Morgunblaðið - 30.12.2008, Síða 24

24 Minningar
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2008
✝ Halldóra KristínIngólfsdóttir Eld-
járn fæddist á Ísafirði
24. nóvember 1923.
Hún lést á hjúkr-
unarheimilinu Sóltúni
21. desember síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Ólöf Sigríður Jón-
asdóttir, matráðskona
og húsmóðir, f. á
Fossá á Barðaströnd
9. maí 1890, d. 9. nóv-
ember 1980, og Ing-
ólfur Árnason, versl-
unarmaður og framkvæmdastjóri
Norðurtangans á Ísafirði, f. í Bol-
ungarvík 6. nóvember 1892, d. 15.
nóvember 1980. Systkini Halldóru:
Inga Sigríður Ingólfsdóttir, f. 24.
október 1925, d. 15. ágúst 2005,
Helga Ingólfsdóttir, f. 19. apríl 1928,
og Árni Ingólfsson, f. 31. júlí 1929.
Halldóra giftist 6. febrúar 1947
Kristjáni Eldjárn, þjóðminjaverði og
síðar forseta Íslands, f. á Tjörn í
Svarfaðardal 6. desember 1916, d.
14. september 1982. Foreldrar
Kristjáns voru hjónin Sigrún Sig-
urhjartardóttir, f. 2. ágúst 1888, d.
5. febrúar 1959, og Þórarinn Kr.
Eldjárn, f. 26. maí 1886, d. 4. ágúst
1968. Börn Halldóru og Kristjáns
eru: 1) Ólöf, f. 3. júlí 1947, m. Stefán
Örn Stefánsson, f. 14. janúar 1947.
Synir þeirra: a) Kristján Andri, f. 23.
júní 1967, sambýlismaður Davíð
Samúelsson, f. 7. febrúar 1966. b)
Stefán Hallur, f. 4. október 1977,
ur Una, f. 29. júlí 2002, 5) Ellisif
Helga, f. 30. apríl 2007, 6) Hjörleif-
ur, f. 10. ágúst 2008. b) Hildur, f.
10. mars 1972, d. 26. nóvember
1991. 4) Ingólfur Árni, f. 13. ágúst
1960, m. Guðrún Björg Erlings-
dóttir, f. 20. desember 1960. Börn
þeirra: a) Halldóra Kristín, f. 5. jan-
úar 1989. b) Árni, f. 5. maí 1990. c)
Oddur, f. 2. janúar 1992. Dóttir
Guðrúnar Bjargar: Margrét
Guðnadóttir, f. 6. júlí 1976, m. Hall-
grímur Arnarson, f. 28. apríl 1976,
börn þeirra: 1) Þórður, f. 15. júní
1999, 2) Grímur Smári, f. 10. ágúst
2002, 3) Þóranna Guðrún, f. 23.
nóvember 2007.
Halldóra lauk gagnfræðaprófi á
Ísafirði vorið 1939 og settist í ann-
an bekk Verslunarskóla Íslands þá
um haustið. Hún var afburðanáms-
maður og lauk verslunarprófi með
frábærum vitnisburði vorið 1942.
Að loknu námi starfaði hún við
skrifstofustörf hjá Heildverslun
Magnúsar Kjaran í Reykjavík um
nokkurra ára skeið uns hún giftist.
Heimili þeirra Halldóru og Krist-
jáns var lengst af í Þjóðminjasafns-
húsinu en 1968 fluttist fjölskyldan
til Bessastaða. Frá miðju ári 1980
var heimili þeirra hjóna á Sól-
eyjargötu 1 í Reykjavík. Halldóra
fluttist þaðan 1985 á Tómasarhaga
13 þar sem hún bjó til haustsins
2005 en á hjúkrunarheimilinu Sól-
túni síðustu árin.
Eftir að Halldóra varð ekkja
sótti hún tölvunámskeið og starfaði
síðan um tíu ára skeið við textainn-
slátt hjá Orðabók Háskóla Íslands.
Halldóra verður jarðsungin frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.
sonur hans og Elmu
Jóhönnu Backman, f.
