Bankablaðið - 01.12.1987, Qupperneq 11

Framtíð bankakerfisins
11
en einum af þessum sviðum. Aðalein-
kenni þessara nýju fyrirtækja er versl-
un með verðbréf með ýmsum formum,
öfugt við hefðbundna bankastarfsemi
sem fer fram með beinum útlánum,
gjarnan í formi skuldabréfa, og innlán-
um sem ekki eru framsalshæf.
Til að útskýra þennan mun má taka
dæmi af starfsemi verðbréfasjóða.
Verðbréfasjóðurinn selur skuldabréf |
til almennings, svokölluð einingabréf,
og ávaxtar féð í „potti“ sem samsettur
er af ýmsum verðbréfum. Bréf þessi
eru keypt á markaði. Ávöxtun eininga-
bréfsins ræðst af ávöxtun þeirra verð-
bréfa sem eru í „pottinum". Eininga-
bréfið er hægt að selja á markaði og
auk þess skuldbindur verðbréfasjóð-
urinn sig til að innleysa bréfið. Fyrir-
tækið kann að starfrækja nokkra verð-
bréfasjóði eða „potta“ og munurinn
milli þeirra liggur í samsetningu þeirra,
oftast hvað varðar áhættu, en hærri
áhættu fylgja möguleikar á hærri á-
vöxtun.
Annar þáttur sem vaxið hefur á undan-
förnum árum er verðbréfaútgáfa, eða
verðbréfaútboð. Fjármögnunarleigur,
atvinnufyrirtæki, sveitarfélög og nú
síðast fjárfestingarlánasjóðir hafa í
vaxandi mæli farið þessa leið til fjár-
mögnunar. Fyrirkomulagið felst í opin-
berri sölu á markaðshæfum skulda-
bréfum með ábyrgð útgefanda eða sölu-
aðila. Bréfin verða að sjálfsögðu endur-
greidd á gjalddaga af útgefanda, en á-
byrgðin felst í því að einhver aðili á-
byrgist endursölumarkað fyrir bréfin,
gerist viðskiptavaki eins og það nefnist
á tæknimáli.
Mikilvægur hlekkur í allri þessari
þróun er stofnsetning Verðbréfaþings
íslands á síðasta ári. Hlutverk Verð-
bréfaþingsins er að vera vettvangur
viðskipta með því að starfrækja skipu-
legan markað með verðbréf.
Fjölgun valkosta.
Þessi þróun hefur þegar leitt til þess
að fyrirtæki og einstaklingar hafa fleiri
möguleika en að leita í banka eða opin-
beran fjárfestingalánasjóð til að ávaxta
sitt fé eða leita eftir lánsfé. Á þessu ári
hafa verðbréfasjóðir og verðbréfaútboð
verið með veruleg yfirboð á peninga-
markaðinum samanborið við bankana.
Ljóst er þó að meiri áhætta fylgir þeim
viðskiptum. Fyrir þann sem vill ávaxta
sitt pund eða þann sem vantar lánsfé er
hér um aukna þjónustu og valmöguleika
að ræða.
Samkeppnisstaða.
En í hverju felst styrkur þessara nýju
fyrirtækja og hvaða yfirburði hafa verð-
bréfaútboð umfram hefðbundin lán í
bönkum og lánastofnunum? Við því eru
ef til vill engin skýr svör en nefna mætti
nokkur atriði.
1. Almennt virðist vera tekið meira til-
lit til þarfa viðskiptavinarins. Fyrir-
tækin njóta þess að bankaviðskipti
eru mjög hefðbundin og að einhverju
leyti ekki í samræmi við þarfir við-
skiptavina.
2. Þessu tengt er að þessi fyrirtæki taka
meiri áhættu en í hefðbundnum
bankaviðskiptum. Afleiðingin verð-
ur meiri ávöxtun, sem kemur þeim
sem f járfesta í verðbréfum til góða,
en íþyngir skuldurum.
3. Þessi fyrirtæki eru, enn sem komið
er, undanþegin ýmsum ákvæðum sem
sett eru um bankarekstur, svo sem
um bindiskyldu, lausafjárskyldu og
eigið fé. Jafnframt kunna ákvæði
skattalaga að vera þannig að þau
mismuni fyrirtækjum og stofnunum.
Hvað varðar síðasta atriðið, þá má
búast við að á næstu árum verði sett lög
sem tryggi jafnstöðu allra þeirra aðila
sem á þessum markaði starfa.
Áhrif á bankakerfið.
Þó að þessi fyrirtæki séu enn ekki
nema brot af stærð innlánsstofnana, er
ljóst að þau eru í verulegri samkeppni
við bankana, bæði á sviði innlána og
útlána. Heildareignir þessara fyrir-
tækja eru nú á bilinu 6-7 milljarðar
króna samanborið við um 110 milljarða
króna hjá viðskiptabönkum og spari-
sjóðum. Vöxtur þessara fyrirtækja
hefur verið mjög hraður, sérstaklega á
þessu ári, enda hafa skilyrði ef til vill
verið óvenjulega hagstæð, eins og áður
er getið. Líklegt má telja, a.m.k. ef tekið
er mið af þróun í nágrannalöndum, að
þessi fyrirtæki eigi enn eftir að vaxa
verulega.
Bankarnir hafa þegar brugðist við
þessari þróun með ýmsum hætti. Aðal-
lega þó með því að reyna sjálfir að ná
frumkvæðinu á þessu sviði. Þannig hafa
bankar þegar gerst aðilar að rekstri
fjármögnunarfyrirtækja, verðbréfa-
sjóða og verðbréfafyrirtækja. Jafn-
framt hafa nokkrir bankar hafið starf-
rækslu eigin verðbréfamarkaða. Það er
því ef til vill nokkuð mótsagnakennt að
tala um samkeppni þegar bankarnir
virðast ætla að verða umsvifamestir á
þessu sviði. Enn sem komið er er þessi
rekstur að mestu aðskilinn frá hefð-
bundnum bankarekstri og starfræktur
að mestu í sérstökum fyrirtækjum.
Hvort svo verður áfram er erfitt að
segja. Það ræðst að líkindum af því
hvort sett verður samræmd umgjörð,
lög og reglur, sem tryggja jafnstöðu
banka og hinna nýju samkeppnisaðila.
Þegar stórt er spurt, eins og í fyrir-
sögn þessarar greinar, verður oft lítið
um svör. Taldir hafa verið upp fjölda-
margir þættir sem ætla má að muni á
næstu árum hafa áhrif á þróun banka-
kerfisins. Ótaldir eru sjálfsagt margir,
m.a. hefur lítið verið fjallað um þær
breytingar í stjórn peningamála sem
leiða af breyttum lögum um Seðlabank-
ann. En með þeim breytingum er einnig
stefnt að þróun í átt til meiri óbeinnar
stýringar í stað beinnar íhlutunar.
Ljóst má þó vera að þegar hafa veru-
legar breytingar átt sér stað á peninga-
og lánamarkaði í átt til meira frjáls-
ræðis og samkeppni. Hvernig hefð-
bundnum bankastofnunum reiðir af við
hinar nýju kringumstæður er ekki ljóst,
en öruggt má telja að því tímabili stöðn-
unar sem ríkt hefur síðastliðna áratugi
sé endanlega lokið.
Sendum bankamönnum um land allt bestujóla
nýárskveðjur, með þökkfyrirsamstarfið.
og
Samvinnuferdir - Landsýn
*