Bankablaðið - 01.12.1987, Blaðsíða 10

10
Framtíð bankakerfisins
Yngvi Öm Kristinsson:
Hvert stefnir með bankakerfið?
Ef spurt hefði verið fyrir nokkrum
árum álíka spurningar og er í fyrirsögn
þessarar greinar, er ekki ósennilegt að
svarið hefði orðið á þá leið, að ekki væri
að vænta mikilla breytinga. Líklega
hefðu þó einhverjir minnst á tölvuvæð-
ingu og breytingar í greiðslumiðlun, þ.e.
aukningu í notkun plastkorta af ýmsum
gerðum. Að öllum líkindum myndi svar-
ið verða öðruvísi í dag. Á undanförnum
árum hafa margvíslegar breytingar
verið gerðar á löggjöf sem snerta banka-
kerfið, auk þess sem fjölmargir nýir
samkeppnisaðilar hafa komið fram á
sjónarsviðið. Veigamikil breyting hef-
ur einnig orðið á viðhorfum og pólitísk-
um sjónarmiðum, hvað varðar peniga-
mál og lánastarfsemi. Allt þetta mun
valda því að bankakerfið mun smám
saman breyta talsvert um svip á næstu
árum.
Bankakerfið á sjöunda áratugnum.
Væntingar um framtíðina byggja jafn-
an að verulegu leyti á nánustu fortíð. í
byrjun þessa áratugar hafði bankakerf-
ið verið staðnað um langt skeið, eða allt
frá því að einkabankarnir komu til sög-
unnar á sjöunda áratugnum. Hið opin-
bera var langstærsti rekstraraðilinn í
bankakerfinu og margvísleg afskipti
hins opinbera af starfseminni hindruðu
samkeppni milli innlánsstofnana. Af-
drifaríkast af þessu voru að sjálfsögðu
opinber afskipti af ákvörðun vaxta, en
ákvörðun lágmarks innlánsvaxta og há-
marks útlánsvaxta var í höndum Seðla-
bankans. Verðbólguárin á áttunda ára-
tugnum höfðu einnig leikið bankana
grátt og neikvæðir raunvextir leitt til
verulegrar rýrnunar innlána að raun-
gildi. Innlán höfðu nánast helmingast
að raungildi miðað við stöðu þeirra á
miðjum sjöunda áratugnum. Sífelld láns-
fjárkreppa ríkti á lánamarkaðinum og
útlánaskömmtun var daglegt brauð.
Þróun verðtryggingar.
Með lögum um stjórn efnahagsmála
og fleira eða „Ólafslögum“, eins og þau
eru oftast kölluð, urðu straumhvörf í
þróun innlends peninga- og lánamark-
aðar. Mestu máli skipti að verðtrygging
var almennt heimiluð, en fram til þess
tíma hafði heimild til verðtryggingar
verið bundin við ríkissjóð, lífeyrissjóði
og f járfestingalánasjóði hins opinbera.
Verðtryggingin skapaði traustari grund-
völl og eyddi óvissu um raunávöxtun
f járskuldbindinga. Jafnframt styrktist
samkeppnisstaða bankanna gagnvart
ríkissjóði, en spariskírteini ríkissjóðs
höfðu haft algjöra yfirburði yfir banka-
innlán vegna verðtryggingar þeirra.
Verðtryggingin náði skjótri útbreiðslu
í bankakerfinu og reynslan hefur sýnt
að hún hefur örvað innlánamyndun.
Aukið frjálsræði — minni opinber af-
skipti.
Stefnubreyting hefur átt sér stað í
viðhorfum til lánamarkaðar og peninga-
stofnana. Þessi breyting hefur verið
staðfest með nýrri löggjöf um banka-
kerfið, nýjum vaxtalögum og lögum um
verðbréfamiðlun. Megin áhersla hinnar
nýju löggjafar er að draga úr opinberri
íhlutun og auka frjálsræðið, meðal ann-
ars í vaxtamálum. Hin nýja löggjöf um
bankakerfið er orðin til fyrir áhrif
tveggja strauma í stefnu peningamála.
Sá fyrri er þörfin fyrir að einfalda
bankakerfið og skapa stærri og hag-
kvæmari rekstrareiningar, en margir
telja að stærri einingar yrðu hagkvæm-
ari og betur færar um að þjóna þörfum
viðskiptavina og dreifa þeirri áhættu,
sem fylgir viðskiptum við stóra við-
skiptavini. Hinn seinni er tilhneiging
til aukins frjálsræðis og aukinnar sam-
keppni. Þessir þættir fara vel saman,
því vel er hugsanlegt, að aukið frjáls-
ræði og samkeppni muni leiða til þeirrar
samþjöppunar, sem þörf er talin á. Jafn-
framt því sem frjálsræði er aukið eru
með lögunum sett ákveðin skilyrði sem
tryggja eiga traustleika bankastofnana
og takmarka áhættu gagnvart einstökum
viðskiptavinum. Þessi löggjöf er að
sjálfsögðu ekkert séríslenskt fyrir-
brigði. Fjölmargar nágrannaþjóðir hafa
á undanförnum árum fetað sömu braut.
Núverandi ríkisstjórn hefur það
j Yngvi Orn Kristins-
j son starfar i Seðla-
banka íslands. Hann
er í samninganefnd
SÍH og launanefnd
SIB og bankanna.
einnig að markmiði að fækka ríkis-
bönkum. Má reyndar segja að þegar sé
hluti þeirra áforma kominn í fram-
kvæmd með breytingu Útvegsbankans
í hlutafélagabanka, þótt sala hlutabréfa
hafi ekki gengið áfallalaust fyrir sig,
m.a. vegna of mikils áhuga á kaupum á
þeim hlutabréfum sem í sölu voru.
Þegar má sjá merki hinnar nýju lög-
gjafar hjá bönkunum. Samkeppni hefur
aukist verulega og fjölmörg ný inn-
stæðuform litið dagsins ljós.
Samkeppni er einnig að vænta er-
lendis frá. Þegar hafa verið rýmkaðar
heimildir um erlendar lántökur og nú í
októbermánuði boðaði ríkisstjórnin
heimildir til íslenskra aðila til að kaupa
trygg erlend verðbréf. Jafnframt heim-
ila nýju viðskiptabankalögin erlendum
bönkum að starfrækja umboðsskrifstof-
ur hér á landi. Líklegt er að þessi þróun
haldi áfram og munu íslenskar lána-
stofnanir í vaxandi mæli þurfa að mæta
erlendri samkeppni á komandi árum.
Ný fyrirtæki á fjármagnsmarkaði.
En verðtryggingin ýtti einnig undir
þróun fjármálastarfsemi utan banka-
kerfisins á vegum einkaaðila. Afleið-
ingin hefur orðið sú, að fjölmörg fyrir-
tæki hafa sprottið upp sem stunda marg-
víslega fjármálastarfsemi. Vaxtafrelsið
hefur að sjálfsögðu einnig rýmkað
starfsaðstöðu þessara fyrirtækja.
Spenna á lánamarkaði tvö síðustu ár
hefur ýtt undir þessa þróun, og kemur
þar til mikil uppsveifla í atvinnulífinu
og mikil lánsfjárþörf ríkisins.
Tvenns konar fyrirtæki virðast ætla
að verða mikilvægust, annars vegar
verðbréfasjóðir og hins vegar fjár-
mögnunarleigur. Ýmis konar fjárvarsla
eða verðbréfamiðlun og jafnvel kröfu-
kaup eru einnig stunduð og auðvitað
kann sama fyrirtækið að starfa á fleiri