Musica - 01.03.1950, Blaðsíða 8
Björgviti Guðmundsson, tóns\áld.
andi og ærumeiðandi þjófkenningar. Þá er og
annað í þessu sambandi sem síst ber að lasta: að
á þessum stutta starfsferli hafa komið fram í verk-
um íslenzkra tónskálda áhrifa frá nálega öllum
stigum hinnar yngri tónmenningar, allt frá 13 til
miðrar 20 aldar. Má það kallast nærri furðulegt,
að á þessum stutta tíma skulum við þannig hafa
öðlast lifandi hlutdeild í sjö alda þróun vestrænn-
ar tónmenningar, sem við vegna einangrunar og
annara aðstæðna höfum engin tök á að verða
samferða. Um þjóðlegu-delluna, sem nú virðist
vera orðin einskonar heróp allra niðurrifs-manna
og skemmdarvarga, er það fyrst að segja, að ég
veit ekki betur, en flest- og e. t. v. öll núlifandi
tónskáld hafi brugðið þjóðlaginu fyrir sig meira
og minna, og sum enda af slíkri rausn, sem nálg-
ast ofstæki, en enga tilhneigingu hefi ég til íhlut-
unar um það, því að hver listamaður hlýtur að
velja sér þá framsetningu eða þau tjáningar-meðul
sem honum eru hugstæðust og samræmust hans
innsta eðli. Af þeirri staðreynd út af fyrir sig fell-
ur því allur „ísma“ — og íhlutunai'-vaðall um
sjálfan sig. I öðru lagi er hægt að tala um þjóðlag
í þrengri og víðari merkingu. Um það vitnar glögg-
lega sú staðreynd, að fleiri og færri óskildar þjóðir
tileinka sér sama lagið, sem þjóðlag, því nær eða
alveg óbreytt. Hvað er þá orðið af þessari „óendan-
legu frjósemi moldarinnar“. (sic.) Og í þriðja lagi
vil ég tilfæra hér lifandi dæmi úr minni eigin
vitund, um staðleysur þeirra angurgapa, sem jafn-
an eru skyggnastir á munstrið á „nýju fötunum
keisarans“. Fyrir meira en 30 árum kvað einn
ofstækisfullur „þjóðisma“-Landi vestur í Winni-
peg upp þann dóm yfir þjóðsöngnum okkar, —
sennilegast þeim fegursta í víðri veröld — að hann
væri þjóðinni til minnkunar, þetta væri, jú, ekkert
anað en skotskur slagari skrifaður af íslendingi,
og hananú. En svo vildi það til nokkru síðar, að
lúðrasveit með Skotskan stjórnanda var fengin
til að leika á íslendinga-samkomu, og lék hún þar
m. a. þjóðsönginn. En það þótti takast bögulega
hvað túlkunina snerti, og þá sagði sami maður að
það væri svo sem engin mótvon, það gengi alltaf
svona þegar útlendingar reyndu að túlka íslenzka
tónlist. Eg er nú ekki gáfaðri en svo, að ég næ alls
ekki í réttu rófuna á svona röksemdum, enda er
þess tæplega að vænta, því að rófurnar eru víst
nokkuð margar, en sennilega engin þeirra á rétt-
um stað. „Skrattinn fór að skapa mann“. O, jæja.
En annars er allur málaflutningur slíkra áróð-
urs-seggja lærður á eina og sömu bókina. Þegar
þeir tala um Mendelsohn, Brahms, Sinding og
fjölmarga aðra erlenda snillinga, sem ekki trúlof-
uðust neinum ísma, hvorki „þjóðlegum11 né dæg-
urflugulegum, og tróðu þess vegna engar „nýjar
brautir“ að þeirra dómi, þá eru þeir bara alheims-
borgarar í list sinni. Hins vegar eru íslenzk tón-
skáld, sem haga sér á sama hátt, og frjáls ferða
sinna nota hvern þann stíl og hverja þá framsetn-
ingu, sem þeim eru eiginlegust, nefnd þjófar, eftir-
apendur og öðrum niðrandi og særandi nöfnum,
því: „aldrei varstu seinn til svifa, ef særa þurfti
góðann dreng“. A sama tíma, sem þeir standa á
blístri af vandlætingu yfir hinum síðfrægu ofbeld-
is-aðförum ráðstjórnarinnar gegn rússneskum tón-
skáldum, beita þeir nákvæmlega sama ofbeldinu
gagnvart þeim íslenzkum tónskáldum, sem eru of
sjálfstæð til að dansa eftir tiskulúðri hvaða skríl-
mennis sem er, að svo miklu leyti sem þeir geta,
þora og nenna. Margt fleira mæti upplýsa til vitnis-
burðar um innræti þessa þjóðhættulega áróðurs,
en þetta ætti að nægja til að vekja almenning til
meðvitundar um, að hann er hvorki sprottinn af
8 MUSICA