, að Sam-
bandið og kaupfélögin eru um-
boðsmenn bankavaldsins, en
ekki smábændanna. Þá fara
kaupfélögin . að stöðva úttekt
brýnustu lífsnauðsynja, til þess
að geta staðist skuldbindingar
sínar við bankana, án tillits til
þess, hvað bændunum liður.
Sambandið og kaupfélögin eru
r»ú fullkomnustu tækin, sem
bankarnir hafa til að arðræna
með bændurna. Kaupfélagsstjór-
arnir flestir virðast líta þannig
á, að höfuðhlutverk þeirra sé
það, að hremma eignir smá-
bændanna undir bankana og
neita þeim um allar nauðsynjar,
þegar ekki er lengur neitt af
þeim að hafa, og eru kaupfé-
lagsstjórar nú þegar farnir að
beita alvarlegum brögðum til að
framkvæma þetta. Samtök smá-
bændanna ein geta sett þvi tak-
mörk, hvað þessir erindrekar
bankanna ganga nærri bændun-
um um það lýkur.
Ef kaupfélögin og samband
þeirra væru fyrst rekin með
hag smábændanna fyrir augum,
þá myndu þau nú hafa sett
fram þá kröfu, að eitthvað af
skuldura þeirra við bankana
væri strykað út, og smábænd-
unum siðan gefnar upp skuldir
að meiru eða mivma leyti En