Bankablaðið - 01.12.1946, Blaðsíða 30

lcysa seðla mcð gulli um óákveðinn tíma,
en þð var sú ráðstöfun af mörgum talin
óhæfa. Öllum er um það kunnugt, hvað
það var, sem kom í kjólfar styrjaldarinnar
á sviði fjármálalífsins. Ég get því farið
fljótt yfir þá sögu. Vöruþurrð, verðbólga,
harðleikni styrjaldarþjóðanna við hinar
hlutlausu þjóðir og afleiðingar þessa á
sviði verzlunar og gjaldeyrismála, allt færði
þetta bankanum mikinn vanda að hönd-
unt og olli því, að um hann spunnust all-
miklar deilur.
Unt 1920 gerbreyttust öll viðhorf eins og
öllum er kunnugt, hvert stríðsgróðafyrir-
tækið af öðru varð gjaldþröta og hreif með
sér í falli sínu verzlunar- og iðnaðarfyrir-
tæki og minni banka, sem til þessa höfðu
notið trausts og fáir höfðu um óttazt. Þeg-
ai sá orðrómur gaus svo upp, að einn af
stærstu einkabönkum landsins væri hætt
kominn, taldi Þjóðbankinn sér skylt að
veita honum aðstoð eftir að könnun á efna-
hag banka þessa hafði leitt í ljós, að tap
hans var hverfandi og rekstur lians virtist
öruggur og því i raun og veru aðeins um
að ræða álitshnekki og erfiðleika á skulda-
lúkningu. Nokkrum mánuðum síðar kom
í ljós, að könnunin á efnahag hlutaðeig-
andi banka hafði ekki verið svo nákvæm
sc-m skyldi og að ekki var auðið að bjarga
bankanum með öðrum hætti en þeirn, að
ríkið tæki ábyrgð á inneignum þeirra, sem
lagt höfðu fé inn í bankann. Afleiðing
þessara mistaka varð sú, að þáverandi
stjórn Þjóðbankans sætti harðri gagnrýni,
það var meira að segja efazt um hina góðu
trú hennar, þótt það hafi vafalaust verið
hin mesta ósanngirni, og áliti hennar var
spillt að verulegu leyti. Það kom þó brátt
í Ijós, að Þjóðbankinn hafði haft rétt fyrir
sér, þegar hann ákvað að bjarga hlutað-
eigandi banka. Banki þessi skipaði brátt
sinn fyrri sess meðal danskra banka og inn-
an skamnts var ríkisábyrgðin felld niður,
þar sem hennar var engin þörf lengur.
Á næstu árum dró til ýmissa þýðingar-
ntikilla atburða á sviði bankastarfseminn-
ar í Danmörku sem annars staðar. England
hvarf frá gullinu sem myntfæti árið 1931
og nær samtímis hófst geigvænleg landbún-
aðarkreppa í Danmörku. Þetta hvort
tveggja hafði mikil áhrif á fjármálastefnu
næstu ára. Þjóðbankinn hafði stóraukin
áhrif á fjármálalífið gegnum hina nýstofn-
uðu gjaldeyrismiðstöð, sem liafði eftirlit
með allri utanríkisverzlun landsins. Þar eð
verðgildi útflutningsvara landbúnaðarins,
sem innflutningsvörurnar áttu að greiðast
með að verulegu leyti, var fallandi, hlaut
það að verða til þess, að innflutningurinn
yrði takmarkaður og liaft með honum
strangt eftirlit. Allt þetta leiddi til óánægju
með þær ráðstafanir, sem Þjóðbankinn, að
fyrirlagi ríkisstjórnarinnar, gerði til að
hindra verðfall krónunnar, sem hefði leitt
til verðhækkunar og orðið alþýðu manna
til mikils tjóns. Forkólfar landbúnaðarins,
sem fékk gieiðslurnar fyrir útflutningsvör-
ur sínar í sterlingspundum, vildu að gengi
krónunnar yrði sem lægst og höfðu hina
mestu vanþóknun á gjaldeyriseftirlitinu.
Þeir, sem fengust við iðnað og verzlun,
báru sig aftur á móti upp yfir því, að þeir
fengju ekki nægilegan gjaldeyri til inn-
flutnings og töldu veitingu gjaldeyrisleyf-
anna taka of langan tíma og liafa allt og
mikla erfiðleika í för með sér fyrir þá,
scnt leyfanna þörfnuðust. Og enda þótt lög-
in frá 1908 gengju ekki úr gildi fyrr en
árið 1938, bar jafnaðarmannastjórnin þeg-
ar árið 1934 fram frumvarp um nýskipun
Þjóðbankans.
Jafnaðarmönnum lék mestur hugur á að
gera bankann að ríkisbanka. En hugmynd
sú sætti harðvítugri mótstöðu í þinginu.
Nokkrum árum síðar var svo frumvarpið
14 BANKABLAÐIÐ