17. mars 1978: Ágúst
Breki Eldjárn, f. 25.
maí 2004. 2) Þórarinn,
f. 22. ágúst 1949, m.
Unnur Ólafsdóttir, f.
1. maí 1952. Synir
þeirra: a) Kristján
Eldjárn, f. 16. júní
1972, d. 22. apríl
2002, m. Eyrún María
Rúnarsdóttir, f. 29.
maí 1972, dóttir
þeirra Unnur Sara, f.
13. desember 1992. b)
Ólafur, f. 1. júlí 1975, d. 13. nóv-
ember 1998. c) Úlfur, f. 3. sept-
ember 1976, sambýliskona Sara
María Skúladóttir, f. 8. júní 1973,
dóttir þeirra: Dýrleif, f. 6. sept-
ember 2005. Sonur Söru Maríu og
fóstursonur Úlfs: Bjartur Örn Bach-
mann, f. 26. desember 1997. d) Ari,
f. 5. september 1981, sambýliskona
Linda Guðrún Karlsdóttir, f. 19.
mars 1981. e) Halldór, f. 15. maí
1991. 3) Sigrún, f. 3. maí 1954, m.
Hjörleifur Stefánsson, f. 12. desem-
ber 1947. Börn þeirra: a) Eyrún
Edda, f. 31. október 1975. b) Grím-
ur, f. 9. maí 1982, sambýliskona
Guðrún Björnsdóttir, f. 13. desem-
ber 1983. c) Kristján Eldjárn, f. 18.
ágúst 1989. Börn Hjörleifs af fyrra
hjónabandi: a) Stefán, f. 1. nóv-
ember 1968, m. Kjersti Lea, f. 23.
mars 1967. Börn þeirra: 1) Ívar, f. 4.
maí 1992, 2) Einar, f. 3. apríl 1995,
3) Hálfdán, f. 3. mars 1999, 4) Hild-
Okkur Halldóru tengdamóður
minni þótti held ég vænt hvoru um
annað frá fyrstu tíð og svo æ síðan í
rúma fjóra áratugi og er nú bara svo-
lítið afrek í væntumþykju út af fyrir
sig. Það var ekki verið að hafa hátt um
það eða mörg orð, það var bara þann-
ig og vináttan var til staðar ef á þurfti
að halda. Þetta átti ekki bara við um
mig einan og ekkert frekar mig en
aðra sem bættust við fjölskylduna eða
tengdust henni nýjum böndum. Öll
nutum við góðs af og fundum fyrir
þessum góða hug og þótti vænt um
hana og bárum jafnframt virðingu
fyrir þeirri hógværð og hreinskilni,
heiðarleika og réttsýni sem stýrði
framkomu hennar og viðmóti.
Halldóra mótaði umgjörðina þegar
fjölskyldan kom saman og var jafn-
framt vinur hvers og eins þegar þörf
var á bæði í gleði og sorgum. Fráfall
Kristjáns var henni reiðarslag en með
viljafestunni tókst henni að skapa líf-
inu nýjan farveg og hún varð áfram sú
sem hélt böndunum saman, mater fa-
milias, til hennar var safnast saman
formlega og óformlega, það var bara
þannig. Hæfileikar hennar og áhuga-
mál voru ekki bundin við fjölskylduna
og hennar hag, þau voru um margt
víðfeðmari og fjölbreytilegri, hvort
sem um var að ræða tónlistina, ferða-
lögin, tungumálin eða annað sem
víkkaði lífssýnina og auðgaði hvers-
dagsleikann. Hæfileikar til náms og
mennta voru líka ótvíræðir, fremst
meðal jafningja á námsárunum, þótt
vettvangur ævistarfsins hafi orðið
annar.
Síðustu árin voru erfið, erfitt að
missa tökin á eigin tilveru, þó að hlý-
leg umönnun hafi linað þrautina var
erfitt að finna kraftana þverra og
óvissuna aukast. En vináttan var söm
og fyrr og ekkert fær henni grandað.
Stefán Örn Stefánsson.
