Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.2008, Síða 2

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2008
2 LesbókSKOÐANIR
V
ið erum sófakynslóðin, þau sem
segjast vera á móti hlutum en gera
aldrei neitt í því,“ segir einn við-
mælenda í heimildamyndinni Sófakyn-
slóðin, sem sýnd verður í Ríkissjónvarpinu
annað kvöld eftir fréttir.
Myndin fjallar um aðgerðastarf á Íslandi
sem hefur orðið sífellt meira áberandi á
undanförnum árum, ekki síst með mót-
mælum gegn virkjanastefnu stjórnvalda.
Efnahagskreppan hefur svo kallað fram
svo til óþekkta hlið á íslenskri þjóð, mót-
mælastöður og mótmælafundi svo dögum
og vikum skiptir.
Sófakynslóðin fjallar um aðgerðastarf í
víðu samhengi með viðtölum við meðlimi
ýmissa aðgerðasamtaka og varpar fram
grundvallarspurningum um hlutverk aktív-
isma í lýðræðislegu samfélagi. Höfundar
myndarinnar eru Áslaug Einarsdóttir og
Garðar Stefánsson. throstur@mbl.is
Sófakynslóðin
mótmælir
Aðgerðastarf á Íslandi
MEÐMÆLIN
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 PrentunLandsprent
L
íklega hljómar það fjarstæðukennt að
samhengið í íslenskum bókmenntum
sé að finna í Barselónuborg á Spáni.
En þetta er staðreynd.
Nýlega komu út tvær skáldsögur sem
gerast að hluta til í borginni, Rán eftir
Álfrúnu Gunnlaugsdóttur og Vetrarsól eftir
Auði Jónsdóttur. Báðir höfundarnir eru
tengdir borginni. Álfrún bjó þar og nam bók-
menntafræði á sjöunda áratugnum og Auður
hefur búið þar undanfarin misseri. Smá-
sagnasafn Magnúsar Sigurðssonar, Hálm-
strá, gerist einnig að hluta í Barselónu en
höfundurinn hefur einmitt búið þar um tíma.
Og reyndar hefur ótrúlegur fjöldi íslenskra
rithöfunda setið að skriftum í Barselónu á
undanförnum árum. Árni Þórarinsson hefur
skrifað flestar ef ekki allar sínar bækur þar
(og reyndar gerist ein þeirra, Hvíta kanínan, í
borginni þótt nafn borgarinnar sé aldrei gefið
upp). Óttar M. Norðfjörð, Sigurbjörg Þrast-
ardóttir, Páll Kristinn Pálsson, Kristín Steins-
dóttir, Þórarinn Leifsson, Sölvi Björn Sigurðs-
son, Jón Arason og Hermann Stefánsson hafa
öll dvalið í borginni við skriftir í skemmri eða
lengri tíma á síðustu árum. Hermann hefur
reyndar eytt meiri tíma í Galisíu sem er hérað
á norðvesturströnd Spánar. Kristín Ómars-
dóttir bjó einnig um tíma í Barselónu.
Guðbergur Bergsson hefur sterk tengsl við
Barselónu en hann nam þar bókmenntafræði á
svipuðum tíma og Álfrún en hann hefur þó
lengstum verið tengdur höfuðborginni Madríd.
Jóhann Hjálmarsson dvaldi einnig við nám í
Barselónu í kringum 1960 og Ari Jósefsson.
Og auðvitað átti Halldór Laxness leið um
borgina á sínum tíma.
Allir sem komið hafa til Barselónu skilja svo
sem hvers vegna rithöfundar og aðrir vilja
dvelja þar. Borgin er einstaklega falleg, sólrík
og góð til umgangs á allan hátt. Hún er með
öðrum orðum algjör andstæða Reykjavíkur
sem heillar landann sennilega og kveikir á
sköpunarþörfinni.
Stóra spurningin er hins vegar hvernig
Barselóna hefur haft áhrif á íslenskar bók-
menntir. Áhrifin eru tvímælalaust margvísleg
og væntanlega af öðrum toga en þau sem til
dæmis Kaupmannahöfn hefur haft. Dönsku
áhrifin birtast með óvæntum hætti á kápu
bókar Guðjóns Friðrikssonar um forseta Ís-
lands þar sem forsetinn stendur á dönskum
skóm úti í miðjum skafli á Hellisheiðinni.
