Prentarinn - 01.09.1929, Side 2

10
PRENTARINN
Qaf hann þar úf blaðið „Hauk“ og prentaði í
henni, en síðan komst hún í eigu Kristjáns H.
Jónssonar prentara, er gaf út blaöið „Vestra" á
ísafirði. Þar var hún síðan, þar til Hallgrímur
Benediktsson keypti prentsmiðjuna, sem hún var í,
og flutti til Reykjavíkur. Er hún nú í eigu hans og
í prentsmiðju hans að Bergstaðastræti 19 og er
vel nothæf enn. Var hún mikið notuð nýlega um
þriggja ára skeið, frá því upp úr prentaraverk-
fallinu mikla, eða snemma í febrúar árið 1923,
er farið var að prenta „Alþýðublaðið" í henni,
og þar til í janúarlok 1926, er „Alþýðublaðið"
fluttist í Alþýðuprentsmiðjuna. Hefir síðan verið
prentað í henni tíma og tíma.
Hraðpressa þessi er fremur lítil. Printisstæðið
(„fúndamentið") er 54 X 63 sm. að stærð, en
innanmál printisgrindarinnar er 45 X 57 sm., og
er því hægt að prenta í henni Demy-örk í tveim
printum („formum"). Litvélið („farfaverkið") er
borðlitvél einfalt. Mátti hvort sem vildi snúa press-
unni með handafli eða stíga hana með fæti, og
var hún svo létt í gangi, að fullvaxinn maður gat
stigið hana og lagt fyrir í senn. Var talið, að með
því móti mætti prenta í henni 600 arkir á klukku-
stund. Arið 1923 var settur við hana raforku-
hreyfill, og gekk hún þá með alt að 1500 arka
hraða á klukkustund. Hún er mjög einföld að gerð
og óbrofin, eins og enskar hraðpressur frá tíma
hennar eru, en auðvitað skortir hana ýmsar
umbætur, er gerðar hafa verið á hraðpressum
siðan.
Það er vitanlegt, að hraðpressa þessi var mikil
framför í íslenzkri prentlist á sínum tíma, enda
komu í kjölfar hennar von bráðar hraðpressur í
flestallar prentsmiðjur, er þá voru í landinu, og
frá þeim tíma hefir ekki þótt viðlit að stofna til
prentsmiðja með handpressum. En til gamans má
geta þess hér, að um sama leyti hóf hinn nafn-
togaði prentari og stórskáld Englendinga, auðmað-
urinn og jafnaðarmaðurinn William Morris, hinn
ágæti Islandsvinur, endurreisnarstarfsemi sína í
enskri prentlist með prentun — í handpressum í
sjálfri Lundúnaborg, og prentlistarverk hans eru
einhver hinna ágætustu síðari tíma. Siðan eru
forlátaútgáfur í litlum upplögum víða prentaðar í
handpressum, en annars eru þær helzt notaðar til
prófarkaprentunar og í heimaprentsmiðjum í Eng-
landi. En vitanlega standa hraðpressurnar þeim
jafnfætis til allrar nútímabærrar prenfunar og alf af
langt um framar um hraðann.
Æskilegt væri, að þessi fyrsta hraðpressa íslands
gæti á einhvern hátt varðveizt framtiðinni, helzt
meðal prentsögulegra minja Islands. Ætti t. d.
Þjóðminjasafnið að eignast hana.
H. H.
VÉLSETNING.
V.
Svo sem vikið hefir verið að, eru hugleiðingar
þessar um vélsetning aðallega ætlaðar byrjendum
í þessari grein prentlistarinnar. Eins og gefur að
skilja, er hér fæst til tínt, sem þörf væri á að
minnast, ef rita ætti ítarlega um hana, en sú var
aldrei ætlunin með línum þessum, heldur aðeins
að stikla á nokkrum atriðum. Skal hér því staðar
numið, enda mun ýmsum miður áhugasömum
mönnum um prentlist þykja nóg komið. Með öðr-
um þjóðum er til meira og minna af bókum um
vélsetning. Ymsum hinna smærri þeirra hafa félög
vélsetjara komið út, en hinum stærri framleiðendur
vélanna. Engum vélsetjara mun blandast hugur um,
að það er til mikils hægðarauka fyrir vélsetjara-
nema, að hafa handhæga bók um vélsetning á
sínu eigin máli, sem tekur yfir helztu atriði vél-
arinnar og meðferð hennar. Handsetning er nú að
veröa 400 ára gömul á Islandi, en þó eigum við
enga iðnfræðilega bók um hana á voru eigin máli.
Það litla, sem um hana hefir verið ritað, hefir Prent-
arinn flutt, og þó verið lítt þokkað af prenturum.
Mun því verða nokkur dráttur á því, að við eign-
umst á íslenzku þó ekki væri nema dálítið kver
um vélsetning, sem nú er að verða einn stærsti
liður prentlistarinnar. Það verður því eitt af fram-
tíðarmálum íslenzkrar prentarastéttar, að koma út
iðnfræðilegri bók um allar greinir prentlistarinnar.
Þegar félög prentara og prentsmiðjueigenda —
því í beggja þágu yrði slíkt rit — verða þessa
megnug, og prentarar svo þroskaðir, að geta tekið
Ieiðbeiningum hleypidómalaust, — þá mun renna
upp blómaöld I íslenzkri blaða- og bókagerð, þar
sem hver prentari keppir að því marki, að leysa
verk sitt sem iðnfræðilega réttast og smekklegast
af hendi. Þá fyrst skipar íslenzk prentlist þann
sess, sem henni ber hjá mentaðri þjóð.
G. H.