Að eignast góða tengdamóður er
mikil gæfa fyrir unga stúlku. Mín
kynni af Halldóru hófust vorið 1971
þegar við Þórarinn urðum óaðskiljan-
leg. Halldóra var mjög skemmtilega
samansett úr mjög ólíkum foreldrum,
faðirinn Ingólfur, fremur alvarlegur
maður sem mátti ekki vamm sitt vita,
vandvirkur og samviskusamur á allan
hátt. Móðirin Ólöf, flink matráðskona,
létt og skemmtileg og sífellt með
gamanmál á vörum. Halldóra erfði
alla bestu kosti foreldra sinna. Þótt
hún hafi virkað hlédræg út á við hafði
hún mjög næmt skopskyn og kunni
lagið á að ýta undir glens á heimili
þeirra hjóna, ekkert síður en Krist-
ján.
Halldóra var frábær námsmaður
og eftir Verslunarskólann var henni
strax boðin vinna af einum kennara
skólans. Vann hún við skrifstofustörf
þar til hún giftist Kristjáni og fór að
eignast börn. En að stofna heimili var
heldur ekki gert með hangandi hendi,
allt var undirbúið vel og vandlega.
Fór hún í vikutíma til móður sinnar
vestur á Ísafjörð til að læra réttu
handtökin við matargerð. Frá þessari
ferð er til lítil uppskriftablokk, sem
mikið hefur verið notuð og inniheldur
margar uppskriftir sem ganga út á að
nýta allt hráefni sem best og ekki síst
matarafganga.
Halldóra var bæði listræn í sér og
flink í höndunum. Kom þetta m.a.
fram í öllu því sem hún saumaði og
prjónaði. Sem fyrsta tengdadóttirin
og lengi framan af sú eina fór ég ekki
varhluta af gæsku og eljusemi Hall-
dóru. Þannig voru þrjár eins peysur
prjónaðar á dæturnar tvær og mig,
þrír eins kjólar saumaðir en allt í mis-
munandi litum til aðgreiningar, fyrir
utan ótal aðrar flíkur. Fern jólaföt á
syni okkar hjálpaði hún mér að sauma
ein jólin og þegar barnabörnunum
fjölgaði mikið á stuttum tíma kepptist
hún við að prjóna peysur með mynd-
um, þar sem hún valdi litina eftir útliti
barnanna. Skærblátt í peysurnar á
syni mína eins og henni þótti mest í
samræmi við augnlit þeirra. Á Bessa-
stöðum tók hún sjálf þátt í að und-
irbúa veislur og aðrar samkomur sem
fylgdu starfinu, ásamt því oft og ein-
att að sauma á sig kjóla sem skyldan
kallaði að hún klæddist.
Þegar Kristján og Halldóra fluttust
frá Bessastöðum settust þau að á Sól-
eyjargötu 1, þá í fyrsta skipti í eigin
húsnæði. Því miður urðu samvistir
þeirra þar ekki langar því Kristján
lést tveimur árum síðar. Það þarf ekki
að taka fram hversu mikinn harm
setti að Halldóru við þann missi, en þá
var hún aðeins 59 ára gömul. En vest-
firska seiglan lét ekki að sér hæða og
brátt var hún sest á skólabekk og
lærði á tölvur. Síðan var sest yfir at-
vinnuauglýsingar og fékk hún svo
vinnu hjá Orðabók Háskólans. Eitt af
mörgu sem Halldóra kenndi mér var
að njóta ljóðasöngs. Áttum við marg-
ar ánægjustundir á tónleikum og við
plötuspilarann og hlustuðum á Schu-
bert eða Schumann. Þannig nutum
við líka oft samverunnar á Sóltúni þar
sem hún dvaldist síðustu þrjú árin.
Aðdáunarvert var hvernig hún hélt
reisn sinni og aldrei brást henni hin
almenna skynsemi og elskusemi, þótt
minnið væri farið að dvína.
Ég kveð elsku tengdamóður mína
með miklum söknuði og trega.
Unnur Ólafsdóttir.
Heilsteypt og traust eru þau lýs-
ingarorð sem mér koma fyrst í hug
þegar ég minnist Halldóru Eldjárn
tengdamóður minnar. Vandaðri verða
fáir menn.