Kaupmannahöfn færði okkur heiminn í ýmsu
smálegu en kannski hefur Barselóna stækkað
hann. trostur@mbl.is
Samhengi íslenskra bókmennta í Barselónu
Kaupmannahöfn færði okkur heiminn í ýmsu smálegu en kannski hefur Barselóna stækkað hann
VITINN
ÞRÖSTUR HELGASON
Barselóna Hér er gott að vera.
Þ
riðji mánuður í kreppu er hafinn. Bjart-
sýnislygin sem við notum frá degi til
dags til að skrimta hamrar á því að nú
förum við að sjá til botns, nú fari þetta
að koma. Einn og einn náungi á borð við
Tryggva Þór Herbertsson hefur meira að segja
haldið því fram að þetta sé hálfgert smámál, nú
síðast í Fréttablaðinu 4. desember, þar sem
hann teiknar upp hófstillta mynd af nokkuð
vondri flensu sem rjátlist fljótt af sjúklingi í
góðu formi. En almenningur er tortrygginn. Ör-
þrifaráðin sem fólk er hvatt til að seilast eftir
sýna best ástæðurnar fyrir því. Gamli trúskipt-
ingurinn Guðmundur Ólafsson hagfræðingur
raungerði í DV-viðtali 3. desember leikrit Dar-
ios Fos, Við borgum ekki. Hann vill greinilega
knésetja kapítalismann, þrátt fyrir allt. „Borg-
um ekki“-hreyfing gæti verið áhugavert fyr-
irbæri, en ég er ekki viss um að venjulegt fólk í
venjulegum störfum myndi vera hrifið af henni
þegar atvinnurekendur tækju hana upp líka.
Ágætis loftvog á ástandið eru bréfin sem Eg-
ill Helgason birtir á bloggsíðu sinni á vefritinu
Eyjunni. Þar teiknast upp andlegt ástand þjóð-
ar sem er í mjög slæmu áfalli. Hún er í sorg-
arferlinu miðju og er tilbúin til hvers kyns ör-
þrifaráða, ef hún þá yfirleitt kemst fram úr
rúminu á morgnana. Bréfin eru átakanleg og
sorgleg. Þau eru full af reiði sem stundum má
segja að sé réttlátt en leiftra líka af ómarkvissri
og óskilgreindri heift. Reiðin beinist í allar áttir,
gegn stofnunum samfélagsins, forkólfum at-
vinnulífsins og þeim neyðarráðstöfunum sem
eru í gildi. Slakt gengi Sjálfstæðisflokksins í
skoðanakönnunum verður enginn leynd-
ardómur þegar rýnt er í þessi skrif. Þau koma
nefnilega flest úr horni þar sem hin stærð-
fræðilega tilgáta um parkettlagðan og faser-
aðan alheim í óendanlegri útþenslu á nýjum
Range Rover átti sína góðu daga. Þegar Kóp-
erníkusarsnúningurinn var tekinn á hina
heillandi, barnalegu og stórbrotnu miðstétt-
artrú á að lífskraftur örfárra alfa-karlmanna
nægi til að draga hálfa þjóð upp um heila stétt
var eins og það yrði bilun í kjarnaofni. Innri
bráðnun leiðir til hættulegrar reiðigeislunar.
En miðstéttin verður sífellt leiðari á þessu
þófi og þessari langdregnu dellu. Hún vill fyrst
og fremst frið. Burt með Davíð og Jón Ásgeir.
Burt með Sollu og Geir. Fáum fólk eins og
Hönnu Birnu sem virðist hafa líkt og heilagur
spámaður stillt hinn úfna sæ borgarstjórnmál-
anna. Fyrst það var hægt í borginni eftir
stormasöm ár hlýtur það að vera mögulegt í
landsmálunum. Og nú síðast er búið að blanda
Evrópumálunum í grautinn og enn sem fyrr eru
þeir sem vilja inngöngu í Evrópusambandið,
Brusselsnatarnir, eins og þeir verða líklegast
kallaðir í þeirri ofsafengnu átakaretórík sem
ESB andstæðingar brúka, of linir, of akadem-
ískir. Búið er að sjóða hið stóra mikla pólitíska
hugsjónaverkefni niður í tvær aumar dósir. Á
annarri stendur fullveldi, á hinni evra. Ekkert
annað er til umræðu. Þetta er hinn fullkomni
smérklíningur, hið fullkomna frávarp erfiðleik-
anna. Nú tekur við skelfileg endurtekning eld-
gamallar orðræðu um fullveldi og þjóðarsölu og
alla þá gömlu frasa, sægreifar, vinstrigrænir og
svartstakkar fallast í einn stóran þjóðernissinn-
aðan faðm. Ísland er ekki eyja. Ísland er 200
mílna fiskveiðilögsaga.
