Útvarpstíðindi - 03.05.1948, Blaðsíða 10

178
ÚTVARPSTÍÐINEW
gosum og gömlu eldfjöllin orðin sud-
ur grafin og torkennileg. En í sund-
inu og á ströndum þess og eyjum gýs
enn öðru hvoru. Loftslag er ekki eins
hlýtt og fyrr á tertíertímanum, en
þó mun mildara en hér er nú. Landið
er enn mjög gróðursælt og vaxið
skógum. Sjórinn er morandi af lífi.
í sundinu mikla, sem skiptir land-
inu í tvennt, grafast skeljar sjódýr-
anna í botnleðjuna, sem sezt til úr
gruggi undan árósum. Síðar hefur
sjávarbotninn lyfzt þar, sem nú er
Tjörnes við Skjálfanda, og þar geym-
ast skeljarnar innilokaðar í kalkborn-
um leirsteini. En á þeim tíma, sem
Tjörneslögin eru að setjast til á sjáv-
arbotni, fer sjórinn kólnandi, og þá
loftslagið sennilega einnig. Og áður
en plíósentímabilinu væri að fullu
lokið, er loftslag naumast orðið mild-
ara en á okkar tímum.
Loftslagsbreytingunni til hins
verra heldur áfram. Nú fer ísöldin
í hönd. Jöklar hafa sennilega fyrr
verið á háf jöllum íslands. En nú vaxa
þeir ískyggilega. Óðar en varir breið-
ast þeir um allt landið eða því sem
næst. Sæbrattir múlar milli fjarða
og hæstu fjallstindar inni í landi
standa þó upp úr hjarnbreiðunni og
lág andnes og eyjar fyrir landi hafa
einnig löngum skagað út undan. Áður
en jökulinn lagði yfir voru eflaust
mjög þykk laus jarðlög yfir blágrýt-
inu í hinum elztu landshlutum, því
að þar var eldgosum hætt fyrir millj-
ónum ára. En skriðjöklarnir sópuðu
burt öllu lauslegu á haf út. En þeir
létu ekki þar við sitja. Þar sem dæld-
ir voru í yfirborðið eftir landsig eða
gröft vatnsfalla, söfnuðust ísstraum-
arnir í eins konar farveg og mæddu
þar fastast á, sem þeir voru þykk-
astir og skriðu hraðast. Þar surfu
þeir sig niður í blágrýtisklöppina og
dýpkuðu ög víkkuðu þá dali, sem fyr-
ir voru.
Eldgosum helt enn áfram á ísöld-
inni um miðbik landsins, þar sem
nú er móbergsmyndunin. En lítið vit-
um við um landslag þess svæðis á
þeim tíma. Þó er víst að svéeðið hélt
áfram að síga. En landsigið hafði
ekki undan upphleðslu eldgosanna.
Sundið fylltist, og Austurland og
Vesturland tengdust saman.
Oftar en einu sinni á ísöldinni
gengu hlýviðrisskeið, svo að jöklana
tók upp að mestu og gróður breidd-
ist um landið. Vera má að saman-
lögð lengd þeirra hléa sé meiri en
jökulskeiðanna. En í elztu landshlut-
unum finum við engar minjar frá
ísaldarhléunum. Skriðjöklar næsta
jökulskeiðs á eftir sópuðu burt öll-
um slíkum leifum af blágrýtisklöpp-
inni. En á móbergssvæðinu, sem enn
var að hláðast upp, runnu hraun yfir
jarðveg og gróðurleifar og varðveittu
þær frá að eyðast.
Á ísöldinni er landslag smám sam-
an að færast í það horf, að við för-
um að kannast við heil héruð og ein-
stök fjöll og dali á landinu. Ef til
vill getum við þegar í byrjun ísaldar
áttað okkur á hinum fyrstu drögum
að núverandi landslagi á Austfjörð-
um og Véstfjörðum. En miklu síðar
förum við að rata um Suðurland og
Miðhálendið.
Loks kemur að því, að síðasta ís-
aldarjökulinn tekur upp. Þá er svo
langt komið mótun landslagsins, að
við þekkjum því nær hvern fjalls-
koll um leið og bólar á honum upp
úr ísbreiðunum. Brúnir jöldanna,
sem áður gengu í sjó fram, taka nú