Nú, þegar samfélag okkar leikur á
reiðiskjálfi og er að falli komið vegna
aðgerða hömlulausra manna með
græðgina að leiðarljósi og augljóst er
að leiðtoga okkar hefur brostið siðvit
til að stjórna því sem þeim var ætlað,
verða mannkostir Halldóru baðaðir
enn skarpara ljósi en ella. Halldóra
var frábær námsmaður og hafði ótví-
ræða hæfileika og greind til að verða í
fararbroddi hvar sem hún hefði valið
sér starfssvið. En eins og svo margar
konur af hennar kynslóð kaus hún sér
heimilisstörfin sem starfsvettvang og
jafnframt að styðja við bak eigin-
manns síns og gera starf hans og
frama að viðfangsefni lífs síns. Ná-
kvæmni, hófsemd, vandvirkni, sam-
viskusemi og alúð lagði hún í öll sín
verk hvort sem um var að ræða upp-
eldi barna og barnabarna, matseld,
saumaskap, ritvinnslu eða hlutverk
sitt sem miðpunktur stórrar fjöl-
skyldu eftir að Kristján Eldjárn lést.
Halldóra ólst upp á Ísafirði og ekki
fór milli mála að hún hefur búið við
gott atlæti því í endurminningu henn-
ar var þar alltaf logn. Á sumrin dvald-
ist fjölskyldan á Kleifum í Seyðisfirði
þar sem þau tóku þátt í búskapnum
og nutu þeirrar sælu sem sveitavistin
býður þegar best lætur. Í starfi mínu
hef ég mjög oft átt erindi vestur á firði
og hef smám saman kynnst því um-
hverfi sem Halldóru var kærast.
Áhugi Halldóru á æskuslóð hennar
varð þess valdandi að eftir hverja
vinnuferð mína vestur á firði hlaut ég
að segja henni helstu fréttir þaðan
næst þegar við hittumst.
Árið 1994 réðumst við Sigrún og
börnin okkar í ferð með Halldóru á
æskuslóðir hennar. Við heimsóttum
þá staði sem henni voru efstir í huga,
Aðalstræti 16 á Ísafirði, Kleifar og
Eyri í Seyðisfirði, Vigur og alls staðar
rifjaði hún upp endurminningar sínar
og sagði okkur frá því fólki sem hún
hafði kynnst í æsku og hvernig um-
horfs hafði verið þá. Hún bætti þann-
ig sögulegri vídd við skilning okkar.
Fyrir nokkrum árum tók Alzheim-
ersjúkdómur að sækja á Halldóru og
gaf engin grið. Grimmur sem Alz-
heimer er öllum sem hann herjar á
ímynda ég mér þó að hann kvelji mest
þá sem hafa nákvæmni og samvisku-
semi að leiðarljósi og leitast við að
hafa stjórn á umhverfi sínu.
Seinustu ár sín átti Halldóra heim-
ili í Sóltúni þar sem hún naut mjög
góðrar umönnunar. Oft var augljóst
að Halldóra leið sálarkvalir þegar hún
vissi ekki hvar hún var stödd og þegar
hún átti í erfiðleikum með að þekkja
sína nánustu. Meðvitund hennar um
nauðsyn þess að þekkja og skilja stað
og stund var óbiluð en getunni til að
gegna þessari skyldu eyddi sjúkdóm-
urinn hægt og bítandi. En alveg undir
það síðasta átti hún þessar góðu end-
urminningar úr æsku sinni því í hvert
sinn sem Ísafjörður eða Kleifar voru
nefndar í návist hennar brá birtu yfir
andlitið.
Halldóra skilur eftir sig hlýjar og
góðar minningar um afburðakonu og
góðan dreng.
Hjörleifur Stefánsson.
Sorgin er undarleg tilfinning sem
umlykur allt og kveikir á minninga-
brotum sem hryggja og gleðja mann í
senn. Vorið 1988 hitti ég Halldóru
tengdamóður mína í fyrsta sinn á
heimili hennar á Tómasarhaganum.