Í öllum þessum hrærigraut tilfinninga, neyð-
arlaga og næturfunda hefur verið gott að leita
til fjölmiðils þar sem horft er yfir hið stærra
svið: Tímarits hins íslenska bókmenntafélags,
Skírnis. Í nýjum Skírni er grein sem ég hef
hvergi séð minnst á í fjölmiðlum en ætti að vera
„miðlæg“ í umræðunni. Hún heitir Þorskastríð-
in. Baráttan við erlenda fjandmenn og inn-
lendar goðsagnir og er eftir Guðna Th. Jóhann-
esson. Þar rekur Guðni í sundur með afar
gagnrýnum hætti helstu goðsagnir þjóðarinnar
um þorskastríðin. Þar sem ESB-andstæðing-
arnir nota nú téð stríð sem sósu á sínar fullveld-
iskrásir er hollt að sjá það rakið skilmerkilega
að flest sem sagt er um þessa atburði virðist
byggt á misskilningi, hálfsannleika eða oftúlk-
un.
Mikil goðsagnasmíð fer nú fram um allt sam-
félagið og menn safna vopnum fyrir hina miklu
baráttu næstu mánaða. Þar vilja margir halda
völdum. Aðrir fá völd. Við hin sem viljum fá að
vinna og starfa í skynsömu þjóðfélagi réttlætis
og gagnsæis þar sem vöxtur byggist á raun-
verulegri verðmætasköpun en er ekki rekinn
áfram af hormónum og skuldsettum draumum
verðum að reyna að takast á við þessa orrahríð
með skýra sýn á gildin. Þess vegna verður að
gagnrýna orðaleppana, goðsögurnar og þoku-
slungna leyndardómana. Og vera sjálfum okkur
trú. kbjonasson@gmail.com
Of linir, of akademískir „Og nú síðast er búið að blanda Evrópumálunum í grautinn og enn sem fyrr eru þeir
sem vilja inngöngu í Evrópusambandið, Brusselsnatarnir, eins og þeir verða líklegast kallaðir í þeirri ofsa-
fengnu átakaretórík sem ESB andstæðingar brúka, of linir, of akademískir,“ segir Kristján í grein sinni.
FJÖLMIÐLAR
KRISTJÁN B. JÓNASSON
Nú tekur við skelfileg end-
urtekning eldgamallar orð-
ræðu um fullveldi og þjóð-
arsölu og alla þá gömlu
frasa, sægreifar, vinstri-
grænir og svartstakkar
fallast í einn stóran þjóð-
ernissinnaðan faðm.
Brusselsnatar og
fullveldishetjur Guðni Th. Jóhann-esson sagnfræð-ingur vakti þjóð-
arathygli í svokölluðu
hlerunarmáli. Í nýjasta
Skírni, tímariti hins Ís-
lenska bókmennta-
félags, ritar hann grein
um þorskastríðin og þær
goðsagnir sem sagðar
hafa verið um þau. Nið-
urstaða hans er að flest
það sem ráðamenn, forkólfar atvinnulífs, rit-
stjórar (bæði núverandi, fyrrverandi og ef til vill
verðandi) sem og aðrar málpípur hins opinbera
málflutnings hafa haft á orði um þessa atburði
sé „fegruð mynd fortíðarinnar“. Goðsagnirnar
eru ekki „ósvífinn ósannleikur“, en þær eru „í
eðli sínu hálfsannleikur eða „fölsuð saga““.
Ákvarðanir Íslendinga í deilunni höfðu til að
mynda ekki mótandi áhrif á hafrétt, eins og
haldið hefur verið fram, og ákvarðanir þeirra
voru síður en svo einsdæmi á heimsvísu. Engin
þjóðareining var til staðar á þessum átakatím-
um og hefðu breskir sjóliðsforingjar beitt valdi
hefðu þeir verið dregnir fyrir herrétt. Íslend-
ingar gerðu of mikið úr harðýðgi Breta. Sjálfir
báru Íslendingar síðan takmarkaða virðingu fyr-
ir eigin röksemdum í baráttunni um fiskimiðin.
Á umbrotatímum verða slík sjónarmið að heyr-
ast og heyrast skýrt svo ekki sé hægt að nota
fortíðina athugasemdalaust sem áróðurstæki í
pólitískum deilum. kbjonasson@gmail.com
ÞETTA HELST
Gullöld sjálf-
stæðisins?
Guðni Afhjúpar goð-
sagnir um þorskastríð.