17. júní - 01.03.1926, Blaðsíða 8
76
17. JUNf
Alþingi er nú haldið á hverju ári
og er í tveimur deildum: Efrideild
og Neðrideild. En verði ágreiningur
milli deildanna, má halda sameinað
alþingi og er þar skorið úr ágrein-
ingnum með 2/3 atkvæða (nema fjár-
hagslögum, þar þarf aðeins einfaldan
meirihluta). í Efrideild sitja 14
þingmenn, 6 landskjörnir og 8 kjörn-
ir af hinum öðrum þingmönnum úr
þeirra eigin flokki. í Neðrideild eiga
hinir aðrir 28 þingmenn sæti.
S t j ó r n i n a skipa 3 ráðherrar
og er einn þeirra forsætisráðherra.
Ráðherrarnir hafa að öllu leyti fulla
ábyrgð bæði fyrir konungi og alþingi
(en ekki, eins og fyr meir, aðeins á
því, að stjórnarskráin sje haldin).
Nú er (síðan 1914) enginn landshöfð-
ingi (landsstjóri) framar á íslandi,
þó forsætisráðherrann að sumu leyti
komi fram sem slíkur. öll lög, sem
alþingi hefur samþykt, margar
stjórnarráðstafanir, hærri embætta-
veitingar o. s. frv. verður að senda
til konungs, til Kaupmannahafnar,
til þess að fá staðfesting hans og
undirskrift. Til aðstoðar honum í
þeim málum er skipaður einkaritari
(annar en sendiherrann, sem áður
var nefndur, og óháður honum).
Á skipun dómsvaldsins hefur
líka orðið mikilsverð breyting. Málum
verður nú ekki framar skotið til
úrskurðar hæstarjettar Dana í Kaup-
mannahöfn, heldur hefur ísland nú
(síðan 1920) sinn eiginn hæstarjett,
með 5 dómendum. Jafnframt hefur
og yfirdómurinn í Reykjavík verið
afnuminn, og er því málum frá und-
irdómurunum skotið beint til hæsta-
rjettar.
fsland hefur nú (síðan 1911) feng-
ið sinn eigin h á s k ó 1 a í Reykjavík.
Hann er í fjórum deildum: guðfræð-
isdeild, laga-, lækna- og heimspekis-
deiid (þar með talin málfræði og
saga). Ekki aðeins Danir heldur og
bæði Frakkar og Þjóðverjar hafa
skipað sendikennara við íslenska
háskólann til að halda þar fyrirlestra
um tungur þeirra og bókmentir. Og
1921 var í ráði, að Bandaríkin gerðu
slíkt hið sama. Meðal annara fram-
fara á sviði kenslumála og uppfræð-
ingar má nefna stofnum kennaraskóla
og ýmsra annara skóia.
Á þessu tímabili hafa og á því nær
öllum öðrum sviðum orðið stöðugar
og hraðfleygar framfarir. f b úatala
landsins óx úr 78,000 árið 1901 upp
í 95,000 árið 1921, og bjó þá hjer
um bil 43 % í bæjum og verslunar-
stöðum. 1921höfðu7bæirfengið kaup-
staðarrjettindi, með samtals 30,000
íbúum, og verslunarstaðirnir voru 34,
með 100 til 1000 íbúum hver. íbúatala
höfuðstaðarins, Reykjavíkur, óx úr
6,700 árið 1901 upp í 18,000 árið
1921.
Fj árhagsáætlun ríkisins
var fyrir fjárhagstímabilið 1904—5
ekki nema 1(4 miljón kr., en var fyrir
1918—19 komin upp í 27 milj. kr.,
og innlög í sparisjóðum höfðu vaxið
upp í 40 milj. kr., en voru ekki nema
2 milj. kr. um aldamótin 1900. Versl-
unarveltan (innf lutt og út-
flutt) hafði árið 1918 vaxið upp í
78 milj. kr., úr einum 15 milj. kr.
um aldamótin 1900.
Fiskiveiðarnar hafa tekið
miklum framförum við að menn hafa
tekið upp nýjar aðferðir (sjerstaklega