Enn man ég hve kvíðin ég var fyrir
því að hitta hana og einnig hve kvíða-
hnúturinn leystist auðveldlega um
leið og við heilsuðumst. Halldóra var
ekki bara afburðagreind kona heldur
einnig traust, hlýleg og einstaklega
gjafmild. Heimili hennar var um tíma
annað heimili fjölskyldunnar, þar átt-
um við alltaf öruggt skjól á þeim tíma
sem við stóðum í flutningum ýmist
milli landshluta eða landa. Hún tók
okkur opnum örmum og var alltaf
með nóg pláss þótt börnunum fjölgaði
með hverju árinu. Hana munaði held-
ur ekki um að elda ofan í okkur fjöl-
skylduna, lána bílinn sinn, passa
barnabörnin, lesa fyrir þau og leika.
Allt var þetta gert af heilum hug og
ósíngirni. Hlýleg viðbrögð hennar við
ósk barnabarnanna um aðstoð við
hvaðeina voru þeim hvatning til frek-
ari afreka. Athygli hennar og alúð,
hæfileiki og hugvit í samskiptum við
aðra var hvatning til samhygðar og
samkenndar. Mér finnst ég mann-
eskja að meiri að hafa kynnst henni
og mun bera það með mér um
ókomna tíð. Þótt Halldóra hafi kvatt
södd lífdaga sitjum við sem eftir erum
með söknuð í brjósti en huggum okk-
ur við minningabrotin sem koma upp í
hugann.
Blessuð sé minning elskulegrar
tengdamóður minnar og ömmu barna
minna.
Guðrún Björg Erlingsdóttir.
Amma mín var einn af föstu punkt-
unum í tilverunni allt frá því ég fyrst
man eftir mér. Hjá henni hefur mið-
stöð stórfjölskyldunnar lengst af ver-
ið og margir fastir liðir tengdir heimili
hennar. Lengi var t.d. sunnudagsmat-
ur fyrir alla fjölskylduna í hádeginu á
sunnudögum hápunktur vikunnar og
jól og áramót voru vitaskuld óhugs-
andi annars staðar en hjá ömmu.
Þegar ég man fyrst eftir mér höfðu
hún og afi minn búið sér og fjölskyldu
sinni heimili á efri hæð forsetaseturs-
ins á Bessastöðum og þar höfðum við
foreldrar mínir að jafnaði sumardvöl
meðan þau voru við nám í Kaup-
mannahöfn í lítilli hjáleigu sem þá
fylgdi bústaðnum. Þar ríkti ég sem
kóngur í ríki mínu þessi sumur og
naut óskiptrar athygli húsráðenda,
enda var ég þeirrar sérstöðu aðnjót-
andi að vera fyrstur í röð þrettán
barnabarna. Ég var líka langelstur og
sat einn að þeim þar til frændi minn
heitinn og alnafni afa okkar bættist í
hópinn fimm árum á eftir mér.
Á þessum tíma hændist ég strax að
ömmu minni og sóttist mikið eftir að
fá að sækja hana heim eftir að for-
eldrar mínir luku námi og við fjöl-
skyldan fluttum aftur til landsins.
Samgöngur við Bessastaði voru þá
ekki eins greiðar og nú er, en ég man
þó aldrei eftir að það hafi þótt tiltöku-
mál að koma mér á milli staða. Sjálf-
sagt hefur það þó léð öllum hlutaðeig-
andi mikið frelsi eftir að ég öðlaðist
aldur og hugrekki til að taka Hafn-
arfjarðarstrætó einn míns liðs og
biðja bílstjórann um að stoppa í Engi-
dalnum. Þar beið amma mín iðulega
eftir mér og saman keyrðum við suður
á Bessó þar sem ég dvaldi þá hjá
henni dagpart þegar þannig stóð á og
jafnvel oftar. Hún hafði reyndar ekki
tekið bílpróf fyrr en þau afi minn
fluttu þangað suðreftir en var vita-
skuld með öruggustu bílstjórum eftir
að hún ákvað að taka stjórn ökutækja
í sína þjónustu, enda vandvirk í öllu
því sem hún tók sér fyrir hendur og
með strategíuna á hreinu; búin að
ákveða hvora akreinina hún tæki á
Hringbraut áður en lagt var af stað
sunnan úr.
Eftir því sem ég eltist breyttist at-
hyglin, sem ég alltaf naut hjá ömmu
minni, úr eftirlátssemi við ungan
dreng í einlægan áhuga á velferð
minni og yfirleitt öllu því sem ég tók
mér fyrir hendur, sér í lagi þó skóla-
göngunni og öðru því sem hún taldi
fallið til að koma mér til manns. Alltaf
áhugasöm án þess að vera nokkurn
tíma ágeng eða stjórnsöm. Eftir á að
hyggja var einmitt í þessu hárfína
jafnvægi milli þess sem sagt var og
ósagt fólgið besta aðhaldið með ung-
um manni. Hún var boðin og búin ef
eftir því var leitað, en frumkvæðið
varð að jafnaði að koma frá manni
sjálfum.
Ég taldi mér löngum trú um að
fimm ára forskot á næsta mann skap-
aði mér ákveðna sérstöðu í huga
ömmu minnar – og kannski var það
svo. Á hinn bóginn lagði hún sjálf mik-
ið upp úr að gera öllum sínum jafnt til.
Hún var alltaf til staðar, allir höfðu að
henni jafnan aðgang, vissu að hverju
þeir gengu og fengu jafnt af því sem
hún hafði að gefa. Á nútímamáli
myndi það sjálfsagt heita að hún hafi
rekið fjölskyldustefnu sem byggðist á
jafnræði, gegnsæi og fyrirsjáanleika.
Ég kveð ömmu mína með trega og
söknuði. Hún hefur frá fyrstu tíð skip-
að stóran sess í lífi mínu og verið
órjúfanlegur partur af því. Minningin
um hana mun fylgja mér áfram. Bæði
um það sem sagt var og það sem ósagt
var látið.
Kristján Andri Stefánsson.
Amma er dáin. Það er alltaf órétt-
látt þegar fólk deyr og það er sárt að
kveðja manneskju sem hefur alltaf
verið hluti af lífi manns.
Í einni af mínum allra fyrstu
bernskuminningum stend ég á vask-
borðinu inni á baðherbergi á Bessa-
stöðum, amma er að klæða mig úr ull-
arbol og segir: „Upp með hendur, litli
Gvendur!“ Þetta var það fyndnasta
sem ég hafði nokkurn tímann heyrt og
ég ætlaði aldrei að geta hætt að hlæja.
Skopskyn mitt hefur breyst með
árunum en aldrei breyttist það að með
ömmu leið mér vel. Mér fannst alltaf
að við værum að mörgu leyti svo líkar
og að við skildum hvor aðra án þess að
þurfa endilega að hafa um það mörg
orð.
Hjá ömmu var alltaf öruggt afdrep
fyrir barnabörnin. Þar var dönskum
Andrésblöðum vandlega raðað í
möppur og vídeóspólur með Tomma
og Jenna þáttum sem hún hafði tekið
upp úr sjónvarpinu af nákvæmni at-
vinnuklippara. Þar var besti matur í
heimi á borðum, hvort sem það var
klemmt brauð eða lambalæri og
rjómalöguð aspassúpa.
Amma var mikill unnandi klassískr-
ar tónlistar og stundum bauð hún mér
með sér í óperuna. Óperurnar sjálfar
féllu kannski misvel í kramið hjá mér
en það var alltaf gott að eiga þessar
stundir með ömmu.
Amma hafði iðulega áhyggjur af
fjölskyldumeðlimum sem voru á ferð
úti í hinum harða heimi og þótt hún
hlægi að sjálfri sér þegar hún sagði
„farðu varlega, passaðu þig á bílun-
um“ í sjöþúsundasta sinn fundu allir
að það var ást hennar og umhyggja
sem bjó að baki.
Ég held að ég hafi aldrei heyrt
ömmu byrsta sig eða reiðast. Einu
sinni þegar ég var á að giska fimm ára
gömul braut ég keramikskál í ein-
hverjum brussugangi heima hjá
ömmu og reyndi að fela verksum-
merkin. Þegar amma kom með brotin
Halldóra Eldjárn
Minningarkort
535 1825
www.hjarta.is 5351800